Azərbaycan VII-IX əsrləRDƏ
Yüklə 2,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
142 Xəzərlər Barcikin komandası altında 100 min nəfərlik qoşunu Səid ordusuna qarşı göndərdilər. Beyləqan yaxınlığındakı çayın kənarında 1 baş verən vuruşma nəticəsində xəzərlər darmadağın edildi. Barcikin özünü isə Səid atdan saldı və başını kəsərək Hişama göndərdi
2 . Ərəblər xəzərlərin üzərində böyük qələbə çaldılar, çoxlu qənimət ələ keçirdilər. Hər bir ərəb əsgərinə mükafat olaraq, azı 1700 dinar (!) verildi 3 .
paytaxta çağırdı. Məsləmə ibn Əbd ül-Maliki Ermənistan və Azərbaycana hakim təyin etdi; o dərhal xəzərlərə qarşı hücuma başladı və qışa yaxın Dərbəndə çatdı 4 . Hicri 113 (731-732)-cü ildə Məsləmə daha irəliyə doğru hücum edərək, Balancara çatdı; buradakı vuruşmada xaqanın ikinci oğlu öldürüldü 5 .
soxuldular 6 , lakin Dərbənddə məğlub edildilər. 1000 nəfər öz ailələri ailələri ilə birlikdə əsir düşdü 7 . Sonrakı hicri 114 (732-733)-cü ildə 8 ərəblər Hişamın Cəzirə, Azərbaycan və Ermənistan hakimi təyin etdiyi Mərvan ibn Məhəmmədin komandası altında xəzərlərə qarşı hücuma keçdilər. Mərvanın qərargahı Kasalda (Qazaxda) idi 9 , buradan Bərdəyə 40 fərsəx və Tiflisə 20 fərsəx yol var idi 10 . O, buradan Daryal keçidi 1 İbn əl-Əsir, V, 120; Dərbəndnamə, səh. 178-180 2 Əl-Yəqubi, II, 381. 3 Bələmi, 531; A. Bakıxanov. Sitat gətirilən əsəri, səh. 57. 4 Ət-Təbəri, II, 1531-1532; İbn əl-Əsir, V, 120; Kitab əl-Uyun, səh. 90. 5 Ət-Təbəri, I, 1560; Kitab əl-Uyun, səh. 90; İbn ət-Əsir, V, 129-130. 6 Ət-Təbəri, II, 1560; İbn əl-Əsir, V, 120; əl-Yəqubi, II, 381. 7 Bəlaziri, 207; Bələmi, 533-534. 8 Ət-Təbəri, II, 1562; İbn əl-Əsir, V, 131-132; Kitab ol-Uyun, səh. 90. 9 Kasal haqqında b a x: V.Minorsky. Kasal (Kazah), p. 120-123. 10 Əl-Bəlazuri, 207. Vardan (səh. 95) deyir ki, "Mərvan hun şəhəri Varaçana hücum etdi və oradan qələbə ilə qayıtdı". 143 vasitəsi ilə xəzərlərin diyarına hücuma keçdi, qoşunun digər hissəsinə isə əmr etdi ki, Dərbənddən hücuma keçsinlər. Bəlazurinin dediyinə görə, ərəblərin gücündən qorxuya düşən xaqan sülh istədi, Mərvan isə əsir aldığı xəzərləri "Samur ilə Şabiran arasında düzənlikdə Lakzlar vilayətində yerləşdirdi" 1 . Gevond bildirir ki, Varaçan şəhərini alan Mərvan böyük qənimət əldə etdi və "Hunlar ölkəsindən şanlı qələbə ilə qayıtdı. Partav şəhəristanına [paytaxtına] çatan Mərvan qənimətin beşdə birini və əsirləri öz hökmdarı Geşama [Hişama] gondərdi və ona məktub yazıb qələbə haqqında məlumat verdi" 2
Xaqan islam dinini qəbul etdi, Mərvan isə "Şirvan hökmdarına (Şirvanşaha - Z.B.) bir vəzifə olaraq tapşırdı ki, müsəlman ordusu xəzər diyarına hücum edərkən qoşunun qabağında getsin, bu ordu oradan qayıdarkən arxada gəlsin" 3 .
xəzərlər ərəblərin nəzarəti altında idi. Abbasilər hakimiyyət başına gələndə xəzərlər Xilafətdə baş verən hadisələrdən istifadə edərək, öz paytaxtlarında xəlifə nümayəndələrini öldürüb, bir müddət müstəqil oldular.
