Azərbaycan xalqının ümummilli lideri
Yüklə 4,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ĠSTĠFADƏ OLUNMUġ ƏDƏBĠYYAT VƏ QEYDLƏR
445
Torpağın köksündən bahar cücərtiləri çırtdayır. Beləliklə, yazın şux və qaynar çağı, torpağın dirilən və oyanan çağı başlayır. Yazın ətirli nəfəsini duyan babalarımız əməli işlər görür, torpağın qəlbinə yol tapır, nəfəsiylə onu isidir. Bərəkətə-ruzi çeşnəsi torpaq da ürəyini min bir nemətli süfrə kimi açır. İlin bu vədəsində ellərimizdə havaların soyuq, tutqun keçdiyini görən uşaqlar ildə bir dəfə "Günəş çağırma" mərasimi icra edərdilər. Novruzdan doğulan həmin mərasimdə Günəş canlı kimi təsvir edilir, insaniləşdirilir. Günəş həyatdır, işıqlı sabahdır, şər qüvvələrin məhvi deməkdir. Bu münasibətlə cürbəcür oyunlar keçirir, şənlik edir, günəşin çıxmasını arzulayır, ondan kömək gözləyirlər. Baharın, yazın tezləşdirilməsi üçün ulu babalarımızın balaları qırmızı don geyərək, əl-ələ tutaraq hərlənə-hərlənə günəşi haraylayarlar: Gün çıx, çıx, çıx! Kəhər atı min, çıx! Oğlun qayadan uçdu, Qızın təndirə düşdü, Keçəl qızı qoy evdə, Saçlı qızı götür, çıx! Gün getdi su içməyə, Qırmızı don biçməyə, Gün çıxıbdı; yetirəcək, Qarı yerdən götürəcək, Keçəl qızı ötürəcək, Saçlı qızı gətirəcək Gün getdi dağ başına, Örtüb duvaq başına. Könlü şamama istəyən Dolansın tağ başına. "Günəşi çağırma" mərasimində qədim azərbaycanlılar, göründüyü kimi, Günəşin özünə müraciət edir, onu "oğlunun qayadan uçması", qızının təndirə düşməsi ilə qorxudaraq tez "kəhər ata minib gəlməyə" çağırırdılar. Bu nəğmədə "keçəl qız" qışdır, "saçlı qız" yazın, baharın başlanğıcıdır. Elə buna görə də əkinçiliklə, maldarlıqla bağlı olan azərbaycanlı yazın gəlməsini istəyir və Günəşdən keçəl qızını - qışı evdə qoymasını, saçlı qızını - yazı gətirməsini diləyir. Axır ki, qarla-çovğunla çarpışa-çarpışa qış qurtarır, yaz qapının ağzını kəsdirir. Hər tərəfdən baharın ətri, baharın isti nəfəsi duyulur. Həmişə, hər zaman, ta qədim çağlardan belə olub. Azərbaycanlılar uzun qışdan sonra səbirsizliklə gözlədikləri yazı - ilin əziz günlərini, öz doğma milli bayramlarını - Novruz bayramını böyük sevinc və fərəh hissi ilə qarşılayır... Beləliklə, qədim azərbaycanlılar əzəli-əbədi dünyanın sirli-sehrli məqamlarını uzun müddət müşahidə edib keçirdiyi təcrübələr əsasında xalq təqvimini yaratmışlar. 446
Onlar ilin dörd fəsli və aylarının hər biri ilə bağlı saysız-hesabsız inamlar, sınamalar, ayinlər, deyimlər, rəvayətlər yaratmış, mərasimlər, şənlik və bayramlar, oyun və əyləncələr, tamaşalar keçirmişlər. Zaman ötdükcə ulularımızın bu mənəvi mədəniyyəti folklorlaşmış, zəmanəmizədək gəlib çatmış, xalqımızın mifoloji təfəkküründə, şifahi xalq yaradıcılığında əksini tapmışdır. Dəyərini heç vaxt itirməyən bu mənəvi xəzinə xalqımızın həyat tərzi, məişəti, güzəranı, arzu və istəyi, dünyagörüşü, inamı və digər zəruri məsələləri haqqında neçə-neçə böyük məna və mətləblər aşılayır. Bu misilsiz incilər insan taleyi, cəmiyyət həyatı ilə bağlılıqdan, əməyə, torpağa, zəruri həyat nemətlərinə qayğı və məhəbbətdən, insanı şər işlərdən uzaqlaşdırmaq, halallığa, xeyirxahlığa, ədəb-ərkanlı davranışa səsləmək arzusundan doğub. Hikmətli söz xəzinəmizin həmin müdrik inciləri bir çox hallarda gündəlik həyatımızın nəbzi ilə vurmuş, ümumi və konkret işlərimizə istiqamət vermiş, təbiətin, torpağın, onun nemətlərinin qədrini bilməyə, onlardan səmərəli şəkildə bəhrələnməyə, gələcək nəsillər üçün qoruyub saxlamağa, daha da barlı-bərəkətli etməyə çağırmışlar.
