Azərbaycan xalqının ümummilli lideri
Yüklə 4,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
115
idi. Ev sahibi qonaqlıq süfrəsindəki yeməklərin də müxtəlif çeşidli olmasına çalışırdı. Qonağın şərəfinə düzəldilən məclis süfrəsinin bəzədilməsinə xüsusi diqqət verilirdi. Gələn qonaq üçün açılan süfrə daha ləziz, bol yemək növləri ilə bəzədilir və adi günlərdə olduğundan fərqlənirdi. Süfrəyə içkilərdən şərbət və ayran qoyulur, bəzi hallarda şərab da verilirdi. Qonaqlıq süfrəsində yeməklərdən əsasən düyü və ət xörəkləri üstünlük təşkil edirdi. Xörəklərlə bərabər süfrəyə müxtəlif göyərti də gətirilirdi. Şirniyyat süfrəsinə isə ayrı-ayrı milli şirniyyat növləri, mürəbbələr və s. ilə yanaşı, meyvələr də düzülürdü. Tarixi qaynaqlardan məlum olur ki, 1637-ci il avqustun 16-da Qolşteyn elçilərinə Şah Səfi sarayında verilən rəsmi ziyafətdən sonra süfrə xeyir-duası verilmişdir: "Süfrə haqqına Şahın dövlətinə Allah deyəlim"[21]. XVI-XVII əsrlər Səfəvi tarixçisi Mirzəbəy ibn Həsən əl-Hüseyni Günabadi farsca yazdığı "Rövzət əs-Səfəviyyə" ("Səfəvilər bağı") əsərində Səfəvilər dövründən bəhs edərkən bir sıra ziyafət məclislərindən söz açmağı da unutmamış, "ziyafət mərasimi və peşkəş ədabını və böyüklərin görüş şəraitini yerinə yetirdikdən sonra, onun hökuməti müxtəsərlə qərarlaşıb yerləşdi"[22]. Müəllif daha sonra qonaqlıq mərasiminə necə həyəcan və ciddiyyətlə yanaşıldığını vurğulamışdır. Başqa müəlliflər kimi, Günabadi də burada qonaqlara hədiyyə təqdim olunmasına işarə etmişdir. Müəllif bununla yanaşı, orta əsrlərdə ziyafət məclislərində nəğmə oxunmasına da toxunaraq yazır: "Nəğmə oxuyan çalğıçılar hər bir zamanda bir çığırtı və bağırtı qoparıb qoca-cavan məclisində ən yüksək dərəcədə olanların qulaqlarına çatdırırdılar". "Beləliklə, şərab qədəhlərini başına çəkməkdə və kəman (kamança - Ş.B.) tellərini dinləməkdə vaxtlarını xoş keçirirdi" - deyən Günabadi həm şərabdan istifadə edildiyini, həm də qonaqlıqda kamança çalındığını qeyd edir. Onun məlumatları bununla bitmir. O, Səfəvilərin qonaqlıq ziyafətini "cənnət nişanəsi" kimi dəyərləndirir, qonağın məclisin yuxarı başında oturduğunu göstərir. Digər qonaqların da yer aldığı məclisdə çalğıçılar və xanəndələrin hər birinin münasib yerdə əyləşdiyini qeyd etməklə bərabər, müəllif həmçinin onların gözəl səs və avaza malik məşhur xanəndələr olduqlarını da söyləyir.
