Azərbaycanın azadlığı uğrunda 1918-ci ildə
Yüklə 5,05 Kb. Pdf görüntüsü
|
126 qarşısını almaq qərarına gəldi. 8 top və 8 pulemyotla silahlanan sovet piyada hissələri Kürdəmirin şimalında mövqe tutdular. İyulun 8-də gedən döyüşlərdə 13-cü alay azacıq irəlilədi, Müsüslü dəstəsinin hərəkətlərinə qarşı bolşeviklərin zirehli qatarı göndərildi. 435 Üstəlik Şamaxı istiqamətində hücuma başlayan bolşevik-erməni qüvvələri 10-cu alayı Gürcüvan kəndindən çıxarmağa nail oldular. Uğurun qazanılmasında Şamaxı ermənilərinin 800 nəfərlik dəstəsinin (komandir Qazarov), Qarakənd və Mədrəsə kəndlərinin erməni əhalisinin böyük rolu olmuşdur. Meysəri-Mədrəsə və Muğanlı kəndləri istiqamətində ağır döyüşlər oldu, 10-cu alay düşməni Ağsunun 10 kilo-metrliyində saxlaya bildi. 436 İyulun 9-da tərəflər əsasən növbəti döyüşlərə hazırlaşır, tükənmiş döyüş sursatını (bəzi yerlərdə döyüş sursatının tükənməsi səbəbindən süngü döyüşləri baş vermişdi) bərpa edirdilər. İyulun 9-dan 10-a keçən gecə mürəttəb süvari alayı düşmən arxasına göndərilərək Kürdəmirlə Karrar stansiyası arasında dəmir yolunu dağıdaraq burada mövqe tutdu. 437 Görünür, Nuru paşa Kürdəmir ətrafında çoxsaylı düşmən qoşunlarının olmasını bildiyindən onları geri çəkilərək yeni mövqelər tutmağa vadar etmək deyil, əksinə, buradaca mühasirəyə salıb məhv etmək planından əl çəkməmişdi. Qazaxdan gətirilmiş 350 nəfər könüllü 13-cü alayın tərkibinə verildi. İyulun 10-da günorta başlayan döyüşdə 13-cü alay xeyli irəlilədi, düşmən Müsüslü dəstəsi ilə üzbəüz dayanan bəzi hissələri 13-cü alaya qarşı yönəltdi. Burada 6 pulemyotla 1000 nəfər sovet döyüşçüsü qaldı. Düşmən mövqelərini daim nəzarətdə saxlayan, onun atəşlərinin azalmasını görən H.Səlimov dərhal Müsüslü dəstəsini bütünlüklə irəli atdı və 13:55-də düşmənin birinci səngər xəttini tutdu, hücumu davam etdirərək müdafiə mövqelərini yardı və Kürdəmirin girəcəyinə çatdı. 438 Bu xəbər Kürdəmirin şimalında müdafio olunan düşməndə vahimə yaratdı, irəli atılan 13-cü alay düşmən mövqelərini yardı və Kürdəmirin qərbində Müsüslü dəstəsi ilə birləşdi. Kürdəmirə ilk olaraq 1-ci Tatar süvari alayı, bir dağ topçu taqımı və 46-cı türk taborunu döyüşçüləri daxil oldular. 439 13-cü alay Müsüslü dəstəsinin 1-ci Tatar alayının süvarilərinə atəş açmasın deyə 13-cü alayın tərkibində olan azərbaycanlı hissələrdən yunker Qasımov irəliyə keçərək cənubdan yaxınlaşan süvarilərin azərbaycanlı süvarilər olmasını xəbər verdi. Bir neçə saat davam edən döyüşdən sonra Kürdəmirdə müdafiə olunan düşmən böyük itkilər verdi. Qələbəyə görə Nuru paşa tərəfindən dərhal polkovnik rütbəsinə layiq görülən H.Səlimov düşmən qüvvələrinin təqibini təşkil etdi. 440 Karrar stansiyası yaxınlığında düşmən zirehli avtomobillərlə əkshücum təşkil etməyə çalışdı, lakin onlar mühasirəyə salındı və çox çətinliklə, bolşevik- erməni piyada hissələrinin köməyi ilə mühasirədən çıxdı. 441 İyulun 10-da axşam türk-azərbaycanlı qoşunlar Kürdəmirdən şərqdə mövqe tutdular. 442 İyulun 10-12-də böyük qüvvələrlə Ağsu istiqamətində irəliləməyə çalışan düşmən Kürdəmirin itirilməsinin əvəzini burada çıxarmağa çalışdı, lakin hakim yüksəklikləri əlində saxlayan 10-cu alay hücumları dəf etdi. 443 Döyüş sursatının çatışmazlığını aradan qaldırmaq üçün qənimət kimi götürülmüş silahlardan istifadə edildi. Təlaş içində olan S.Şaumyan Petroqrada V.Leninə və Həştərxanda olan İ.Stalinə teleqramlar vuraraq təcili əlavə qüvvələr göndərilməsini tələb edirdi. 