Azərbaycan

107 
 
BanqladeĢ 
15.6% 
14.7% 
Bolqarıstan 
2.0% 
Çin 
12.6% 
11.2% 
Xorvatiya 
0.2% 
Gürcüstan 
17.6% 
25.7% 
Çexiya 
Respublikası 
0.0% 
Honq Konq 
5.9% 
2.4% 
Estoniya 
0.3% 
Hindistan 
10.8% 
9.8% 
Gürcüstan 
5.1% 
Ġndoneziya 
4.4% 
4.4% 
Macarıstan 
0.2% 
Koreya 
10.4% 
4.8% 
Qırğızıstan 
Respublikası 
0.6% 
Qırğızıstan 
Respublikası 
5.8% 
9.3% 
Latviya 
2.7% 
Malayziya 
2.0% 
0.8% 
Litva 
1.3% 
Nepal 
5.9% 
9.2% 
Rumıniya 
0.1% 
Filippin 
4.6% 
3.8% 
Slovakiya 
0.0% 
ġri Lanka 
3.0% 
3.4% 
Sloveniya 
0.1% 
Tayvan 
6.4% 
1.5% 
Ukrayna 
3.9% 
Tailand 
3.5% 
1.8% 
Qərbi Avropa orta 
0.6% 
Vyetnam 
15.1% 
15.1% 
 
 
  Mənbə: Azərbaycan üçün müəllifin hesablamaları (YSQS); van Doorslaer və baĢqaları (2007-ci il); Ksu 
və baĢqaları (2003-cü il). 
 
 
6.33
 
Səhiyyəyə yüksək nağd ödənişlər edən ev təsərrüfatlarının xarakteristikası da həmçinin 
həssaslıqla  bağlı  mühüm  məlumatlar  aşkara  çıxarır.  Ev  təsərrüfatlarının  müxtəlif 
xarakteristikaları  üzrə  faciəvi  ġX-lərdən  (ya  ümumi  istehlakın  10  faizindən,  ya  da  qeyri-ərzaq 
istehlakının 25 faizindən yüksək kimi müəyyənləĢdirilir) əziyyət çəkmək ehtimalının reqressiyası 
göstərir ki, ən həssas ev təsərrüfatları 5 yaĢdan aĢağı, yaxud 65 yaĢdan yuxarı üzvlərinin nisbəti 
daha  yüksək  olan  və  baĢçısı  iĢsiz,  yaxud  qadın  olan  ev  təsərrüfatlarıdır.  Beləliklə,  uĢaqlar, 
yaĢlılar,  iĢsizlər  və  qadınlar  səhiyyə  üzrə  qeyri-müəyyən  xərclərin  qarĢılanması  üçün  müvafiq 
təhlükəsizlik Ģəbəkəsinin olmaması səbəbindən ən yüksək risklə üzləĢənlər arasındadır. 
 
6.34
 
Ümumiyyətlə,  ŞX-nin  ev  təsərrüfatlarına  dağıdıcı  təsiri  üzrə  daha  ideal  göstəricilərin 
əldə edilməsi çətin olsa da Azərbaycanda səhiyyədə maliyyə müdafiəsinin olmamasını göstərən 
güclü  sübutlar  var.  Səhiyyə  üzrə  ġX  həm  ümumi  istehlak,  həm  də  beynəlxalq  standartlar  üzrə 
ölçüldükdə yüksəkdir. Növbəti bölmədə bəzi əlaqədar siyasət məsələlərinə baxılır. 
 
