Azərbaycan

117 
 
Diaqram 7-5 MəĢğul əhalinin əksər hissəsi kənd təsərrüfatı sektorunda çalıĢır 
 
Mənbə: 2008-ci il üzrə YSQS məlumatları   
 
7.8
 
Azərbaycanın  iqtisadiyyatı  sürətlə  inkişaf  etsə  də,  məhsuldarlığın  artımı  əsas  etibarilə 
neft  və  qaz  sektoru  ilə  məhdudlaşmışdır.  Neft  və  qaz  sektoruna  irimiqyaslı  investisiyaların 
yatırıldığı  dövrü  əhatə  edən  2004-2007-ci  illər  ərzində  məhsuldarlığın  illik  artım  tempi  orta 
hesabla 14% təĢkil etmiĢdir ki, bunun da böyük hissəsi neft və qaz sektorunun payına düĢmüĢdür. 
Eyni  dövr  ərzində  məhsuldarlığın  artım  tempi  kənd  təsərrüfatı,  xidmət  və  qeyri-neft  sənaye 
sahələri  üzrə  müvafiq  olaraq  0%,  5%  və  6%-ə  bərabər  olmuĢdur.  Yatırılan  investisiyaların 
sözügedən sahələrdə məhsuldarlığın artımına verdiyi töhfələr müvafiq olaraq illik -6%, -0.3% və 
-0.1% təĢkil etmiĢdir (Dünya Bankı 2009c). Kənd təsərrüfatı və qeyri-neft sektoruna bu cür zəif 
investisiyaların  yatırılması  meylləri  çətin  ki,  uzunmüddətli  perspektivdə  Azərbaycan 
iqtisadiyyatının davamlılığını və rəqabət qabiliyyətini təmin edə bilər.   
 
7.9
 
Azərbaycanda  ÜDM-in  (və  artımın)  əksər  hissəsini  yaradan  sektorlar  məşğulluq 
imkanlarının böyük hissəsini yaradan sektorlar deyildir. Əmək bazarının təhrif edilmiĢ təbiəti 
Cədvəl  7-3-də  əks  olunmuĢdur  və  burada  neft  və  qeyri-neft  sektorları  üzrə  məĢğulluq,  əmək 
haqları və məhsuldarlıq müqayisə edilir. ÜDM-in 53%-inin hasilat sənayesinin payına düĢməsinə 
baxmayaraq  (məĢğulluğun  1%-ini  əhatə  edir)  ümumi  məĢğulluğun  39%-i,  kənd  ərazilərində 
məĢğulluğun  isə  50%-i  kənd  təsərrüfatı  sektorunun  (2007-ci  ildə  ÜDM-in  sadəcə  6%-ini  əhatə 
etmiĢdir)  payına  düĢür.  Kənd  təsərrüfatı  sektorunda  çalıĢan  bir  iĢçinin  yaratdığı  əlavə  dəyər 
sənaye  sektorunda  iĢləyən  Ģəxsin  yaratdığı  əlavə  dəyərin  dörddən  bir,  tikinti  sektorunda  çalıĢan 
iĢçinin yaratdığı  əlavə dəyərin ondan bir, neft və qaz hasilatı sahəsində çalıĢan Ģəxsin yaratdığı 
əlavə dəyərin isə 1%-dən az hissəsini təĢkil edir. Yalnız 45000 iĢçi neft sektorunda mövcud olan 
yüksək məhsuldarlı, yüksək əmək haqqına malik iĢ yerlərinə çıxıĢ imkanı əldə etmiĢdir.  
 
 
 