444 Ağsu - Kürdəmir əməliyyatına son qoyaraq bütün səyləri Şamaxı is-tiqamətinə yönəltmək üçün Karrar stansiyasını azad etmək lazım idi. Nuru paşa stansiyanın alınmasını Müsüslü dəstəsinə tapşırmış, 13-cü alayı şimala, Ağsu-Şamaxı yoluna çəkməyi planlaşdırmışdı. Müsüslü –Kürdəmir dəmir yolunun bir qismi düşmən tərəfindən dağıldığından qoşun və sursatların göndərilməsində problemlər yarandı. Onları aradan qaldırmaq üçün yolun təmirinə başlandı və qısa zaman ərzində işlər tamamlandı. 445 İyulun 11-də axşam tərtib edilən plana əsasən qoşunların bir hissəsi Qarasaqqal istiqamətində irəliləməli, H.Səlimovun- Müsüslü dəstəsi isə Karrara hücum etməli idi. Karrara hücumda bir piyada taboru, mürəttəb süvari alayı, 435 Yuceer N. Birinci Dünya savaşında, s.90. 436 Большевики в борьбе за победу, с.553; Токаржевский Е.А. Из истории иностранной интервенции, с.121. 437 Süleymanov M.S. Qafqaz İslam Ordusu, s.227. 438 Süleymanov M.S. Azərbaycan Ordusu, s.107. 439 Görüryılmaz M. Türk Kafkaz İslam Ordusu, s.93. 440 Süleymanov M.S. Qafqaz İslam Ordusu, s.228. 441 Токаржевский Е.А. Из истории иностранной интервенции, с.121. 442 Süleymanov M.S. Azərbaycan Ordusu, s.107. 443 Большевики в борьбе за победу, с.559. 444 Большевики в борьбе за победу, с.557. 445 Süleymanov M.S. Qafqaz İslam Ordusu, s.229. 127 azərbaycanlı süvari bölükləri, piyada hissələri və topları, 13-cü alaydan götürülmüş rus səhra topları taqımı iştirak etməli idi. Qarasaqqala hücumunu iki türk piyada bölüyü, bir pulemyot taqımı icra etməli idi. 446 İyulun 12-də başlayan döyüş göstərdi ki, 5-ci firqənin komandanlığı planı tərtib edərkən düşməni zəif saymışdır, halbuki sovetlər Karrar və Qarasaqqala əlavə qüvvələr gətirmişdilər. Karrar stansiyası uğrunda döyüşdə sovetlər tərəfindən 2 zirehli qatar, bir neçə zirehli avtomobil, 8 top piyadaların hərəkətlərini dəstəkləyirdi. 447 Nəticədə 13-cü piyada alayının şimala hərəkəti dayandırıldı. İyulun 13-də baş vermiş döyüş nəticəsində Qarasaqqal kəndi azad edildi, Karrar stansiyası uğrunda döyüşdə isə düşmənin zirehli texnikası qoşunlara irəliləməyə imkan vermirdi (azərbaycan hissələri stansiyanın 400 metrliyində, 13-cü alay 800 metrliyində mövqe tutdular). Döyüşdə fərqlənmiş Həsən bəy aldığı ağır yaralardan həlak oldu. Nuru paşa hadisələrin gedişini öyrənən kimi dəmir yolunun dağıdılmasını, ya da toplar vasitəsi ilə düşmənin zirehli qatarlarının zərərsizləşdirilməsini əmr etdi. İyulun 14-də döyüş başlayan kimi Müsüslü dəstəsi irəli atıldı, 13-cü alay isə düşmənin arxasına keçib dəmir yolunu və zirehli qatarları məhv etməyə çalışdı. Düşmən geri çəkilməyə məcbur olaraq Sığırlı stansiyasında möhkəmləndi. 448 Cəbhəyə gələn S.Şaumyanla görüşündə L.Biçeraxov əlavə qüvvələrin göndərilməsini tələb etdi və Şaumyan buna söz verdi. Bakıya qayıdaraq cəbhədə vəziyyətin ağır olduğunu və əlavə qüvvəyə ehtiyacın yarandığını bildirsə də sözünə əməl edə bilmirdi, çünki ağır döyüşlərdən sonra sovetlər arasında hərc-mərclik və özbaşınalıq halları artmışdı. 449 Göyçay, Qaraməryəm, Kürdəmir döyüşlərində ümumən QİO tərəfindən 13 zabit, 235 sıravi həlak olmuşdur. 450 İyulun 12-də Karrar uğrunda döyüşlər gedən zaman sovet komandanlığı gözlənilmədən Salyan bölgəsində hücum əməliyyatı keçirdi. Bakıda 3-cü və 5-ci taborlardan seçilən döyüşçülər (3-cü tabor erməni taboru idi) Ter-Avakimovun rəhbərliyi ilə 2 gəmi vasitəsi ilə Kürə daxi olmuşdular. 