Azərbaycanda siyasi partiyalar: seçKİDƏN seçKİYƏ

AZƏRBAYCANDA SİYASİ PARTİYALAR: SEÇKİDƏN SEÇKİYƏ
20
cu il noyabrın 25-də Ədliyyə Nazirliyində qeydiyyatdan keçib.
2008-ci il dekabrın 14-də Azərbaycan Aydınlar Partiya-
sının təsis qurultayı keçirilib. Trend.az-ın məlumatına görə, 
partiyanın  qurultayında  201  nümayəndə  iştirak  edib.  Qu-
rultayda  partiyanın  adı,  nizamnaməsi  və  məramnaməsi 
təsdiq edilib. Q. Əlibəyli partiyaya sədr seçilib. Sədr müa-
vini Xanoğlan Əhmədovdur. Qurultayda həmçinin, Partiya-
nın 45 nəfərdən ibarət olan Ali Məclisi və 5 nəfərdən ibarət 
Nəzarət Komissiyasının tərkibi formalaşdırılıb.
Q.  Əlibəyli  Azərbaycan  Xalq  Cəbhəsi  Partiyasının  Ali 
Məclisinin  sədri,    1992-1993  -  cü  ildə  prezident  Elçibəyin 
müşaviri və parlamentdə rəsmi nümayəndəsi olub. 1995 -ci 
ildən  2005  -ci  ilədək  iki  dəfə  ardıcıl  olaraq  Milli  Məclisin 
deputatı  seçilib.  Avropa  Şurası  Parlament  Assambleyasın-
da  Azərbaycan  nümayəndə  heyətinin  üzvü  olub.  O,  1989 
- cu ildən AXC-nin üzvü, 1993 - cü ildən AXCP Ali Məclisinin 
sədri  idi.  Avqustun  əvvəllərində  AXCP  Ali  Məclisinin  sədri 
vəzifəsindən istefa verib, sentyabrın axırında yeni Aydınlar 
Partiyası yaradacağı məlum olub. O, AXCP-nin 2008-ci  ilin 
oktyabrında  keçirilən  prezident  seçkisini  boykot  etməklə 
bağlı qərarına etiraz olaraq partiya üzvlündən istefa verib. 
Prezident seçkisinə namizəd kimi qatılan Q.Əlibəyli yeni par-
tiya yaradacağını elan edib. (İ.Əlizadə/Trend.az.14.12.2008) 
Yeni partiyanın  sədri əsas məqsədləri barədə belə de-
yir: “Hazırda ölkədə iqtidar və müxalifət bir-birini qəbul et-
mir.  Belə  bir  şəraitdə  siyasi  münasibətlər  qanun  və  əxlaq 
çərçivəsində tənzimlənmir. Ona görə də cəmiyyət  dalana  
dirənmiş  vəziyyətdədir.  Bunun  da  nəticəsində  cəmiyyətin 
siyasi  qüvvələrə  inamı  itib.  Biz  bu  inamı  qaytarmaq  üçün 
ənənəvi siyasətdən fərqli siyasət ortaya qoymaq fikrindəyik. 

---

AZƏRBAYCANDA SİYASİ PARTİYALAR: SEÇKİDƏN SEÇKİYƏ
21
Həm hakimiyyətə, həm də müxalifətə olan inamı qaytarma-
ğa çalışacağıq. Biz inkarçı və hakimiyyəti tərif mövqeyindən 
uzaqda dayanacağıq. Biz əsas vəzifəmizi mitinqlərdə gör-
mürük,  məqsədimizi  -  Dağlıq  Qarabağ  münaqişəsinin 
həlli  və  seçki  qanunvericiliyin  təkminlləşdirilməsini  bütün 
siyasi  qüvvələrlə  əməkdaşlıqda  həyata  keçirəcəyik.  Yaxın 
məqsədimiz  2009-cu  ilin  bələdiyyə  və  2010-cu  ilin  parla-
ment  seçkilərində  iştirak  etməkdir.  Uzaq  məqsədimiz  isə 
2013-cü ildə keçiriləcək prezident seçkilərinə qatılmaqdır.” 
Ölkədə  keçiriləcək    seçkilərdə  iştiraka  gəldikdə  isə  Ay-
dınlar  Partiyası  sədrinin  müavini  Qadir  İbrahimli  bildi-
rib:  “Partiyamızın  40-a  yaxın  üzvü  deputatlığa  namizəd 
olmaq  niyyətindədir.  Biz  daha  şanslı  üzvlərimizin  parla-
ment seçkilərində iştirakının tərəfdarıyıq. Partiya daxilində 
müzakirələr davam edir. İlkin siyahıda və namizədlərimizin 
irəli  sürüləcəyi  dairələrlə  bağlı  müəyyən  dəyişikliklər  ola 
bilər.” (www.trend.az)
QEYDİYYATDAN KEÇMƏYƏNLƏR
Azərbaycanda  qeydiyyata  alınmayan  partiyaların  sa-
yının  da,  demək  olar  ki,  rəsmi  partiyalar  qədər  olmasının 
əsas  səbəbi,  dediyimiz  kimi,  keyfiyyət  deyil,  kəmiyyətcə 
çoxalma  meylinin  hələ  də  bu  sahədə  dərin  köklərə  malik 
olmasıdır. Hətta indinin özündə də bu proses, yəni partiya 
yaratmaq həvəsi məşğuliyyətə çevrilmişdir və intensiv da-
vam edir. Buna təbii proses kimi bir şərtlə baxmaq olardı ki, 
yeni yaranan partiyaların ideologiya, proqram və fəaliyyət 
prinsiplərində,  həqiqətən  də,  yenilik  hiss  olunsun.  Bu  isə 
hələlik müşahidə olunmur.
Azərbaycan Yaşıllar Partiyası (AYP) 16 dekabr 2006-ci 

