Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının sənədləri Quba. Aprel-May 1918-ci IL
Yüklə 4,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
67 qırğınları ərəfəsində və həmin günlərdə baş verən hadisələrə toxunmuş, o cümlədən onu talançıların düşərgəsinə gətirib çıxaran səbəbləri açıqlamışdı. Sözsüz ki, Mir Cəfər Bağırovun özü tərəfindən təsvir edilən bir çox məqamlar həqiqətə, və ya digər sənədlərdən məlum olan hadisələrə uyğun gəlmir, yaxud onlarla ziddiyyət təşkil edirdi. Quba səhifələri Bağırovun tərcümeyi- halının, demək olar ki, ən dolaşıq, bir çox hallarda onun özü tərəfindən dolaşdırılmış hissəsi olmaqla bu tarixi şəxsiyyətin həyatında heç də işıqlı, yaxud şərəfli hesab edilə bilməz. Lakin, onun bolşevik kimi siyasi karyerasının özü tərəfindən parlaq boyalarla təsvir edilən və çox zaman həqiqətə uyğun olmayan ilk dövrünün detallarına varmadan, qeyd etmək lazımdır ki, Quba hadisələrinin əvvəllərində Mir Cəfər Bağırov artıq bolşeviklərlə birgə idi. Əgər həmin sənəddən, yəni Bağırovun özü tərəfindən yazılan tərcümeyi- halından çıxış edilərsə, Qubada hakimiyyətin, Gelovani başda olmaqla, ələ keçirilməsi cəhdinin təşəbbüskarı az qala Bağırov olmuşdur: “Mənim qarşımda nə olursa olsun Bakıya çatmaq, Quba qəzasında olan vəziyyəti təfsilatı ilə təsvir etmək və hakimiyyəti ələ keçirmək üçün sanksiya tələb etmək vəzifəsi dururdu, lakin bu vəzifə çox çətin idi və az qalmışdı ki, mən, bunun üçün həyatımla cavab verim. Onda mən, geriyə, Qubaya qayıtmaq və mərkəzin heç bir xəbəri olmadan, hakimiyyəti ələ keçirmək qərarına gəldim. Fikirləşdim ki, sonradan öz yoldaşlarım qarşısında məsuliyyət daşımaq Zizikskiyə və Qosinskiyə Bakıdan geri qayıdarkən Quba qəzasında öz mövqelərini möhkəmlətməyə imkan verməkdən daha yaxşıdır. Mən belə də etdim. Amma, elə həmin gün Bakıya teleqram vurdum və bu hadisə Bakı quberniyasında vətəndaş müharibəsinin ümumi gedişatına kömək etdi. Belə ki, Zizikski Quba qəzasında nəinki möhkəmlənə, hətta orada burnunu belə göstərə bilmədi və Qosinski ilə birlikdə Dağıstana qaçdı, orada yeni qüvvələr toplayaraq Qubaya may hücumuna hazırlaşmağa başladı. Bakı və Qızıl Bu- run arasında yol açılan kimi mən dərhal mən Georgiy Sturua, Artak (Stam- bulyants) və Barski yoldaşların şəxsində Bakı Qızıl qvardiyasının avanqardı ilə əlaqə saxladım və onlara hər şeyi olduğu kimi geniş təsvir etdim, və onlar mənə məsləhət gördülər ki, mərkəzin nümayəndəsi kimi Gelovani adlı bir nəfəri Quba qəzasına aparım”. (194) Yeri gəlmişkən, Mir Cəfər Bağırov elə buradaca qeyd edir ki, Gelovani “sonradan təxribatçı çıxdı”, lakin, bu son dərəcə ciddi ittihamın səbəblərini açıqlamır. (195) Çox maraqlıdır ki, Gelovaninin özü FTK-ya verdiyi ifadələrdə Bağırovla – Qubada az-çox tanınan və sonradan onun müavini olacaq bir şəxslə ilk görüşündən ümumiyyətlə danışmır və yalnız bir dəfə onun adını çəkir: “Caparidze mənim keçmiş müavinim qubalı Mir Cəfər Bağırovun imzası ilə teleqram almışdı”. (196) Hər halda, qubalıların şahidliyinə görə, onlara Qubada Sovet hakimiy- 1918-ci il Quba hadisələri – Azərbaycanın müsəlman əhalisinin kütləvi