Azərbaycan xalqinin maddi VƏ MƏNƏVİ MƏDƏNİYYƏTİNİn qəDİm köKLƏRİ
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
219 Ekranda Koybal şamanlarının təbilindəki təsvir ayrıca nümayiş etdirilir. Diktor: "Şamanizmin Katanov və Alekseyeva kimi görkəmli tədqiqatçılarının fikrincə, təbildəki təsvir də piktoqrafiya nümunəsidir və burada üçlü dünya sistemi barədə şamanist təsəvvürlər öz əksini tapmışdır. Şaman təbilləri bir qayda olaraq, dağ keçisi dərisindən düzəldilir.Ətrafı qayın ağacından olur.Təbilin səsi boğuq çıxsın deyə, çubuğunun başına samur və ya dövşan ayağının dərisi taxılır..." Ekranda yenidən şaman rəqsi canlanır. Diktor: "Şamanist xalqlarda qamlar iki qrupa ayrılır: ağ qamlar və qara qamlar. Ağ qamlar Ülgenin hakim olsuğu işıq aləminə, yəni xeyirxah ruhlara qamlıq edirlər.Onların qiyafələri nisbətən az bəzəkli və sadə olur.Onlar özləri ilə təbil daşımırlar.Qara qamlar isə yeraltı dünyanın və zülmətin hakimi Erliyə ona bağlı olan şər ruhlara qamlıq edirlət.Onların geyimi saysız amuletlər,rəmzlər, muncuqlar metal lövhələr,heyvan və quş sümükləri, quş lələkləri və sairə ilə bəzədilmiş olur.Çox zaman papaqları və libasları elə bəzənir ki, nəticədə şaman quşa bənəmiş olur.Lakin bunsuz da onun guya yuxarı və aşağı dünyalara uça bildiyinə inanılır. Şaman vəcdə gəlmiş halda olarkən,dua edərsə, dinləyənlər "dediklərin olsun,Qam ata!"-deyirlər.Məhz bu müraciət formasına, yəni "Qam ata" ifadəsinə Bisitun kitabəsinin Elamdilli mətnində, midiyalı üsyançıdan söhbət açılan yerdə rast gəlirik.Bu mətndə üsysnçı "kam adda", yəni "Qam ata" adlandırılır." Ekranda Qobustan və Gəmiqaya təsvirləri bir-birini əvəz edir.Bu, qavaldaşda ifa edilən ritmlərin müşayiəti ilə baş verir.Sonda kamera Böyükdaşın aşağı mərtəbəsindəki 9-li daşın üzərindəki təsvirə kilidlənir və diktor sözə başlayır: "Azərbaycan ən qədim zamanlardan müxtəlif türk soy və boylarının oylağı olmuş, onların dini-mifoloji görüşlərinin ən qədim kökləri bu ərazidə formalaşmışdır.Faktlar kök türkcənin də bu ərazidə şaxələndiyini, ayrı-ayrı ləhcə və şivələrə parçalandığını söyləməyə əsas verir.Hər halda, ən qədim qıpçaq mətnlərinin, yəni alban ədəbiyyatı nümunələrinin, eləcə də protouyğur manixey mətnlərinin, yəni Maninin qələminə məxsus əsərlərin Azərbaycanda meydana çıxdığı danılmaz faktdır.O da faktdır ki, bütün bu ləhcə və şivələrin qalıqlarına ölkəmizin şivələrində rast gəlinir.Üstəlik də Azərbaycan ədəbi dilinin formalaşmasında həmin şivələrin bu və ya digər dərəcədə rolu olmuşdur." Ekranda Nizami Cəfərov peyda olur və deyir: 220 "Kitabi-Dədə Qorquddan başlayaraq Füzuliyə qədər Azərbaycan yazılı abidələrində qıpçaq sözləri ilə oğuz sözləri paralel işlənmişdir.Məsələn, payız- küz,yaxşı-iyi, getmək-varmaq, aytmaq- demək,ata-baba,çöl-yazı, çağırmaq- oxumaq, etmək-qılmaq,vermək-sunmaq,doymaq-qanmaq,bayır-dışarı,çatdırmaq- ilətmək, isti- sıcaq,qabaq-qarşı və sairə..." Ekranda yazılır: ---------------------------------------------------------------------------------------------------- Qıpçaq kəlmələri Oğuz kəlmələri ---------------------------------------------------------------------------------------------------- 1.PAYIZ KÜZ 2.YAXŞI İYİ 3.GETMƏK VARMAQ 4. AYTMAQ DEMƏK 5.ATA BABA 6.ÇÖL YAZI 7.ÇAĞIRMAQ OXUMAQ 8.ETMƏK QILMAQ 9.DOYMAQ QANMAQ 10.BAYIR DIŞARI 11.ÇATDIRMAQ İLƏTMƏK 12.İSTİ SICAQ 13.QABAQ QARŞI ---------------------------------------------------------------------------------------------------- Diktor: "Təqdim olunan cədvəldə uzun müddət Azərbaycan ədəbiyyatında paralel iş- lənmiş qıpçaq və oğuz kəlmələrini görürük.Maraqlıdır ki, hazırda bu kəlmələrdən məhz qıpçaqca olanları oğuz kəlmələrini sıxışdıraraq həm danışıq, həm də ədəbi dilimizdə möhkəmlənmişdir.Bu baxımdan qıpçaq mənşəli "aytmaq" və "çağırmaq" kəlmələri üzərində qələbə çalmış "demək" və "oxumaq" kimi oğuz mənşəli sözlər istisandır.Digər hallarda isə qıpçaq kəlmələrinin üstünlük qazandığını görməkdəyik." Ekranda yenidən peyda olan Nizami Cəfərov sözünə davam edir: "Araşdırmalar göstərir ki,ilk orta əsrlərin Bizans,erməni və gürcü mənbələrin-də bu və ya digər münasibətlə işlənmiş türk sözləri onların dilinə məhz qıpçaq türkcəsindən keçmişdir.Həmin sözlər nə qədər dəyişikliyə məru qalsa da, yenə qıpçaq türkcəsinin fonetik xüsusiyyətlərini əks etdirir:ot-xot, voçxor-koçxor, alp, xaqan,tenq, cicək, tarxan, ayıt və sairə." Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|