Azərbaycan xalqının ümummilli lideri
Yüklə 4,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Həcər xanım.
- Natəvan xanım.
- Gülgəz xanım.
103
Yaşa dolanda başında ismət çələngi, əldə qılınc, at belində, dağ cığırlarında, qalada, qayalıqda. 1766-cı ildə Qubalı Fətəli xana könül vermiş, ailə səadətinə qovuşmuşdu. Dağ dağa arxalanırdı, ismət qeyrətə. 1774-cü ildə Gövduşan çölündə Fətəli xan məğlubiyyətə uğradı və Salyana çəkilməyə məcbur oldu. Düşmənlər qalanı mühasirəyə aldılar. Qalanın qorunmasına Tutibikə özü başçılıq etdi. Yaraqlandı, hamını Dərbəndin müdafiəsinə səslədi, ehtiyatlı olmağa çağırdı. "Qalanı içindən alarlar" - deyib meydana girdi. Tutibikənin qardaşı Əmir Həmzə hiyləyə əl atdı və şayiə yaydı ki, Fətəli xan ölüb. Əmir Həmzə Dərbəndi almaq üçün bacısına qarşı qanlı döyüşə hazırlaşdı... "Öz vəzifəsinə sadiq qalan Quba xanının arvadı Tutibikə mərdlərə məxsus mətanətlə, aslan kimi qala barıları üstündə duraraq, bütün işlərə özü sərəncam verir, görüş bəhanəsi ilə qala divarlarına yaxınlaşan qardaşını qala toplarının atəşilə hədələyirdi". Uzun illər Dərbəndin tarixini öyrənən E.İ.Kozubski yazırdı: "Fətəli xanın igid qadını
Tutibikə... qardaşına qarşı çıxaraq, şəhəri mərdliklə müdafiə edirdi; o qala divarları üzərində şir kimi dayanaraq, hər şeyə özü rəhbərlik edirdi..." İnadlı müqavimət inadlı qələbə ilə nəticələndi. Ərəbzəngi tək qılınc oynadan Tutibikə ərinin şərəfini, elinin ləyaqətini hər şeydən üstün tutdu... ġərəf Cahan Bəyim xanım. Xalqının cəsur cəngavəri Cavad xanın adı dilimizdə, hünəri qəlbimizdə döyünür. Fəxr edirik, qürur bağlayırıq. Ulu babamızdı, Gəncə xanımızdı, arxalı dağımızdı - deyirik. Öyünürük, sevinirik. O, qeyri-adi insanmış, fədakar, ötkəm, çılğın, sərt təbiətli imiş, hünərli, iradəli, müstəqil fikirli imiş. İnadından çəkinməz, dediyindən dönməz, qərarında qəti, hökmü yenilməz, sözü bütöv, fikri aydın, düşüncəsi dərin, siyasəti çevik, dostuna dost, düşməninə yamanmış. Cazibəli görkəmi, alıcı gözləri varmış. Müdam qürurlu görünər, iti yeriyərmiş. Kişilər kişisi, qeyrətlilər qeyrətiymiş. Vətəncanlı, istiqanlı adammış. Dərdini içində çəkər, sirrini pünhan saxlarmış. Belə bir yenilməz hökmdarı xalqımıza nəcabətli, ismətli, ər qeyrətini uca tutan Şərəf Cahan Bəyim xanım bəxş etmişdi. Cavad xan bu şərafətli ananın döşündən süd əmmiş, laylasında laylalanmış, bayatısı ilə ərsiyələnmiş, kamala yetmişdir. Oğul ananın adını yüksək tutmuş, ona ilahi bir qüvvə kimi baxmış, qarşısında diz çökmüş, səcdə qılmışdır, şərəfi-şanı, əziz canı sanmışdır. "Ana haqqı - Tanrı haqqıdır" - demişdir. Cavad xan 1804-cü ilin yanvar ayının 3-dən 4-nə keçən gecə anasını qəlbindən keçirmiş, ana ismətini qorumaq üçün düşmən üzərinə hücuma keçmiş, namərd gülləsinə tuş olmuşdur. Vətən qoynunda, ana yolunda qana batmış, dünyasını dəyişmişdir. Hamı bir səslə "axır qəmin olsun, Vətən" - demişdir. Həcər xanım. XIX əsrin ikinci yarısının təzadlı, mübarizəli çağlarında varlılara, mütləqiyyət əsarətinə qarşı qaçaq hərəkatı baş qaldırdı. Qaçaq el üçün vuruşdu, elə arxalandı. El də qaçağı pünhan saxlayır, ürəyində gizlədirdi. Onların arasında Qaçaq Nəbi və Qaçaq Kərəm xalq qəhrəmanı kimi daha çox tanındı, dildə- ağızda gəzdi. Qaçaq Nəbi keçmiş Zəngəzur qəzasının Yuxarı Mollu kəndindən olan Həcər 104