---

118 
 
Cədvəl 7-2 Sektorlar və onların ÜDM-də və məĢğulluqda payları, 2008 
 
 
ÜDM-də 
nisbət, % 
Hər bir iĢçi 
üzrə əlavə 
dəyər, AZN 
Ümumi 
məĢğulluq, 
1000’ 
Ümumi 
məĢğulluqda 
nisbət, % 
Orta aylıq 
əmək haqqı, 
AZN 
Kənd təsərrüfatı, 
meĢəçilik və balıqçılıq 
6.2 
743 
1560.3 
38.9 
87.3 
Ġstehsal 
6.2 
4874 
198.4 
4.9 
212.1 
Dağ-mədən və 
karxanalar  
52.9 
269962 
45.0 
1.1 
846.0 
Elektrik enerjisi, qaz və 
su təchizatı və 
paylanması 
0.9 
2092 
40.2 
1.0 
195.0 
Tikinti 
6.5 
6536 
225.6 
5.6 
475.0 
Nəqliyyat, saxlanc və 
rabitə 
6.0 
6986 
206.8 
5.1 
424.6 
Digər sektorlar 
21.3 
… 
1737.8 
43.4 
… 
Mənbə : DSK (
http://www.azstat.org
 ) 
 
 
7.10
 
Azərbaycanda  qeyri-rəsmi  sektorun  həcmi  böyükdür  və  artmaqda  davam  edir.  ƏĠFM 
sorğusunun  məlumatlarına  əsasən  2003-2006-cı  illər  arasında  əmək  müqaviləsi  olmadan  əmək 
fəaliyyəti  ilə  məĢğul  olan  iĢçilərin  çəkisi  45.3%-dən  59.5%-ə  qədər  yüksəlmiĢdir  (Cədvəl  7-4). 
Rəsmi sektor çərçivəsində də əhəmiyyətli miqyasda qeyri-rəsmi məĢğulluq mövcuddur. Əmək və 
Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin hesablamalarına əsasən tikinti sektorunda çalıĢan 226.000 
iĢçinin yalnız beĢdən bir hissəsi iĢəgötürən ilə yazılı əmək müqaviləsinə malikdir. Eyni zamanda, 
özünüməĢğulluğun müxtəlif formaları ilə məĢğul olan insanların çəkisi də kifayət qədər yüksəkdir 
ki,  bu  da  məĢğulluğun  mühafizə  edilməyən  formalarının,  qeyri-rəsmi  məĢğulluğun  və  təhlükəli 
Ģərtlər çərçivəsində məĢğulluğun əhəmiyyətli miqyasda olduğunu göstərir. Lakin, yeni və yüksək 
texnologiyalar  və  bizneslər  ilə  bağlı  olan  yüksək  məhsuldarlı  özünüməĢğulluğun  həcmi  çox 
aĢağıdır. ġifahi və yazılı tərcümə, təlim, ekspert və konsaltinq xidmətləri sahəsində müstəqil və 
ya fərdi Ģəkildə çalıĢan yüksək ixtisaslı iĢçi qüvvəsi mövcud olsa da, onların çəkisi çox kiçikdir.    
 
Cədvəl 7- 3 MəĢğulluq vəziyyətinə uyğun olaraq əhalinin strukturu 
 
Əmək müqaviləsi ilə 
Əmək müqaviləsi olmadan 
2003 
2006 
2003 
2006 
Cəmi 
54.7 
40.5 
45.3 
59.5 
     o cümlədən: 
 
 
 
 
KiĢilər 
56.2 
47.8 
43.8 
52.2 
Qadınlar 
52.6 
32.4 
47.4 
67.6 
ġəhər 
81.9 
60.9 
18.1 
39.1 
Kənd 
26.7 
29.1 
69.4 
70.9 
Mənbə: ƏĠFM 2003 və 2006 
 
7.11
 
Keçid dövründən etibarən sabit əmək haqqına malik iş yerlərindən təsadüfü və nisbətən 
qeyri-rəsmi  işlərə  və  özünüməşğulluğa  doğru  meyl  müşahidə  edilmişdir.  Artıq  qeyd  edildiyi 
kimi iĢçi qüvvəsinin kifayət qədər əhəmiyyətli hissəsi (ümumi  məĢğul əhalinin təqribən 60%-i) 
natural  kənd  təsərrüfatı  və  özünüməĢğulluq  ilə  məĢğuldur.  Lakin,  muzdlu  iĢçi  qüvvəsinin  də 
əhəmiyyətli  hissəsi  qeyri-sabit  məĢğulluq  statusuna  malikdir  və  yalnız,  üçdən  iki  hissəsi 
müddətsiz  əmək  müqaviləsi  əsasında  çalıĢır.  Lakin,  2003-2006-cı  illər  ərzində  müddətsiz  əmək 

---