Azərbaycan

114 
 
Diaqram 7-2 Gender üzrə Azərbaycanın əmək bazarının əsas xüsusiyyətləri 
 
Mənbə: 2008-ci il üzrə YSQS məlumatları 
 
7.4
 
2008-ci il üzrə YSQS məlumatlarına uyğun olaraq 15-24 yaşlı gənclər arasında iştirak 
səviyyəsi  ən  aşağı,  işsizlik  səviyyəsi  isə  ən  yüksək  göstəriciyə  malikdir.  Daha  dəqiq  desək,  iĢçi 
qüvvəsi  arasında  olan  15-24  yaĢlı  gənclərin  16%-i  iĢsiz  olduğu  halda,  55-64  yaĢlı  əhali  qrupu 
arasında  müvafiq  göstərici  yalnız  3.2%-dir  (Diaqram  7-3).  Lakin,  gənclər  arasında  iĢsizlik 
səviyyəsi  Avropa  Birliyi  dövlətlərində  (AĠ  15)  və  uğurlu  keçid  ölkələrində  eyni  yaĢ  qrupundan 
olan  Ģəxslər  ilə  müqayisədə  aĢağıdır.  Digər  Qafqaz  regionu  ölkələrində  olduğu  kimi 
Azərbaycanda da yaĢlı Ģəxslər (55-64 və daha yuxarı) arasında iĢtirak səviyyəsi digər əksər keçid 
ölkələri  ilə  müqayisədə  yüksəkdir.  Bu  cəmiyyətin  yaĢlı  təbəqəsinin  natural  kənd  təsərrüfatı 
fəaliyyətinə geniĢ Ģəkildə cəlb olunması ilə bağlıdır.  
 
Diaqram 7-3 YaĢ qrupları üzrə Azərbaycanın əmək bazarının əsas xüsusiyyətləri 
 
Mənbə: 2008-ci il üzrə YSQS məlumatları
 
 
 

---

115 
 
7.5
 
Daha  yüksək  təhsil  səviyyəsinə  malik  işçilər  arasında  məşğulluq  göstəriciləri  daha 
yüksəkdir.  AĢağı  təhsil  səviyyəsinə  malik  Ģəxslərin  məĢğul  olması  ehtimalı  az,  iĢsiz  olmaq 
ehtimal isə yüksəkdir (Diaqram 7-4). Ali təhsilə malik Ģəxslər arasında məĢğulluq səviyyəsi orta 
təhsilə malik Ģəxslər ilə müqayisədə 25%, əsas və ya daha aĢağı səviyyəli təhsilə malik Ģəxslər ilə 
müqayisədə isə 70% yüksəkdir. Eyni zamanda, ali təhsilə malik iĢçi orta və ya daha aĢağı təhsil 
pilləsinə malik iĢçilər ilə müqayisədə orta hesabla iki dəfə çox əmək haqqı alır. Bu, əsas etibarilə 
aĢağı  təhsil  səviyyəsinə  malik  iĢçilərin  kənd  ərazilərində  və  xüsusilə  də,  kənd  təsərrüfatı 
sektorunda  üstünlük  təĢkil  etmələri  ilə  bağlıdır.  Orta  ümumtəhsil  məktəblərinin  məzunları  ən 
yüksək iĢsizlik göstəricisinə malikdirlər ki, bu da orta təhsilin keyfiyyətinin aĢağı olmasından və 
bu təhsil pilləsinə malik Ģəxslərin sayının çox olmasından xəbər verir. Texniki-peĢə və ali təhsilin 
olmaması iĢ yerlərinin tapılması baxımından problem olaraq qalmaqdadır (Cədvəl 7-2).  
 
Diaqram 7-4 Təhsil səviyyələri üzrə Azərbaycanın əmək bazarının əsas xüsusiyyətləri 
 
Mənbə: 2008-ci il üzrə YSQS məlumatları 
 
 
7.6
 
Əmək bazarına daxil olan gənclərin əksəriyyəti çox zaman orta təhsilə və ya tələbin az 
olduğu  biliklərə  malik  olurlar.  Bu  isə  iĢçi  qüvvəsinin  bilik  və  bacarıqları  ilə  geniĢlənən  və 
müasirləĢən  bazar  iqtisadiyyatı  arasında  uyğunsuzluqların  mövcud  olduğunu  göstərir.  Eyni 
zamanda,  özəl  sektor  (orta  və  böyük  müəssisələr)  ilə  müqayisədə  dövlət  sektorunda  əmək 
haqqının  aĢağı  olmasına  baxmayaraq  ali  təhsilə  malik  iĢçilərin  əksər  hissəsi  (70%-dən  artıq) 
burada  çalıĢır.  Bu  ixtisaslı  iĢçi  qüvvəsinin  dövlət  sektorundan  özəl  sektora  doğru  meyl  etməsi 
prosesinin  çox  zəif  olduğunu  göstərir.  Ümumiyyətlə,  insanların  məĢğulluq  barədə  məlumatlara 
əsaslanaraq  qərar  qəbul  etdiyini  nəzərə  alsaq,  düĢünmək  olar  ki,  dövlət  sektoru  rəqabət 
qabiliyyətlidir  və  burada  əmək  haqlarından  savayı  digər  stimullar  da  mövcuddur  ki,  onlar  da 
müvafiq  qərarları  əsaslandırırlar  (ATF  2006).  Bunlara  iĢin  təhlükəsizliyi  və  dövlət  sektorundakı 
iĢlə bağlı olan pensiyalar aid edilə bilər. 
 