---

AZƏRBAYCANDA SİYASİ PARTİYALAR: SEÇKİDƏN SEÇKİYƏ
22
ildə təsis edilmişdir. Həmsədri Mayis Güləliyevdir. Partiya-
nın  25  rayon  təşkilatının  artıq  formalaşdığı  qeyd  olunur. 
25 noyabr 2007-ci ildə AYP-nin Gənclər Təşkilatı öz təsis 
kon-fransını  keçirmiş,  təşkilatın  nizamnaməsini  və  proq-
ramını  qəbul  etmişdir.  AYP  özünü  yüksək  ictimai-siyasi 
fəallığa malik partiya kimi nümayiş etdirməyə səy göstərir. 
İnternetdə daima yeniləşən elektron səhifə ilə özünü təbliğ 
edir. AYP beynəlxalq təşkilatlarla əlaqələrinin yüksək oldu-
ğunu, Avropa Yaşıllar Partiyası, Ukrayna Yaşıllar Partiyası, 
Rusiyanın  “Yabloko”  Partiyasının  Yaşıl  fraksiyası  və  Gür-
cüstan Yaşıllar Partiyası ilə sıx əməkdaşlıq etdiyini bildirir. 
27 dekabr 2006-cı ildə AYP və Gürcüstan Yaşıllar Partiyası 
arasında birgə əməkdaşlığı nəzərdə tutan Memorandum 
imzalanmışdır. 
Bu vaxta qədər Azərbaycanda cəmi iki partiyanın dövlət 
qeydiyyatı ləğv olunub. Azərbaycan Ali Məhkəməsi 1995-
ci  ildə    Bozqurd  (indiki  Azərbaycan  Milli  Demokrat  Parti-
yası) və İslam partiyalarının dövlət qeydiyyatını ləğv edib. 
Məhkəmə Bozqurd Partiyasının adının qanunvericiliyə mü-
vafiq olmadığını əsas gətirib. Bu partiya 24 dekabr 2008-ci il 
tarixində  Azərbaycan Milli Demokrat Partiyası adı ilə qeydə 
alınıb. İslam Partiyasının qeydiyyatının ləğvinə gəldikdə isə 
bu barədə qərar partiya sədrinin İrana casusluqda ittiham 
edilərək həbs olunması ilə əsaslandırılmışdır.

---

AZƏRBAYCANDA SİYASİ PARTİYALAR: SEÇKİDƏN SEÇKİYƏ
23
Qeydiyyatda olan və olmayan bütün partiyaların proqram 
və platformalarının müqayisəli və təfərrüatlı təhlili göstərir 
ki,  siyasi  (xüsusilə  də  müxalifət)  partiyaların  əksəriyyəti 
mənşəyi,  ideologiyası,  yeniləşmə  yönündə  passivliyi,  radi-
kal mövqeyi, proqram və fəaliyyət tərzi baxımından bir-biri 
ilə eyniyyət təşkil edir. Yalnız az sayda partiyalar sivil siyasi 
mübarizə metodlarının vacibliyini dərk edir. 
 Ölkə məkanındakı partiyaların ideoloji spektrində  hərc-
mərclik mövcuddur, çünki sərhədlər bilinmir. İdeoloji plat-
formanın yalnız bəyan  edilməsi deyil, onun həm də həyata 
keçirilməsi  mürəkkəb  məsələ  olduğu  üçün  vəziyyətin 
sistemləşdirilməsi  məqsədilə  fərqli  yanaşmanın  tətbiqi 
zəruridir. Burada partiyanın bəyan etdiyi ideologiyanı deyil, 
onun  siyasi  davranışını,  legitim  hakimiyyətə  münasibətini, 
gerçək mövqeyini və fəaliyyətini əsas götürmək lazımdır.
Hər  bir  partiya  proqram  və  məqsədini  siyasi  ideologi-
yası  çərçivəsində  aydın  şəkildə  şərh  etməlidir.    Bunlar  ol-
mayanda  insanlar  həmin  qurumları,  ictimai  təşkilatları,  si-
yasi partiyaları yalnız liderlərinin fonunda təsəvvür edirlər. 
Bu səbəbdən partiyalar öz gerçək adlarından çox “kiminsə 
partiyası”  qismində  məşhur  olurlar.  Normal  inkişaf  etmiş 
cəmiyyətlərdə  siyasi partiyalar adının ifadə etdiyi simvola 
uyğun, mücərrəd hüquqi şəxs kimi qavranılır və mübarizəsi 
də ideoloji səviyyədə aparılır. Partiya mühiti belə olmadıqda 
mübarizə şəxslər arasında gedir, qruplaşmalar baş verir. 
Partiyalar siyasi məkanda, əsasən, ideoloji mövqelərinə 
görə  fərqləndirilirlər.  Radikal  dəyişiklik  tərəfdarları  sol-
2. 
 PARTİYALARIN İDEOLOJİ SPEKTRİ 

---