Bizans da Xilafətdəki daxili çəkişmələrdən istifadə edərək, Zaqafqaziyada öz hərbi və diplomatik fəaliyyətini gücləndirdi. Xəlifə Mənsur (754-775) hakimiyyət başına gələn kimi, ərəblər Bizansa qarşı dərhal əks-tədbir gordülər, "Mənsur xəlifə olanda Yəzid ibn Useyd əs-Sulamini Azərbaycan və Ermənistana hakim təyin etdi. O, [Yəzid] Bab əl-Lanı [Daryal] tutdu və orada muzdlu əsgərlərdən ibarət qarnizon yerləşdirdi. Sonra o, sanarları tabe etdi və onlar xərac verməyi öhdələrinə götürdülər. Bu zaman Mənsur ona məktub yazaraq əmr etdi ki, xəzər padşahı ilə qohum olsun. Yəzid bu əmri yerinə yetirdi" 4 . Bu, şübhəsiz, onu göstərir ki, 1 Əl-Bəlazuri, 208; İbn əl-Əsir, V, 132. 2 Gevond səh. 80-81. 3 Əl-Bəlazuri, 209; əl-Yəqubi, II. 382; İbn əl-Əsir, V, 133 4 Əl-Bəlazuri, 209-210; əl-Yəqubi, II, 446-447. 144 xəzərlər yenidən qüvvətlənmişdilər və Bizansdan kömək görüb təhrik edilərək, Xilafətin mənafeyi üçün təhlükə təşkil etməyə başlamışdılar. Mənsur bununla hesablaşmalı idi, çünki Bərdədə olan Yəzidə göndərdiyi başqa bir məktubda belə yazmışdı: nə qədər ki, xəzərlər fəaldır, Azərbaycan onun canişinliyi üçün rahat yer olmayacaqdır – "mən sənin üçün və bütün sənin vilayətin üçün xəzərlər tərəfindən gələn təhlükədən ehtiyat edirəm" 1 .
"onun üçün bir oğlan doğdu, lakin uşaq öldü; anası da doğum zamanı öldü"
2 . Bu hadisə haqqında Gevond belə məlumat verir: "Yəzid öz hökmranlığı zamanı, Xaqan adlanan Şimal padşahının yanına elçilər göndərdi ki, onunla qohum olsun, beləliklə də, onunla və xəzər qoşunları ilə sülh şəraitində dolansın. Xəzər padşahı öz qızı Xatunu ona verməyə razı oldu" 3 .
və uşağı ərəblər özləri öldürmüşlər. Bundan bir az sonra Xaqan ərəblərə qarşı müharibəyə başladı. "Xaqan güclü qoşun toplayaraq, onu Xatirlitber nəslindən olan sərkərdə Raj Tarxana [ərəbcə Rəs Tarxana] tapşırdı və Yəzidin idarə etdiyi bizim ölkəyə göndərdi. Xəzərlər böyük Kür çayının şimal tərəfınə səpələnərək, bir çox vilayətləri 4 , hamısı Albaniya vilayətləri olan Xecar, Qala, Ostan-i Marzpanyan 5 , Xaband 6 , Qelave, Şake, Biyes, Xeni, Kambexçan 7 ,
tutdular 8 və saysız-hesabsız mal-qara və ilxı apardılar 1 . Bundan
1 İbn Əsam, II, 241. (Kurat, p. 272). 2 Əl-Bəlazuri, 210; İbn Əsam, II, vər. 242 a. 3 Gevond, səh. 92; K.Segledi. Sitat gətirilən əsəri, səh. 79. 4 Albaniya vilayətlərinin adları haqqında b a x: М.Хоренский. История Армении. 5 N.Hubsehmann. Die Altar menische ortsnamen, p. 461. 6 Yenə orada, səh. 348-349. 7 Y.Marquart. Sitat gətirilən əsəri, səh. 118. 8 Н.Адонц. Армения в эпоху Юстиниана, стр. 220. Yüklə 2,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|