Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının sənədləri Quba. Aprel-May 1918-ci IL
Yüklə 4,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
65 vuruşmuşam. Mən erməni xalqının qəhrəmanıyam və onun mənafelərinin müdafiəçisiyəm. Mən öz cəza dəstəm ilə bura sovet hakimiyyəti tərəfindən iki həftə əvvəl burada öldürülmüş ermənilərin qisasını almaq üçün göndərilmişəm. Sizin müsibətiniz mən sabah dağa qalxdıqda (bu zaman əlini topların durduğu dağa tərəf uzadır) başlayacaq. Sabah mən dağa qalxacağam və şəhəri bombalayaraq bünövrəsinədək yer üzündən siləcəyəm. İndi mənim Digah və Alpan kəndlərində döyüşlərim gedir. Sonra, sizlərə od vuraraq, Üçgün və Kımıl kəndlərinə keçəcəyəm, Şah Dağa çatacağam və siz onda anlayacaqsınız ki, erməniləri öldürmək nə deməkdir. Mən buraya qayda-qanun yaratmağa və sovet hakimiyyəti qurmağa yox, öldürülmüş ermənilərə görə sizdən qisas almağa göndərilmişəm”. (186) Məscidin qarşısındakı bu yığıncaqda iştirak etmiş bütün qubalı şahidlər Amazaspın nitqini müxtəlif ifadələrlə şərh etsələr də, məhz bu məzmunda olduğunu təsdiq edirlər. Amazaspın bu həyasız açıqlaması bir növ şəhər rəisi Ə.b.Əlibəyovun dinc əhaliyə qarşı erməni qoşunlarının azğınlığı haqqında şikayətlərinə və xüsusilə Amazaspın ona uzatdığı əlini rədd edən Quba şiə müsəlmanlarının dini lideri Molla Hacı Baba Axundzadənin sözlərinə – “Bu hakimiyyət deyil. Siz bolşevik deyilsiniz, siz oğru, qatil, vəhşi və soyğun- çusunuz. Biz sizə müqavimət göstərməmişik. Nəyə görə bu qədər insan öldürmüşsünüz və öldürməkdə davam edirsiniz?” – cavab idi. (187) Amazaspın qubalılar qarşısında söylədiyi nitqində qırmızı xətlə aşağı- dakı sözlər keçir: “bizə sizlər və türklər tərəfindən öldürülmüş qardaşlarımıza – ermənilərə görə dənizin (Xəzər) sahillərindən Şah Dağa qədər olan bütün müsəlmanları Şirvanda (Şamaxıda) qırdığımız kimi məhv etmək və evlərinizi isə yerlə yeksan etmək əmri verilmişdir”. (188) Heç bir əmr olmadan belə, hər bir müsəlmana-türkə vəhşicəsinə di- van tutmağa hazır olan Amazaspa bu dərəcədə zalım və qaniçən əmri kim vermişdi? Aydın idi ki, Amazaspın bir neçə minlik qoşunu Qubaya S.Şaumyanın başçılıq etdiyi Bakı Xalq Komissarları Soveti tərəfindən özü də məhz cəzalandırmaq məqsədilə göndərilmişdi. Bir çox mənbələrdən və tarixi sənədlərdən məlum olan bu fakt dəfələrlə həm qubalılar, həm də qarşı düşərgənin nümayəndələri tərəfindən də təsdiq edilirdi. S.Şaumyanın Quba hadisələrinə olan münasibəti onun Quba şəhər rəisi Ə.b.Əlibəyovla olan söhbətində də əyani şəkildə üzə çıxırdı. Ermənilər Qubadan getdikdən sonra Ə.b.Əlibəyov Amazaspın başçılığı ilə cəza dəstəsinin Qubaya həqiqətən Sovetlər tərəfindən göndərdiyini bolşeviklərin başçıları Şaumyan və Caparidzedən soruşub aydınlaşdırmaq və onlara “dəstənin Qubada törətdikləri əməllər haqqında yazılı məlumat vermək üçün” Bakıya gedir. Bakıda bolşevik liderləri ilə görüşmüş Ə.b.