adlı qızla evləndi, arzuları qoşalaşdı. Həcər öz hünəri və ilqarı ilə həqiqətlərdən nağıllaşdı, Nəbi ilə birlikdə dastanlaşdı. Dağlar qızı atın yalmanına yatanda, qılınc oynadanda yerlər titrəyir, dağlar lərzəyə gəlirdi. O, Nəbi sorağı ilə dağlarda at sürər, düşmənə qənim kəsilərdi. Qaydadı, kişinin arxasında arı, ilqarı dayananda onun hünəri yenilməz olar, əməli dünyanı mehvərindən döndərər. Nəbinin ümid çırağını söndürmək, məqsədindən döndərmək, gedər-gəlməzə göndərmək üçün namərdliyə əl atdılar. Ona yar dağı çəkmək, Həcərini ələ keçirmək hiyləsini qururlar. Ayağı qandallı, qolları bağlı, sinəsi dağlı Həcəri qazamata salırlar. Min bir əzab-əziyyətə dözən Həcər ümidini Nəbisinə bağlayır, onu haraya çağırır. Nəbi Həcərini xilas edir, Salvartı dağlarına çəkilir. Nəbinin dağlarda sığındığını bilən atlı kazak dəstələri onu Murğuz kəndində haqlayırlar. Qanlı döyüşdə Nəbi Həcərinə, Həcər Nəbisinə arxa olur. Düşmən xeyli tələfat verir. Nəbi Həcərin igidliyinə heyran qalır, fərəhindən ürəyi köksünə sığmır: ...Mahalda deyirlər, qaçaqdır Nəbi, Həcəri özündən qoçaqdır Nəbi...
xanlığına şərəf gətirən bir el anası qızğın fəaliyyətə başladı. Cəmi 60 il ömür sürən mənalı, qəmli-ələmli həyat tərzi keçirən Xurşidbanu Natəvan Qarabağın axırıncı xanı Mehdiqulu xanın qızıdır. Daha çox "Xan qızı" kimi çağırılan Natəvan xanım zəmanəsinin kamil təhsilini almış, ərəb və fars dillərini öyrənmişdir. Yüksək mədəniyyət sahibi, səmimi məxluq olan bu gözəl qadın davranışı, əqli, zəkası, fitri istedadı, uzaqgörənliyi ilə sayılmış, seçilmişdir. El anası kimi, elinə yanan kimi. Görkəmli şair, mahir rəssam olan Natəvan xanım "Məslici-üns" və "Məclisi- fəramuşan" adlı mötəbər ədəbi məclislərin yaradıcılarından olmuş, yeri gəldikdə mənəvi və maddi yardım göstərmiş, Qarabağda şair, rəssam və musiqiçilərin yetişməsində onun böyük xidmətləri olmuşdur. Natəvan xanım Qarabağ xanlığının sosial həyatında müstəsna xidmətlər göstərmişdir. O, böyük xeyriyyəçi adını şərəflə daşımışdır. Alicənablığı, səxavəti, əliaçıqlığı, yoxsullara, fəqir-füqəralara, şikəstlərə əl tutması, qədir-qiymət verməsilə tanınmışdır. Natəvan xanımın Qarabağ xanlığının möhkəmlənməsi və inkişafında xüsusi xidmətləri olmuşdur. O, el-oba yollarının, mövcud körpülərin salınması və təmir edilməsinə yardım etmiş, Şuşaya "Xan qızı bulağı" adını daşıyan su kəməri çəkdirmişdir.
nağıllaşan, dastanlaşan Qaçaq Kərəm Qafqazda, Türkiyə və İranda uzun illər qəhrəmanlıqlar göstərmiş, yenilməzliyilə sayılmış, seçilmişdir. Rus yazıçısı M.Qorki Qaçaq Kərəm haqqında yazır: "Kərəm haqqında eşitdiklərim o qədər əfsanəvidir ki, o hazırda sağ olmasaydı, onun həqiqətən yaşadığına insan heç cür inana bilməzdi. O, əfsanə və nağılların qəhrəmanıdır. O, ədalət mücəssəməsidir". Yüklə 4,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|