Azərbaycanın azadlığı uğrunda 1918-ci ildə
Yüklə 5,05 Kb. Pdf görüntüsü
|
133 tərkibində bir piyada taboru (38-ci alaydan), 1 süvari bölüyü, 1 topçu tağımı var idi. Şərq cəbhəsi komandanlığı döyüşü idarəetməni yaxşılaşdırmaq üçün qərargahı Qobuya köçürdü. 499 Cənub qrupu düşməni Heybət stansiyasınadək qovdu, burada sovetləri bir zirehli qatar dəstəkləyirdi. Vəziyyətin kəskinləşməsini, bolşeviklərin öz məğlubiyyətlərini onun üzərinə yıxmasını görən, şəhərin müdafiə olunacağına inamını itirən Biçeraxov öz dəstəsi və bir zirehli qatarla cəbhəni tərk edib Biləcəri stansiyası ilə dəniz arasında mövqe tutdu. 500 Biçeraxovun özü ilə İrandan gətirdiyi qüvvələrdən cəmi 300 nəfər sağ qalmışdı, onun dəstəsinin əksər yeni döyüşçüləri Bakı və ətrafların rus kəndlərindən toplananlar idi. 501 Dəstədə həmçinin 4 ingilis zabiti və 50 əsgəri, yük avtomobilləri, bir zirehli avtomobil var idi. 502 O, şimala doğru hərəkət etdi. Bakıda iyulun 30-dan 31-ə keçən gecə daşnak partiya liderləri və bolşevik dəstələrinin rəhbərləri müşavirə keçirərək cəbhəyə 3000 erməni göndəriləcəyi barəsində qərar qəbul etmişdilər. Həmin gecə QİO-nun Şərq cəbhəsi komandanlığı Şimal və Cənub qruplarına iyulun 31-də hücumu davam etdirmək əmrini verdi. Düşmən düşərgəsində olan çaşqınlıqdan istifadə etməklə mümkün qədər irəliləməyə çalışan komandanlıq Cənub qrupuna Heybət stansiyasınadək irəliləmək və Bakıya iki istiqamətdən yaxınlaşmaq əmrini verdi. Şimal qrupu qarşısında dayanan düşmən qüvvələrini əzməli və Bakıya girməli idi. Şəhərdə düşmən qüvvələri məhv ediləndən sonra burada yalnız 13-cü alay qalmalı, qalan hissələr isə şəhərdən çıxarılmalı idi. 503 Avantüra qoxusu gələn bu əmr əslində düşmənin nə qədər qüvvəyə malik olduğunu, onun hansı mövqelərdə dayandığını, şəhərin müdafiəsinin necə təşkil olunduğunu, müdafiəyə cəlb ediləcək düşmən hidroaviasiyası və hərbi gəmiləri ilə necə və hansı qüvvələrlə mübarizə aparılacağını nəzərə almadan verilmişdi. Düşmən qoşunlarının sıxılaraq Bakıya doğru geriləməsi cəbhənin müdafiə xəttini daraldırdı. Buna görə müqavimət qüvvəsini artırmalı idi. Üstəlik komandirlər sursatın tükənməsindən xəbər verir, içməli suyun olmaması isə fəlakət həddinə çatmışdı. Qızmar günəş altında sürətli hücumun təşkili üçün avtomobillər ayrılmamışdı, halbuki Bakı ətrafında keyfiyyətli yollar, türk-Azərbaycan hissələrində qənimət kimi ələ keçirilmiş avtomobillər var idi. Qatarların lokomotivlərində texniki su istifadə olunduğundan bu suyun tükənməsi nəticəsində zirehli qatar döyüşdə iştirak edə bilmir yük qatarlarının dayanması isə cəbhəyə ərzaq, su və döyüş sursatını çatdırılmasını ləngidirdi. Nuru paşanın əmri ilə Yevlaxdan göndərilən 18 çən su iyulun 31-də axşam yola düşmüş və döyüş başlayanadək qoşunlara çatmamışdı. Bir sözlə, iyulun 31-nə planlaşdırılan hücum yalnız cəbhədəki psixoloji duruma hesablanmışdı. Ehtimal olunurdu ki, türk-Azərbaycan qoşunları sürətlə hücuma keçərsə, düşməni müdafiə olunmaq üçün hazırladığı mövqelərdə möhkəmlənə bilməyəcək, çaşqınlıq içərisində geri çəkiləcək. Belə tələsikdə Bakıya hücum təşkil etməyi QİO rəhbərliyindən Ənvər paşa tələb edirdi. Almaniyanın təzyiqi ilə üzləşən və ingilislərin Bakıya qoşun çıxarmaq ehtimalını nəzərdən qaçırmayan Ənvər paşa tezliklə Bakının tutulmasını tələb edirdi. 