Əlibəyov sonradan göstərirdi: “Şaumyan məni sifətində təbəssümlə dinlədi və dedi ki, müsəlmanlar və türklər yüz minlərlə erməni öldürüblər, ermənilər Qubada iki müsəlman 1918-ci il Quba hadisələri – Azərbaycanın müsəlman əhalisinin kütləvi qırğını planlarının tərkib hissəsi kimi Quba. Aprel-may 1918-ci il. Müsəlman qırğınları sənədlərdə 66 öldürəndə isə müsəlmanlar şikayət edir və göz yaşı axıdırlar. Caparidze mənim xahişimə ciddi yanaşdı və mənə dedi ki, sovetlər Qubaya cəza dəstəsi göndərməyib”. (189) D.Gelovani də cəza dəstəsinin Qubaya göndərilməsinin təşəbbüskarı kimi Şaumyanı göstərirdi: “Amazaspın dəstəsində bircə nəfər də olsun rus yox idi, yalnız ermənilər idi, hamısı da, sonuncuya qədər, qatı daşnaksakan, Amazaspın özü də qatı daşnaksakandır. Hesab edirəm ki, cəza dəstəsi Quba- ya Şaumyanın arzusu ilə göndərilmişdi, lakin qoşun seçimi hərbi nazir Korqa- novdan asılıdır”. (190) Burada bir qubalının şahidin ifadəsi də maraq doğurur: “bir erməni – Amazaspın Konstantinopoldan olan yoldaşı bizə dedi ki, on- lar müsəlmanların çoxuna ona görə rəhm ediblər ki, Molla Hacı Baba çoxlu erməni qadınını xilas edib və hətta deyirdi ki, Şaumyan bütün müsəlmanları aman vermədən qırmağı əmr etmişdi, ancaq Molla Hacı Babanın xətrinə on- lar bunu etmirlər”. (191) Burada daha bir sual ortaya çıxır: Amazasp başda olmaqla ermənilərin Qubadakı azğınlığı kim tərəfindən və hansı səbəbdən dayandırılmışdı? Həqiqətdənmi sağ qalmış qubalıları qaçılmaz olan qanlı qisasdan Qubanın şiə müsəlmanlarının dini rəhbəri Molla Hacı Baba Axundzadə xilas etmişdi? Quba sakinlərinin şəhadətinə görə guya Amazasp Axundzadəyə hörmət nümayiş etdirmiş, və hətta, “müharibə vaxtı belə hadisələr qaçılmazdır” demək- lə özünə bəraət qazanaraq, “törədilən müsibətə görə üzr istəmişdir”. (192) Bu hadisələrdən sonra Qubadan Bakıya çıxıb getmiş Molla Hacı Baba Axundzadə özü qubalıların onun adı ilə bağladıqları bütün ifadələri – dediyi sözləri və hərəkətləri, o cümlədən erməni qadınlarının xilas edilməsi, ermənilər tərəfindən zorlanmış qadın və qızların siyahısının tərtib edilməsini və sairi, – təkzib edirdi. (193) Lakin Gelovaninin şəhadətləri Quba qırğınlarının dayandırılmasına həqiqətən səbəb olmuş tamamilə başqa bir adamın adını çəkmək ehtimalını ortaya çıxarır. Bu adamın adı Mir Cəfər Bağırov idi. * * * Azərbaycanın gələcək “Sahibi”, uzun illər Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi vəzifəsini tutmuş və şübhəsiz ki, Azərbaycan tarixinə daxil olmuş tanınmış qubalılardan biri olan Mir Cəfər Bağırov öz iradəsi iləmi, yaxud yaranmış şəraitin hökmü ilə, hər hal- da 1918-ci il Quba hadisələrinin əsas da olmasa da, kifayət qədər tanınmış iştirakçılarından birinə çevrilir. Onun adı “bolşevik”, “qubalı qatı bolşevik”, “yerli bolşevik” kimi dəfələrlə həm qubalılar, həm də Gelovani tərəfindən xatırlanır. Mir Cəfər Bağırov özü hələ 1923-cü ildə, Az.SSR DİK Dövlət Siyasət İdarəsinin (DSİ) sədri olduğu zaman yazdığı tərcümeyi-halında Quba Yüklə 4,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|