Azərbaycanda siyasi partiyalar: seçKİDƏN seçKİYƏ

AZƏRBAYCANDA SİYASİ PARTİYALAR: SEÇKİDƏN SEÇKİYƏ
32
madı. Ötən müddət ərzində isə partiyalar  əks tendensiyaya 
-  birləşməkdənsə  parçalanmağa  üstünlük  vermişlər  ki,  bu 
da siyasi böhranın göstəricisidir. Böhran narazılığı, ümidsiz-
liyi və ixtilafları artıraraq, son nəticədə parçalanmaya gətirib 
çıxarır. Azərbaycanda müxalifət, ilk növbədə, yeni şəraitdə 
işləməyi öyrənə bilməmişdir. 
1998-ci ildə 20 siyasi partiya prezident seçkilərində iş-
tirak  etməkdən  imtina  etdi.  Radikal  müxalifət  (beşlik)  bu 
seçkiləri  boykot  etmək  haqqında  protokol  imzaladı.  Pre-
zident  seçkilərinin  demokratik  keçirilməsini  təmin  etmək, 
siyasi  partiya  və  təşkilatların  fəaliyyətini  əlaqələndirmək, 
kütləvi  tədbirlər  keçirmək  üçün  26  mart  1998-ci  ildə  36 
ictimai-siyasi  təşkilatı  birləşdirən  Seçki  İslahatları  və  De-
mokratik  Seçkilər  Uğrunda  Hərəkat  (SİDSUH)  koalisiyası 
yaradıldı.  1999-cu  ildə  müxalifətin  ən  geniş  ictimai  quru-
mu olan SİDSUH-da 67 partiya və təşkilat təmsil olunurdu 
(AXCP, ADP, MP, AMİP, VHP və s. )
Müstəqillik  dövrünün ilk illərində çoxlu blok və birliklər 
(milli  müqavimət  hərəkatı,  milli  demokratik  blok)  yaransa 
da,  onlar  sonralar  fəaliyyət  göstərə  bilmədi.  (Demokratik 
Konqres, Dəyirmi Masa, Məşvərət Məclisi istisna olmaqla). 
Bu qurumlar dövlətlə vətəndaşlar arasında  vasitəçilik funk-
siyasını yerinə yetirsələr də, məqsədləri, fəaliyyət metodları 
və iqtidara təsir üsullarına görə fərqlənirdilər. 
Vaxtilə  iqtidarda  olmuş  partiyaların  məşvərət, 
əməkdaşlıq, birgə fəaliyyət qurumu olan milli demokratik 
yönlü Demkonqresin yaranması 4 iyun 1993-cü il qiyamına 
cavab reaksiyası idi (AXC, MP, Əhrar, Çağdaş Turan, AXDP və 
s. partiyalar). 1994-cü ilin əvvəllərindən fəaliyyət göstərən 
bu blokun 2000-ci ildə 11 üzvü var idi. 