B.  Xülasə və siyasət məsələləri 
  
6.35
 
Əvvəlki  bölmələrdə  Azərbaycanın  səhiyyə  sektorunda  nəzərəçarpan  bərabərsizliklərin 
olduğu  müəyyənləşdirildi.  Əsas  nəticələrə  varlı  və  yoxsullar  arasında  sağlamlıq  vəziyyətinin 
əhəmiyyətli  bərabərsizliyini,  həmçinin  yüksək  nağd  ödəniĢlərdən  (ġX)  maliyyə  müdafiəsinin 
olmamasını aid etmək olar. YoxsullaĢma və faciəvi səhiyyə xərcləri dünyada ən yüksək olanlar 
sırasındadır. Nəticələr vacib siyasət gündəliyinin olmasını nəzərdə tutur və əlbəttə ki, siyasi mühit 
sürətlə inkiĢaf edir – yeni müavinət paketi hazırlanmaqdadır, digər gözlənilən məsələlər arasında 
isə  yeni  gəlir  mənbələrinin  miqyası  hələ  baĢa  çatdırılmamıĢdır.  Siyasət  istiqamətləri  və  onların 
çətinlikləri  haqqında  daha  aydın  nəticələr  çıxarmaq  üçün  daha  çox  zaman  və  məlumat  tələb 
olunacaqdır. Biz burada əsas məsələlər barəsində yalnız bəzi ilkin baxıĢları əks etdiririk. 
 

---

108 
 
6.36
 
Şəxsi  nağd  xərclərin  azaldılması  yeni  səhiyyənin  maliyyələşməsi  islahatlarının  əsas 
vəzifəsi  olmalıdır  və  sektora  daha  artıq  vəsaitin  daxil  olmasını  tələb  edəcəkdir.  Səhiyyənin 
maliyyələĢməsi  üç  fərqli  funksiyanı  əhatə  edir  –  gəlirlərin  toplanması,  bölüĢdürülməsi  və  alqı-
satqı.  Bölgü  və  alqı-satqı üzrə  yeni institusional dəyiĢikliklər  səhiyyə  xərclərinin  eyni  zamanda 
artırılması ilə müĢayiət olunmazsa, görünür ki, ġX ödəniĢlərində əhəmiyyətli ixtisarlara nail ola 
bilməz.  Yüksək  ġX-nin  qarĢısının  alınması  üçün  əlavə  imkan  (təkcə  büdcə  artımları  problemin 
həllinə  kifayət  etmədiyi  üçün)  səhiyyə  xidmətindən  istifadə  etmək  istəyənlərin  xidmət 
nöqtəsindəki  xərclərinin  əvvəlcədən  proqnozlaĢdırıla  bilməsini  və  Ģəffaflığını  artırmağa  Ģərait 
yaradan rəsmi birgə ödəniĢin tətbiqidir. 
 
6.37
 
Digər  aşağı  və  orta  gəlirli  ölkələrin  beynəlxalq  təcrübəsi  faciəvi  səhiyyə  xərcləri 
hallarından  sığortanın  tətbiqi  ilə  əlaqədar  mənzərənin  qarışıq  olduğunu  göstərir.  Ġslahatdan 
əvvəlki  və  islahatdan  sonrakı  (hər  hansı)  müavinətlər  paketinin  ölkələr  üzrə  geniĢ  dinamikası 
Ģəraitində belə müqayisələr yalnız indikativ xarakter daĢıya bilər, sığortanın geniĢlənməsi ilə nağd 
ödəniĢ  xərclərində  əhəmiyyətli  azalmalar  təmin  edilə  bilməz.  Məsələn,  Meksika  və  Tailandda 
2001-ci  ildə  əhatə  səviyyəsinin  yaxĢılaĢdırılması  üzrə  proqramlar  faciəvi  səhiyyə  xərclərinin 
səviyyəsini  azaltmağa  kömək  etmiĢdir,  Çin  və  Vyetnamdakı  islahatlar  isə  daha  çox  qarıĢıq 
nəticələr vermiĢdir.
28
 Sığorta islahatlarının yüksək ġX ödəniĢlərinin tezliyini azalda bilməməsinin 
səbəbləri  dəyiĢir,  lakin  çox  zaman  istifadənin  artmasının  xidmətlərlə  tam  olmayan  əhatənin 
birləĢməsindən irəli gəlir. Təchizatçının reaksiyası da rol oynaya bilər. 
 