451 Düşmənin 400 piyadası, 50 süvarisi, 12 pulemyotu, 3 topu var idi. 452 Hacıqabuldan qalxan iki düşmən təyyarəsi müsəlman kəndlərini bombalamağa başladı. 453 Salyan dəstəsi Qaraqaşlı kəndi yaxınlığında mövqe tutdu. 2 top və 2 pulemyotu olan Azərbaycan hissə-lərinə minbaşı Nazim Ramazanov və zabit Soltan Hüseynzadə rəhbərlik edirdi. Onların köməyinə 100 könüllü ilə Sərxan Şirvanlı adlı şəxs gəlmişdi. 454 Dəstə ayıqlıq nümayiş etdirmiş, düşmənin irəliləməsini əvvəlcədən öyrənərək Yeni Vasilyevka kəndi yaxınlığında ona layiqli müqavimət göstərmişdi. Düşmən iyulun 15-dək müdafiə xəttlərinə 4 dəfə hücum etmiş, lakin geri atılmışdı. Topların atəşi ilə Salyanda böyük dağıntılar olmuşdu. 455 Nəhayət, köməyə 28-ci və 26-cı türk taborlarının Həmdi əfəndi və Bəsri əfəndinin rəhbərliyi ilə bölüklər gəldi. Baş vermiş döyüşdə itkilər verən bolşevik-erməni bölükləri yaralılar və sursatı ataraq gəmilərlə qaçmağa üz tutdular. Qaraqaşlı kəndi xəttində olanda top mərmilərindən biri bolşevik gəmisinə dəymişdi. Xilli, sonra isə Bankə qəsəbəsində möhkəmlənmək istədikdə bolşevik-ermənilərə hücum edilmiş və düşmən gəmilərlə Bakıya qaçmışdı. 456 Döyüşdə düşməndən 31 nəfər əsir alınmış, 4 pulemyot, 63 tüfəng, döyüş sursatı, 7 qayıq, benzin, ərzaq ehtiyatı qənimət kimi ələ keçirilmişdi. Döyüşdə türk-azərbaycanlı hissələrindən 11 əsgər həlak olmuş, 13 əsgər və 1 zabit yaralanmışdı. 457 26-29 iyun və 12 iyul döyüşlərində Salyan bölgəsində həlak olan türklər Salyan və Bankə qəbiristanlıqlarında dəfn olunmuş, onlardan günümüzə qədər topçu Ömər bəyin məzarı və 4 naməlum əsgərin qəbri Salyan, 9 qəbir isə Bankə qəbristanlığında mövcuddur. 458 Xəzərdən Kür çayına düşmən gəmilərinin keçməsinin qarşısını almaq üçün Kürün ağzında köhnə gəmilər batırılmışdı. Dəniz xəttinə və Kür çayının sağ sahilinə nəzarət etmək üçün N.Ramazanovun bir bölük həcmində dəstəsi (2 pulemyot və 1 top) burada saxlanılmış, qalan qüvvələr QİO-nun əsas qüvvələrinə doğru getmişdilər. Beləliklə, Yeni Vasilyevka-Qaraqaşlı-Bankə əməliyyatını keçirməklə düşmən Muğana çıxış əldə etməyi, Kür çayı ilə irəliləyərək QİO-nun cinahına zərbə endirməyi, Muğanda polkovnik İlyaşeviçin qüvvələrini dövüşlərə qatmağı, QİO-nun əsas qüvvələrindən Salyana hərbi hissələrin məhz iyulun 12-də (Karrar uğrunda döyüşlər gedəndə) ayrılacağını planlaşdırmış olsa da, onların heç birinə nail ola bilmədi. Əksinə, bölgə düşmən gəmiləri üçün bütünlüklə bağlandı, Muğanda möhkəmlənmiş polkovnik İlyaşeviçin qoşunları neytrallığı 446 Süleymanov M. Qafqaz İslam Ordusunun Azərbaycanın ərazi bütövlüyü uğrunda, s.319. 447 Süleymanov M.S. Qafqaz İslam Ordusu, s.230. 448 Süleymanov M.S. Qafqaz İslam Ordusu, s.231. 449 Кадишев А. Б. Интервенция и гражданская война в Закавказье, с. 119. 450 Görüryılmaz M. Türk Kafkaz İslam Ordusu, s.103. 451 Süleymanov M. Qafqaz İslam Ordusunun Azərbaycanın ərazi bütövlüyü uğrunda, s.322. 452 Yuceer N. Birinci Dünya savaşında, s.88. 453 Görüryılmaz M. Türk Kafkaz İslam Ordusu, s.106. 454 Токаржевский Е.А. Из истории иностранной интервенции, с. 452. 455 Süleymanov M.S. Azərbaycan Ordusu, s. 110. 456 Токаржевский Е.А. Из истории иностранной интервенции, с. 140. 457 Görüryılmaz M. Türk Kafkaz İslam Ordusu, s.107. 458 Görüryılmaz M. Türk Kafkaz İslam Ordusu, s.107-108. Yüklə 5,05 Kb. Dostları ilə paylaş:
|