Cədvəl 7-1 Təhsil və gəlir səviyyələri üzrə məĢğul əhalinin bölgüsü 
Təhsil səviyyəsi 
MəĢğulluq 
səviyyəsi 
MəĢğul əhali 
arasında 
qrupların 
payı 
Median 
gəlirlər, 
manatla 
AĢağı gəlir 
səviyyəsi 
Ġbtidaidən aĢağı 
39.5 
1.1 
66 
63.7 

---

116 
 
Ġbtidai 
49.9 
1.4 
60 
61.7 
Əsas 
42.0 
12.5 
58 
62.5 
Əsas təhsildən sonra texniki-peĢə 
63.8 
4.2 
100 
42.6 
Ümumi orta  
53.2 
47.6 
80 
52.8 
Orta 
təhsildən 
sonra 
kollec/texnikum 
73.7 
15.3 
108 
39.1 
Ali 
71.8 
17.9 
160 
22.7 
Ümumi 
57.0 
100 
100 
46.4 
Mənbə: 2008-ci il üzrə YSQS məlumatları   
 
B.
 
MəĢğulluq sektoru  
 
7.7
 
Azərbaycanda  kənd  təsərrüfatı  hələdə  dominant  iqtisadi  fəaliyyət  sahəsidir  və  ümumi 
məşğulluğun 40%-ini əhatə etməsinə baxmayaraq ÜDM-dəki payı təqribən 10%-dir. (Diaqram 
7-5).  Kənd  təsərrüfatına  cəlb  olunan  Ģəxslərin  83%-dən  çox  hissəsi  əsas  etibarilə  kənd 
ərazilərində  yaĢayan  özünüməĢğul  əhalidir. Kənd təsərrüfatı sektorunda  muzdlu iĢçi  qüvvəsinin 
cəlb edilməsi səviyyəsi 8%-dən aĢağıdır. Digər tərəfdən, neft alt-sektoru da daxil olmaqla sənaye 
sektorunun  məĢğulluqdakı  payı  10%-dən  azdır.  Qeyri-kənd  təsərrüfatı  sektoru  muzdlu  iĢçi 
qüvvəsinin  əsas  hissəsini  əhatə  edir.  Bu  baxımdan  da,  kənd  təsərrüfatı  və  ərzaq  emalı  sahələri 
artımın  və  yeni  iĢ  yerlərinin  yaradılması  istiqamətində  hökumətin  tədbirlərinin  əsas  prioritet 
sahələri ola bilər. Yeni iĢ yerlərinin açılması ilə bağlı ən çox səslənilən problem müvafiq qaydada 
fəaliyyət  göstərən  torpaq  bazarlarının  mövcud  olmamasıdır.  Xüsusilə,  pay  torpaqlarının 
paylanması  və  yeni  ailə  fermerlərə  torpaq  üzrə  mülkiyyət  hüququnun  verilməsi  sahəsində 
əhəmiyyətli  nailiyyətlər  əldə  edilmiĢdir.  2002-ci  ilin  əvvəllərinə  qədər  kənd  ailələrinə  838000 
torpaq üzrə mülkiyyət hüququ verilmiĢdir ki, bu da müvafiq ərazilərdə yaĢayan ailələrin 96%-ini 
təĢkil edir.
30
  
 
                                                 
30
 Azərbaycanda 9 iqlim tipi vardır və bu səbəbdən də torpaqdan götürülən gəlir təkcə ev təsərrüfatlarının 
malik  olduğu  torpaq  sahəsinin  həcmindən  deyil,  həmçinin,  onun  keyfiyyətindən  də  asılıdır.  Məsələn, 
subtropik zona olan Lənkəran rayonunu təmsil edən fermerlərin bir hektardan da az torpaq sahəsinə malik 
olmalarına baxmayaraq, onlar hər ailəyə düĢən özəlləĢdirilmiĢ torpaq sahəsinin müvafiq olaraq 2.59, 2.48 
və 4.98 ha olduğu Kürdəmir, Yevlax və ya Qobustan rayonlarından olan fermerlər ilə müqayisədə daha çox 
gəlir əldə edirlər.   

---