---

AZƏRBAYCANDA SİYASİ PARTİYALAR: SEÇKİDƏN SEÇKİYƏ
33
7 yanvar 1995-ci ildə vətəndaş həmrəyliyinə nail olmağı 
qarşısına məqsəd qoyan, siyasi yönümündən asılı olmaya-
raq bütün təşkilatları bir araya gətirən məsləhət, məşvərət, 
qarşılıqlı əməkdaşlıq mərkəzi kimi Dəyirmi Masa yaradıldı. 
Bu  quruma  ilk  əvvəl  32  təşkilat  daxil  olsa  da,  onun  ikinci 
əsasnaməsini 16 təşkilat imzaladı. 2000-ci ilin əvvəllərində 
Dəyirmi Masanın tərkibində 11 partiya fəaliyyət göstərirdi. 
5 aprel 1997-ci ildə iqtidarın siyasətini dəstəkləyən par-
tiyaların  məşvərət  və  əməkdaşlıq  mərkəzi  olan  Məşvərət 
Məclisi  təsis  edildi.  2000-ci  ilin  əvvəllərində  əks  mövqeli 
partiyaların da (AKP, AVP) təmsil olunduğu bu qurumda 12 
partiya birləşirdi. 
1997-ci  ilin  oktyabrında  ASDP  və  AKP-nin  təşəbbüsü 
ilə  qarşısına  demokratik  sosializm  cəmiyyəti  qurmaq 
məqsədini qoyan “Sosialist Azərbaycanı” bloku yaradıldı.
Bu  gün  partiyaların  inteqrasiyası  sahəsində  partiyalar-
arası  sazişlər  (MAP,  MİP,  VP,  SƏP;  Tərəqqi  Partiyasının  9 
partiya  ilə  sazişi)  bağlansa  da,  onun  real  nəticəsi  məlum 
deyil.  Bu  proses  ləng  getməklə  bərabər,  həm  də  onun 
əhəmiyyəti  dərk  edilmir.  Hələ  də  partiyalararası  və  parti-
yadaxili  qarşıdurma,  diferensiasiya  (AXCP-də  klassiklər  və 
islahatçılar; Vəhdət; ADP-Ədalət; AKP: AKP-1; AKP-2; AVKP 
və s.) birlik yaratmağa mane olan amillərdir. Beləliklə, res-
publikada mövcud siyasi partiyaların parlament partiyala-
rına çevrilməsi şansı az, imkanları məhdud, siyasi mübarizə 
vasitələri isə səbatsızdır.
2003-cü il may ayının 9-da Ümid Partiyasının Ali Məclisi 
”Bizim  Azərbaycan”  blokunun  namizədi  Müsavat  baş-
qanı  İsa  Qəmbərin  2003-cü  ilin  prezident  seçkilərində 
namizədliyini  dəstəkləmək  və  «Bizim  Azərbaycan»  bloku-

---

AZƏRBAYCANDA SİYASİ PARTİYALAR: SEÇKİDƏN SEÇKİYƏ
34
na qoşulmaq barədə qərar qəbul etdi və Müsavat Partiya-
sı ilə 21 may 2003-cü il tarixində ikitərəfli saziş imzalandı. 
Bu blokda 30-dan artıq siyasi partiya və 70-ə yaxın ictimai 
təşkilat birləşirdi.
6 iyun 2005-ci il tarixində Ümid Partiyasının Ali Məclisi 
«Bizim Azərbaycan» blokunda təmsilçilikdən imtina etməklə 
Müsavat və digər partiyalarla ikitərəfli əməkdaşlığın davam 
etdirilməsini qərara aldı. 
Demokratiya  Uğrunda  İttifaqda  (DUİ)  üç  müxalifət 
partiyası - Klassik Xalq Cəbhəsi Partiyası (sədr - Mirmahmud 
Mirəlioğlu),  Milli  Demokratiya  Partiyası  (sədr  -  İsgəndər 
Həmidov)  və  Azadlıq  Partiyası  (sədr  -  Əhməd  Oruc)  bir 
araya  gəlmişdir.  DUİ  2005-ci  ilin  parlamеnt  seçkilərindən 
sonra yaradılıb. 2008-ci il sеntyаbr ayının əvvəllərində Bö-
yük  Azərbаycаn,  nоyаbr  аyındа  isə  Хаlq  pаrtiyаlаrı  DUİ-
yə  üzv  qəbul  оlunub.  İttifаq  bu  pаrtiyaların  məşvərət  və 
əməkdaşlıq  qurumudur.  Oktyabr  ayında  Milli  Demokrat 
Partiyası DUİ-dən çıxarılıb və Milli Qurtuluş Partiyasının qu-
ruma üzv qəbul olunması haqqında qərar qəbul edilib.
Seçki blokları. 2005-ci ildə keçirilən parlament seçkiləri 
ilə  əlaqədar  yaradılan  seçki  blokları  intensivliyi  və  sayı  ilə 
yadda qalmışdır. Bu bloklara aşağıdakılar aid idi:
“Müstəqil media - 2005”  seçki bloku
  Qadınların seçki bloku
“Gənc Azərbaycan - Yeni adlar” seçki bloku
“Yeni parlament” seçki bloku
“Parlament -2005” hüquqşünasların seçki bloku
“Yeni siyasət” seçki bloku
“İctimai liderlər birliyi” seçki bloku.
“Müstəqil media - 2005”  seçki bloku 2005-ci  il mayın 
15-də təsis edilib. Blokun ilkin təsisçiləri ölkənin beş popul-

---