qırğını planlarının tərkib hissəsi kimi Quba. Aprel-may 1918-ci il. Müsəlman qırğınları sənədlərdə 68 yətinin tanınması tələbi ilə ultimatum elan edildiyi zaman, “Quba müsəlmanı, qatı bolşevik” Mir Cəfər Bağırov da Gelovani və “iki yəhudi” ilə birlikdə öz həmyerlilərinin qarşısında dayanmışdı. (197) Sonralar Quba camaatı dəfələrlə Bağırovu Gelovaninin dəstəsindən olan bolşeviklərin arasında görür: gah onun mənzilində yerli müsəlmanlar evlərinin yandırılmaması üçün yerli erməni qoçularına haqq verirlər, (198) gah da “doqquzuncu gün müsəlmanlardan qarət edilmiş bütün əmlak Bağırovun evindən arabalara yüklənərək Ayrapetovun nəzarəti altında şəhərdən çıxarılır” və s. (199) Yeri gəlmişkən, sonuncu epizodu Mir Cəfər Bağırov özü də, lakin başqa yozumda təsdiq edir: “Amazaspın dəstələri bir həftə bütün Quba qəzasında azğınlıq etdikdən sonra qarət etdikləri bütün qiymətli əşyaları götürərək Bakıya tərəf hərəkə etdilər. Mən az qala diz üstə çökərək ondan yandırılmış evlərin sahibləri üçün ev əşyalarından nə isə qoparmağa nail oldum. Alınan şeylər paylanmaq üçün anbara yığıldı”. (200) Lakin, hələ Amazaspın hücumuna qədər, Mir Cəfər Bağırov Gelovani ilə birlikdə Quba şəhərində və yaxın kəndlərdə inqilab komitələri – revkom- lar təşkil edir, “normal qayda qanun yaradır”, qəza idarələrini ələ keçirir, yerli Qızıl Qvardiya yaratmağa başlayır, Oqanesovun başçılıq etdiyi dəstələri çağırtdırır. (201) Lakin ləzgi döyüşçülərinin hücumu Quba qəzasında Sovet hakimiy- yətinin qurulması tədbirlərinə son qoyur. Burada xüsusi qeyd etmək lazımdır ki, yekdilliklə şəhərə “qonşu kəndlərdən olan ləzgilərin” girdiyini göstərən qubalılardan fərqli olaraq, M.C.Bağırov “Qubaya hücumun” təşkilatçısı kimi konkret şəxsin – məhz Əli bəy Zizikskinin adını çəkir. O, həm də 3 günlük döyüş ərzində həlak olanların sayı haqqında məlumat verir: “200-ə yaxın öldürülmüş döyüşçü və təxminən 1500-ə qədər doğranmış və çapılmış tamamilə günahsız dinc müsəlman əhalisi (rus, erməni, yəhudi və sair)”. (202) Göründüyü kimi, bu rəqəmlər şəhər başçısı Əli Abbas bəy Əlibəyovun göstərdiyi rəqəmlərdən çox fərqlənir: 200 nəfər ləzgi, 70 nəfər dinc əhali. (203) Şübhəsiz ki, M.C.Bağırov bundan sonra daha şəhərdə qala bilməzdi. Əgər onun tərcümeyi-halına əsaslansaq, 1917-ci ildən başlayaraq, ruhanilər də daxil olmaqla, Qubanın yerli elitası, guya ki, inqilabi fəaliyyətinə və bolşeviklərlə əlaqəsinə görə, ona elə də “hörmət etmirdilər”: “Məni kəndlilərin qarşısında Bakı ermənilərinin casusu, din və millət satqını kimi təsvir edərək, mənə qarşı vicdansızcasına təbliğat aparılırdı. İş o yerə çatmışdı ki, Qubanın ən nüfuzlu iki dini lideri ... Əbdül Rəhim Əfəndi və Hacı Molla Baba Axundov məni güllələmək əmri vermişdilər”. (204) Əgər bu sözlər həqiqətə uyğun idisə, Quba qəzasının dini rəhbərləri Bağırovu yalnız “cəbhədən qayıtmış yəhudilərdən, qismən ruslardan..., və bir neçə cinayətkar müsəlman ünsürlərdən” ibarət quldur dəstəsinin başında ol- maqla, törətdiyi əməllərə görə “lənətləyə” bilərdilər. Bu dəstə ən əvvəl “keçmiş Yüklə 4,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|