Azərbaycan xalqinin maddi VƏ MƏNƏVİ MƏDƏNİYYƏTİNİn qəDİm köKLƏRİ
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
217 Ümumtürk ədəbi dilində Oğuz türkcəsində Mənası ---------------------------------------------------------------------------------------------------- Yalamac Savçı Peyğəmbər,nəbi ----- Ev budunu Əhli-Beyt ---------------------------------------------------------------------------------------------------- Diktor sözünü aralıqsız davam etdirir: "... Bu baxımdan Təfsirdə yer alan və peyğəmbər mənasında işlədilən "savçı" sözünü misal çəkmək olar.Ümumtürk ədəbi dilindəki "yalamac" kəlməsinə uyğun gələn bu kəlmə sırf oğuz terminidir.Diqqəti çəkən başqa bir ifadə isə Qurandakı "Əhli-Beyt" ifadəsinin qarşılığında işlədilmiş "ev budunu" sözbirləşmə- sidir.Həzrət Məhəmmədin ev sakinlərini, yəni ailə üzvlərinin cəmini ifadə etmək üçün istifadə edilmiş bu birləşmə son dərəcə uğurlu seçilmişdir.Bu sözbirləşməsi oğuz türkcəsi nümunəsi olmaqla yanaşı, həm də ümumtürk mahiyyəti daşımaqdadır." Ekranda Soltan Hacıbəyovun "Karvan" əsərinin sədaları altında hərəkət edən karvan görüntülənir.Daha sonra onu şaman rəqsi əvəz edir. Diktor: "Azərbaycanda şamanizmin izləri də ən qədim zamanlardan izlənməkdədir. Bəziləri yanlış olaraq şamanizmlə Göy Tanrı dinini eyniləşdirirlər.Əslində isə şamanizm bir din yox, Spritualist maqiya sənətidir. Elmi ədəbiyyatda daha çox yayğın olan "şaman" kəlməsi türk sözü deyil, tunqus-mancur mənşəli bir termindir.Onun mənşəyini sanskrit dilinə bağlayanlar da var.Türklər isə şamana ən qədim zamanlardan "qam" demişlər.Bu kəlməyə Turfandan tapılan qədim uyğur mətnlərində, Yusif Balasaqunlunun "Qutaduqu-Bi- lik" və Mahmud Kaşğarlının "Divan ül-Lüğət ət-Türk" kitablarında, eləcə də "Ko- deks Kumanikus " və "Kitab ül-İdrak"da rast gəlinir."Qam" kəlməsi Radlovun "Qədim Türk lüğətində də yer almaqdadır.Bir çox dillərdə, o cümlədən hind- Avropa dillərində rast gəlinən "maq" kəlməsi də bu kəlmənin metatezası ilə ortaya çıxmışdır." Ekranda Yusif Balasaqunlunun "Kutaduqu-Bilik" və Mahmud Kaşğarlının "Divan ül-Lüğət ət-Türk" kitabları görünür. Diktor: "Yusif Balasaqunluya görə, qam xəstəni sağaldan həkim,Mahmud Kaşğarlıya görə isə, qeybdən xəbər verən,falçılıq edən adamdır..." Ekranda Radlovun şəkli görünür.Diktor sözünə davam edir: 218 "Görkəmli türkoloq Radlov isə bu sözü "şaman" kimi tərcümə edir və onun daha geniş məna daşıdığını bildirir." Ekranda təbil çalaraq rəqs edən şaman görünür. Diktor: "Təbil şamanın vazkeçilməz aləti və əlamətidir.Təbilin içi və xarici müxtəlif naxış və rəsmlərlə bəzədilir.Həmin naxış və rəsmlər nəsildən nəslə ötürülərək, demək olar ki, heç dəyişmir.Yəni bu halda ənənəviliyə ciddi əməl olunur.Məsələn, Koybal şamanlarının təbillərinin birinin üzərində çəkilmiş maraqlı bir rəsm Qobustan təsvirlərindən biri ilə inanılmaz dərəcədə bənzərlik təşkil edir..." Ekranda Qobustandakı Böyükdaşın aşağı mərtəbəsində 9№-li daşın üzərindəki pkitoqramın və Koybal şamanlarının təbili üzərində həkk edilən və XlX əsrin sonlarında üzü köcürülmüş piktoqramın yanaşı təsvirləri əks olunur.Diktor sözünə davam edir: "...Hər iki rəsmin piktoqrafik yazı nümunəsi olması və eyni elementlərdən təşkil edilməsi diqqəti xüsusi ilə cəlb edir, eyni zamanda Sibir və Altay türklərinin şamanizm ənənələrinin qədim Qobustan ovçularının ovsunçuluq ənənlərindən qaynaqlandığını sübut edir." Ekranda sənətşünas alim Nəsir Rzayev görür.Alt tərəfdə onun adı, soy adı və elmi dərəcəsi yazılır.O deyir: "Qobustanda, Böyükdaşın aşağı mərtəbəsində 9№-li daşdakı Tunc dövrünə aid petroqlifdə piktoqram xaraktrli böyük təsvir kompozisiyası verilmişdir.Bu təsvirdə qədim rəssam əl-ələ vermiş silahsız adamların iki cərgədən ibarət bir sədd təşkil edərək sağ tərəfdəki çəpərlə keçinin yolunu kəsməsini əyani surətdə nəql edir.heyvanın boğazına ip keçirilmişdir..." Ekranda sözügedən Qobustan piktoqramı ayrıca göüntülənir.Alimin səsi kadr aexasından eşidilir: "...Mürəkkəb kompozisiyalı bu piktoqramda qədim rəssam təsvir vasitələrinin köməkliyi ilə qəbilədə baş vermiş mühüm bir hadisə-heyvanların əhliləşdirilməsi barədə qəbilə üzvlərinə xəbər verir..." Ekranda yenidən peyda olan Nəsir Rzayev sözünə davam edir: "...Tunc dövrünə aid bu petroqlifdə insanlar siluet şəklində, heyvanlar isə konturlu xətlərlə kiçik miqyasda, həm də çox sxematik və statik vəziyyətdə təsvir edilmişdir." Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|