6.38
 
Nəticələr  əsas  müavinətlər  paketinin  müəyyənləşdirilməsinə  təsir  göstərir.  Qeyd 
olunduğu  kimi,  yeni  sığorta  agentliyinin  fəaliyyətə  gətirilməsində  ilk  addım  bu  paketə  nələrin 
daxil  edilməsi ilə  bağlı  qərarların  qəbul edilməsi  olacaqdır.  YSQS-nin  nəticələri  göstərir  ki,  ġX 
ödəniĢlərinin dörddə üçü kvintildən asılı olmayaraq, dərmanlara sərf edilir; beləliklə, dərmanlarla 
nəzərəçarpan  əhatəni  təmin  etmədən,  istənilən  müavinətlər  paketi  maliyyə  müdafiəsinin 
yaxĢılaĢdırılmasına  müvafiq  azaldıcı təsir  göstərə  bilər.  AdambaĢına  təqribən 5  AZN  həcmində 
ambulator dərman müavinətinin iĢlənib-hazırlanması üzrə təklif dərman üçün sərf edilən ġX-nin 
hazırkı səviyyəsi ilə müqayisədə kiçik görünür. 
 
6.39
 
Maliyyə  müdafiəsi  üzrə  təsəvvürlərə  əlavə  olaraq,  müavinətlər  paketinə  dərmanların 
daxil  edilməsi  də  səhiyyə  göstəricilərinin  yaxşılaşdırılması  üçün  vacib  ola  bilər.  Bu,  xüsusilə 
ürək-damar  sistemi  xəstəliklərinin  (Azərbaycanda  xəstəliklərin  ən  geniĢ  yayılmıĢ  səbəbi)  risk 
faktorlarının  azaldılması  məsələsində  doğru  olur.  Əlbəttə,  dərmanların  daxil  edilməsi  ilə 
müavinətlər  paketinin  geniĢləndirilməsi  ümumi  büdcə  ehtiyaclarına  və  beləliklə  də  fiskal 
davamlılığa  əhəmiyyətli  təsir  göstərə  bilər.  Dərmanlarla  qismən  əhatə (ehtimal  ki,  birgə  ödəniĢ 
dərəcələri  ilə)  bu  vəzifələrin  balanslaĢdırılmasına  kömək  edə  bilər.  Dərmanlara  çəkilən  xərcin 
yüksək  səviyyəsi  də  davam  etməkdə  olan  yeni  əczaçılıq  siyasətinin  hazırlanması  prosesinə 
uyğunlaĢdırılmalı  olan  prioritetə  iĢarə  edir,  belə  ki,  hətta  büdcə  artımı  və  səhiyyənin 
maliyyələĢməsində  mühüm  islahatın  olmadığı  təqdirdə  daha  aĢağı  qiymətlər  ġX  mənzərəsini 
yaxĢılaĢdıra bilər. 
 
6.40
 
Səhiyyəyə  dövlət  xərclərinin  səviyyəsinin  artırılması  vacib  olsa  da,  onun  yoxsulluğa 
təsiri  bu  xərclərin  ünvanlılığının  təkmilləşdirilməsi  vasitəsilə  artırıla  bilər.  Diaqram  6-11 
Azərbaycanda 
səhiyyəyə 
hazırkı 
dövlət 
vəsaitlərinin 
xərclənməsi 
səviyyəsinin 
qiymətləndirilməsini  əks  etdirir.  Bu,  istifadə  xüsusiyyətləri  və  büdcə  ayırmaları  nəticəsində 
müxtəlif  sosial-iqtisadi  qruplar  tərəfindən  ―mənimsənilən‖  dövlət  xərclərinin  nisbətini  göstərir. 
                                                 
28
 Bu nümunələr Vaqstafdan (2008-ci il) götürülmüĢdür. 

---