504 İyulun 31-də qruplar hücuma başladılar. Gecə saat 3:30-da başlayan hücum səhər saat 8:00-da düşmənin Xırdalan ətrafında yaratdığı müdafiə mövqelərinin (səngərlər, tikanlı məftillər) yarılması ilə nəti-cələndi. 505 Sumqayıt istiqamətinə göndərilmiş dəstə buradakı düşmən hissələrini məğlub etmişdi. Dəstə şimala gedən bütün yolları kəsməklə sovetlərin Abşeron yarımadası çərçivəsində mühasirəyə alınmasını tamamladı və Şollar su xəttinə nəzarəti ələ keçirmək Şimal qrupunu içməli su ilə təmin etdi. 506 Şimal qrupu Heybət stansiyasından 2 km şərqdə yerləşən 905 №-li yüksəkliyi tutdu, sonra Xırdalanı azad etdi. Lakin geri sıxılan düşmən dəstələri birləşərək sahil xəttinə yaxınlaşmış hərbi gəmilərinin açdığı atəşlə, həmçinin havadan türk - Azərbaycan qoşunlarını bombalayan 2 aeroplanın dəstəyi ilə əkshücuma keçdilər və 905 №-li hündürlüyü geri aldılar. Yeni qüvvə göndərməklə Şimal qrupu rəhbərliyi vəziyyəti düzəltdi və yenidən 905 №-li hündürlüyü tutdu. Şimal qrupu hücumu genişləndirərək əvvəlcə Coratı, sonra Hacı Həsən kəndi ətrafındakı təpələri ələ keçirdi. Cənub qrupu Nəvai və Ağbulaq 499 Yuceer N. Birinci Dünya savaşında, s.100-101 500 Дарабади П.Г. Военные проблемы, с.120. 501 Görüryılmaz M. Türk Kafkaz İslam Ordusu, s.95. 502 Görüryılmaz M. Türk Kafkaz İslam Ordusu, s.133. 503 Süleymanov M.S. Qafqaz İslam Ordusu, s.251. 504 Yuceer N. Birinci Dünya savaşında, s.97. 505 Süleymanov M.S. Azərbaycan Ordusu, s.115. 506 Yuceer N. Qafqaz İslam Ordusunun Bakı şəhərini azad etməsi, 335. 134 stansiyalarını tutmağa müvəffəq oldu. 507 Mövqelər tutulduqdan sonra Bakıya nümayəndə heyəti göndərilərək şəhər rəhbərliyinə məktub təqdim edildi. Məktubda QİO rəhbərliyi adından şəhərin döyüşsüz təslim edildiyi halda ermənilərə istədikləri yerə çıxıb getmələrinə əngəl törədilməyəcəyi barəsində vəd verilirdi. 508 Məktub barəsində məlumat alan Ənvər paşa teleqram göndərərək komandanlığın doğru hərəkət etdiyini, ermənilərin təhlükəsizliyinə zəmanət veriləcəyini bildirdi. Eyni zamanda o, rədd cavabı alınarsa, hücumun davam etdirilməsini tələb edirdi. Bakı uğrunda döyüşlərin ağır keçəcəyini anlayan Şərq cəbhəsi komandanlığı Güzdək kəndi ətrafında ehtiyat qüvvə topladı: 38-ci alayın 2-ci piyada taboru, azərbaycanlı süvarilərdən ibarət Ləzgi süvari alayı, 2 dağ topu. 509 Döyüşlərdə düşmən böyük itkilər vermişdi. Ordunun ən etibarlı hissəsi sayılan Q.Petrovun dəstəsində 780 nəfərdən 200 nəfəri sağ qalmışdı. 510 3000 erməni döyüşçüsü şəhərə qaçıb gizləndiyindən Qırmızı ordu komandanı Avetisov təslim olmağı təklif etdi. Bakı bolşevikləri tərəfdaşlarını Rusiyadan bu gün-sabah kömək gələcəyinə inandırmaqla qüvvələri səfərbər edib müqavimət göstərməyə üstünlük verir, daşnak, sağ eser və menşeviklər isə yalnız ingilislərə ümid bəsləyirdilər. Bolşeviklərin sonuncu dayağı olan Petrovun dəstəsi müxalif qüvvələri itaətə gətirmək gücündə deyildi, ona görə də iyulun 31-də Bakı komissarları hakimiyyətdən getmələrini bəyan etdilər. 