Günabadi şahidi olduğu qonaqpərvərliyə xas olan xüsusiyyətləri yığcam şəkildə təsvir etməklə yanaşı, qonaqlıq məclisinin sonunda "bir çox məbləğ qırmızı - qızıldan və ağ gümüşdən və qiymətli cinslərdən, yəni ipək və zərbaflardan peşkəş yolu ilə və hədiyyə tərzilə o həzrətin mülazimlərinə verdilər", - deməklə, hədiyyələr paylanmasına toxunmuş və o şəxsin də öz növbəsində xələtlər və az tapılan libaslar təqdim etdiyini vurğulamışdır[23]. Maraqlı cəhət budur ki, müəllif hədiyyələrin nədən ibarət olduğunu da göstərmişdir. Bu cür məlumata məşhur tarixçi alim Fəzlullah Rəşidəddinin (1247-1318) əsərində də rast gəlmək mümkündür. O da Qazan xanın
116
qəbuluna gəlib ona xidmət edəcəklərini bildirən adamlara xanın verdiyi bəxşişlərdən söhbət edərkən hədiyyələr sırasında kaftan, papaq, kəmər və digər qiymətli əşyaların adlarını çəkmişdir[24]. Qazan xan dövrünün tarixini müfəssəl şərh etməyə çalışan müəllif, eyni zamanda xanın Marağadakı rəsədxananı görməyə getdiyi zaman yerli hakimlər tərəfindən təşkil olunmuş ziyafətdən də bəhs etmişdir[25]. Beləliklə aydın olur ki, istər keçmişdə, istərsə də müasir dövrümüzdə qonaqlar, bir qayda olaraq müxtəlif hədiyyələrlə yola salınmışlar. XVII əsr məşhur türk səyyahı və coğrafiyaçısı Evliya Çələbi Azərbaycanda olmuş və burada Qərşi qalasının ağası tərəfindən necə qarşılandıqlarını belə təsvir etmişdir: "Şahın dizçökən ağası başındakı tacı müxtəlif quş lələyi ilə bəzəyib və nəyi var idisə, hamısını başına tac bağlayıb yanımıza gəldi. Xahiş edib dedi: "Hey qurban sənə. Qədəmin xeyirli olsun. Üz basa- basa, göz basa-basa səfa gəldiniz", - deyib bizi cahannüma evinə dəvət edib, yaxşı bir qonaqlıq verdi. Qonaqlıqda adi süfrə yerinə qələmkarı çitdən hazırlanmış süfrə sərildi. On bir növ plov qoyuldu: avüşlə plov, kükü plov, zəfəran plov, ud plov, şilən plov, xuruş plov, çilov plov, ənbər plov, sarımsaq plov, kösə plov, düzən plov, qızardılmış kişmiş ilə plov, müstəbə şorbası, tamlı xörəklər yeyib xoş söhbətlər etdik. Ziyafətdən sonra elçiyə və mənə, kiçik Həsənağaya zərif vaşaq dəriləri hədiyyə verdi. Oradan aşağıda yerləşən alaçığımıza gəldik. Bizim arxamızca təqribən əlli qoyun, minə qədər ağ çörək, 7-8 qatır yükü meyvə və şərbətlər göndərdi. O gecə biz böyük bayram edib iki gün daha burada qalıb, Qərşi çayı kənarındakı gözəl saraylara tamaşa etdik". Müəllif Naxçıvanda olarkən mehmandarın onlara çox hörmət etdiyini söyləyir[26]. Aşıq şerinin qüdrətli ustadlarından biri olan Xəstə Qasım yazır: İskəndər atlandı çıxdı zülmatdan, Qasım, Xızr içdi abı-həyatdan. Bəhs düşsə igiddən, qılıncdan, atdan, Süfrəni hamsınnan kübar deyərlər[27] Müəllif burada çox maraqlı bir fikir irəli sürmüşdür. Ənənəyə görə, kişiyə
xas
olan ən yaxşı keyfiyyət onun səxavəti və evinə gələnə yaxşı süfrə açıb qonaqlıq verə bilməsidir. Nahaq yerə deməyiblər ki, səxavətli insanın ruzi-bərəkəti Allahdan olar. Azərbaycan ərazisinə bu və ya digər məqsədlərlə gələn müxtəlif ölkə nümayəndələri öz məlumatlarında, yerli əhali tərəfindən necə qarşılandıqları barədə bəhs etmişlər. 1473-1477-ci illərdə Ağqoyunlu hökmdarı Uzun Həsənin sarayında səfir olmuş venesiyalı Ambrozio Kontarini "Səyahət" əsərində Azərbaycan ərazisində olarkən yerli əhali arasında müşahidə etdiyi adət və ənənələr barədə söhbət açmış və demişdir ki, burada əhali mülayim və xoşsifətdir. Müəllif həmçinin bütün yolboyu orada heç bir kəs tərəfindən cüzi narahatçılığa və təhqirə məruz qalmadıqlarını xüsusi qeyd etmişdir. İsfahanda olarkən Ambrozio Kontarininin gəldiyini bilən kimi Uzun Həsən dərhal ona müxtəlif tələbat malları göndərir. 1474-cü ilin noyabr ayında Q.İosafat Barbaro ilə Ambrozio Kontarinini sarayına dəvət edən Uzun Həsənin onları necə qonaqpərvərliklə qarşıladığını həvəslə şərh edən səfir göstərir ki, "biz otağa daxil Yüklə 4,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|