447
NOVRUZ, QURBAN, ORUCLUQ BAYRAMLARI 1.
Y.V.Çəmənzəminli. Əsərləri, III c, Bakı, "Elm", 1977. 2.
N.Gəncəvi. İskəndərnamə (Şərəfnamə). Bakı, "Lider" nəşriyyatı, 2004. 3.
В.В.Радлов. Опыт словаря тюркских наречий, т. II, СПб, 1989. 4.
M.H.Təhmasib. Yeni ruhlu el bayramı. "Bakı" qəzeti, 20 mart 1969. 5.
M.H.Təhmasib. Xalq ədəbiyyatımızda mərasim və mövsüm nəğmələri (namizədlik dissertasiyası). Bakı, BDU kitabxanası, 1945. 6.
7.
"Kitabi-Dədə Qorqud" Ensiklopediyası, I c, Bakı, YNE, 2000. 8.
İ.Nəsimi. Seçilmiş əsərləri. Bakı, "Azərnəşr", 1973. 9.
Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi. 3 cilddə, I c, Bakı, Azərbaycan EA nəşriyyatı, 1960. 10.
M.Arif. Azərbaycan xalq teatrı. "Ədəbiyyat məcmuəsi", Azərbaycan EA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun əsərləri, I c, Bakı, 1946. 11.
T.Ə.Bünyadov. Azərbaycanda əkinçiliyin inkişafı tarixinə dair. Bakı, 1964. 12.
1985. 13.
B.Ogəl. Türk mifolojisi. Ankara, 1989. 14.
15.
İ.S.Braginski. Bahar bayramı haqqında. "Ədəbiyyat və incəsənət" qəzeti, 29 mart 1967. 16.
M.H.Təhmasib. Adət, ənənə, mərasim, bayram. "Ədəbiyyat və incəsənət" qəzeti, 12 mart 1966. 17.
A.Şaiq. Əsərləri, 5 cilddə. Xatirələr, məktublar. Bakı, "Yazıçı", 1978. 18.
19.
S.Vurğun. Seçilmiş əsərləri. Bakı, "Çaşıoğlu", 2004. 20.
T.Ə.Bünyadov. Atçılıq. Azərbaycan etnoqrafiyası, 3 cilddə, I c, Bakı, "Elm", 1988. 21.
M.Şəhriyar. Aman, ayrılıq. Bakı, 'Yazıçı", 1981. 22.
23.
M.Şəhriyar. Aman, ayrılıq. Bakı, "Yazıçı", 1981. 24.
Y.V.Çəmənzəminli. Əsərləri, II c, Bakı, "Elm", 1976. 25.
Ə.Nizamülmülk. Siyasətnamə. Bakı, "Elm", 1987. 26.
M.Ə.Rəsulzadə. Novruz bayramı. 'Yeni fikir" qəzeti, 9 yanvar 1991. 27.
H.A.Məmmədov. Sevinc bayramı. "İslam" qəzeti, 13 iyun 1991. 28.
С.А.Токарев. Ранние формы религии и их развитие. М., 1964. 29.
C.Rüstəmov. Qobustan dünyası. Bakı, 1994. 30.
K.Əliyev, F.Əliyeva. Azərbaycan antik dövrdə. Bakı, "Azərnəşr", 1997, səh.55-56. 31.
Страбон. География (в 17 книгах). Пер. Т.Т.Страгановского. М., 1964 (XI, Yüklə 4,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|