511 Verilən bəyanatda məğlu-biyyətin səbəblərini avetisovlar və amazaspların qorxaqlığı ilə bağlayan bolşeviklər elə həmin avetisovlar və amazplarla əlbir olub nə özlərinin törətdikləri cinayətlər, nə də rəqibin (QİO-nun) mənəvi baxımdan üstün olması və bu üstünlüyü döyüş cəbhələrində nümayiş etdirməsini boyunlarına almadılar. Avqustun 1-də Bakıda daşnaklar, sağ eserlər və menşeviklər "Sentrokaspi və sovetlərin Müvəqqəti İcraiyyə Komitəsi Rəyasət Heyətinin Diktaturası" adlı hökumət təşkil etdilər. Bolşeviklərə sadiq qalan qüvvələr (təxminən 3 min nəfər, bir neçə top və zirehli avtomobillər) şəhərin Petrovski meydanında düşərgə saldılar. Komissarlar "inqilab üçün öz həyatlarını xilas etmək məqsədi" ilə gəmi vasitəsi ilə şəhəri tərk etmək istədikdə Sentrokaspi diktaturasına tabe olan hərbi gəmilər bunun qarşısını aldılar. Komissarlar həbs edildi, lakin Petrovski mey-danında düzülmüş dəstələrin silah işlətmək hədəsi Setrokaspi Diktaturasını onları azadlığa buraxmağa vadar etdi. 512 7.9.Birinci Bakı əməliyyatı (1 avqust-5 avqust 1918-ci il) Bakıda hakimiyyət dəyişsə də türk-Azərbaycan qoşunlarına qarşı vuruşan qüvvələr yerində qalmışdı və eyni məqsədə qulluq etmək üçün hazır idi. M.Süleymanov haqlı olaraq qeyd edir ki, "Bakı Soveti kimi, Setrokaspi Diktaturası da Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətini tanımır, Azərbaycan xalqının öz müqəddəratını müəyyənləşdirmək istəyini heç bir vəchlə qəbul etmir, AXC-nin dəvəti ilə Azərbaycan xalqının imdadına çatmış Türk qoşunlarına işğalçı kimi baxırdılar". 513 Setrokaspi Diktaturasının sərəncamına keçmiş hərbi hissələr "Döyüşən Qırmızı Qafqaz Ordusu" adını aldı, əvvəlki kimi bu orduda da ermənilər üstünlük təşkil edirdi. L.Biçeraxova xəbər verildi ki, o, yeni ordunun komandanı təyin olunub. Mürsəl bəyin imzaladığı döyüş əmrinə əsasən avqustun 1-də Bakı üzərinə hücum təşkil edilməli idi. Şimal qrupu şəhərə daxil olub, küçə döyüşlərində düşməni məğlub etməli, sonra isə şəhərdə asayişi bərpa etməli idi. Asayişin qorunması üçün 13-cü alayın bir taboru şəhərin müsəlman hissəsində, bir taboru isə xristian hissəsində dayanmalı, qalan qüvvələr şəhərdən çıxarılmalı idi. Cənub qrupu Heybət stansiyası tərəfdən şəhərə hücum etməli, dənizdən təhlükə törədən düşmən gəmilərin qarşı mübarizə aparmalı idi. Güzdək yaxınlığında ehtiyat qüvvələri yerləşdirildi: bir piyada taboru (38-ci alayın 2-ci taboru), Ləzgi süvari alayı, bir top taqımı (Qüdrətli dağ topları). Şərq cəbhəsi komandanı Mürsəl bəy öz qərargahı ilə Hökməli kəndində yerləşərək buradan döyüşü idarə etməli idi. 514 Əmrin təhlili hücum barədə qərarın tələsik verilməsi təəssüratını yaradır. Düşmən mövqeləri və qüvvələri öyrənilmədən qoşunlara hücum istiqamətləri göstərilmiş, əsas zərbə 507 Süleymanov M.S. Qafqaz İslam Ordusu, s.252 508 Süleymanov M.S. Qafqaz İslam Ordusu, s.253. 509 Süleymanov M.S. Azərbaycan Ordusu, s.116. 510 Большевики в борьбе за победу, с.616. 511 Yenə orada, c.617-619. 512 Süleymanov M.S. Azərbaycan Ordusu, s.116. 513 Süleymanov M.S. Qafqaz İslam Ordusu, s.264. 514 Yenə orada, s.265. Yüklə 5,05 Kb. Dostları ilə paylaş:
|