Azərbaycan xalqinin maddi VƏ MƏNƏVİ MƏDƏNİYYƏTİNİn qəDİm köKLƏRİ
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
199 torpaq bəşər tarixinin müxtəlif mərhələlərini özündə əks etdirən zəngin abidələr ölkəsidir. Söhbət ən azı 2 milyon illik bir tarixdən getsə də,onun yalnız son 5 min ili yazılı mənbələrdə bu və ya digər dərəcədə əks olunmuşdur.Ondan öncəki tariximi- zin mənzərəsini isə arxeoloji abidələr və kökü minilliklərin dərinlikləinə qədər uza- nan zəngin folklor nümunələri əks etdirir.” Ekranda "Dədə Qorqud" filmindən kadrlar görüntülənir. Diktor: "Azərbaycan ərazisində eradan əvvəl Vll-Vl əsrlərdə yaranan və Alp Ər Tonqaya ağı" ilə ortaya çıxan ortaq ədəbi türkcə lll əsrdə Maninin yaradıcılığı sayəsində fəlsəfi məzmun qazanır.V əsrdə eyni ərazidə yaşayan qıpçaqlar da ədəbi dillərinə qovuşurlar və beləcə Alban ədəbiyyatı formalaşır.Tarixi minillərlə ölçülən zəngin folklor irsinə sahib olan oğuzlar isə öz ədəbi dillərini daha gec, yalnız Vll- Vlll əsrlərdə qazanırlar.Söhbət ozan Dədə Qorqudun düzüb əsəyə gətirdiyi və onun adı ilə adlanan dastandan gedir.Və bu dastanın dili də folklor dilimizdən, yəni xalq dilindən önəmli dərəcədə fərqlənir. Bu artıq oğuz elitasının- Bayandır xanın, Qazan xanın, yəni oğuz xanlarının dilidir.Bu dili Maninin dili ilə birləşdirən əsas cəhət hər iki dilin Alp Ər Tonqaya ağının dilindən törəmiş olmasıdır. "Dədə Qorqud" eposunun tarix səhnəsinə çıxışı ilə Azərbaycan ədəbi dili də yaranmış oldu.Bu məsələdə dilçilərimizin fikirləri əsasən üst-üstə düşsə də, ümumxalq dilinin təşəkkül tarixi ilə bağlı fikirlər haçalanır." Ekranda Nizami Xudiyev görünür.Alt tərəfdə onun adı, soy adı, elmi dərə- cəsi yazılır.O deyir: "Azərbaycan türk dili formalaşdığı bir dövrdə ədəbi dilin ünsürləri də yaranırdı.Azərbaycan ədəbi dil tarixinin görkəmli tədqiqatçısı Dəmirçizadənin fikrincə,dilimiz ümumxalq dili kimi V-lX əsrlərdə formalaşmışdır. Azərbaycan ümumxalq dilinin təşəkkülü təkcə Azərbaycan ərazisindəki lokal etnolinqvistik proseslərlə izah edilə bilməz, həm də ümumtürk səviyyəli, böyük coğrafiyanı əhatə edən proseslərlə bağlıdır ki, Dəmirçizadə Azərbaycan ümumxalq dilinin təşəkkül tarixini V-lX əsrlərə aid edərkən, məhz həmin münasibəti nəzərə almışdır.Onun bu fikri ilə razılaşmayan Mubatzadə həmin tarixi Xl-Xll əsrlərə qədər geri çəkir." Ekranda manixey yazıları, sonra isə onların fonunda Maninin şəkli görüntülənir. Diktor: "Maninin əsasını qoyduğu din sonrakı əsrlərdə də Azərbaycanın ictimai- siyasi həyatına öz dərin təsirini gösərmişdir.Belə ki, bir neçə əsr sonra fars-Sasani 200 hakimiyyətinə qarşı Xorasanda baş qaldıran və tez bir zamanda Azərbaycanı da bürüyən məzdəkilər üsyanının ideoloji-siyasi bazasını təşkil edən məzdəkilik maniçilik ideologiyasının davamı idi.Eyni sözləri ərəb işğalına qarşı Azərbaycanda üsyan qaldıran Babək və tərəfdarlarının "xürrəmilik" adı altında tanınan ideologiyaları barədə də söyləmək olar. Çox təssüflər olsun ki, elm aləmində "erməni qıpçaqcası" adı altında tanınan gerçək alban ədəbiyyatı kimi, Mani və onun yaradacılığı da Azərbaycanda heç vaxt ciddi tədqiqat obyektinə çevrilməmişdir. Eyni sözləri Alp Ər Tonqaya ağı barədə də söyləmək olar.Hər üç ədəbiyyat faktının bilavasitə Aərbaycanla bağlı olduğunu sübut edən təkzibedilməz faktlar həmişə diqqətdən kənarda qalmış,bu ədəbi əsərlərdən hər zaman yad mədəniyyət nümunəsi kimi söz açılmış, söz açılanda da rus müəlliflərinin qeyri-elmi mülahizələri təkrarlanmışdır.Əvəzində isə nə Azərbaycana, nə də türklərə heç bir aidiyyatı olmayan Zərdüşt və Avesta az qala Azərbaycan ədəbiyyatının şedevri kimi qələmə vüerilmişdir..." Ekrandakı təsviri Bisitun kitabəsindən görüntülər əvəz edir.Diktor sözünə ara vermədən davam edir: "Halbuki bir sadə həqiqəti başa düşmək üçün fars hökmdarı Daranın bisüun qayalarına həkk edirdiyi kitabəni gözdən yetirmək kifayətdir.Bu kitabədə türklər sak adlandırılır və Dara V sütunun 30-33-cü sətirlərində açıq bir şəkildə yazır..." Ekranda yazılır: " Saklar qəsbkar idilər və Ahura Məzdaya hörmət etmirdilər.Mən Ahura Məzdaya hörmət edirdim. Ahura Məzdanın mərhəmətilə mən onlarla öz istəyimə uyğun rəftar etdim." Diktor yazıları olduğu kimi oxuyur və əlvə edir: "Gördüyümüz kimi, farsların şahı sakların, yəni türklərin Ahura Məzdaya, yəni zərdüştilərin baş tanrısı Hörmüzə sitayiş etmədiklərini, yəni onların zərdüşti olmadığını qeyd edir.Bu isə bir daha sübut edir ki, türklər heç vaxt zərdüşti olmamışlar..." Ekranda yenidən Bisitun kitabəsi görüntülənir. Diktor sözünə aralıqsız davam edir: "Maraqlıdır ki, Dara Midiyada üsyan qaldıran Qam Atanın farsların məbəd- lərini, yəni atəşgahları dağıtmasını, özünün isə həmin məbədləri bərpa etməsini xüsusi qeyd edir.Bu məlumat isə midiyalıların atəşpərəst olmadığını təsdiq edir.Üstəlik də midiyalı üsyançının şaman olduğu da üzə çıxır." Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|