Azərbaycanın azadlığı uğrunda 1918-ci ildə
Yüklə 5,05 Kb. Pdf görüntüsü
|
120 gəmilərdən biri zədələnmişdi. 409 Azərbaycanlı dəstəsi geri çəkilərək Ərəbqardaşbəyli kəndi yaxınlığında mövqe tutdu. Burada da düşmənə müqavimət göstərildi, lakin qüvvələr nisbətinin qeyri bərabər olması N.Ramazanovu mövqeyini tərk etməyə vadar etdi. 410 Nəhayət Göyçaydan minbaşı Əhməd Nahid bəyin rəhbərliyi ilə türk qoşunlarından bir piyada bölüyü, bir pulemyot taqımı, bir dağ topundan ibarət qrup döyüş mövqelərinə çatdı. Bir 409 Görüryılmaz M. Türk Kafkaz İslam Ordusu, s.106. 410 Süleymanov M. Qafqaz İslam Ordusunun Azərbaycanın ərazi bütövlüyü uğrunda, s.309. 121 122 neçə gün düşmən irəliləməyə çalışmış, lakin hər dəfə itkilərlə geri atılmışdı. Qaraməryəm-Göyçay döyüşündə erməni - bolşevik qoşunlarının məğlub edilməsi xəbəri artıq hər iki tərəfə çatmış və mənəvi duruma təsir göstərmişdi. Düşmənə qarşı əks hücum keçirmək planlaşdırıldı. İyulun 2-də başlayan əks hücum nəticəsində sovet qoşunları öz mövqelərindən vurulub çıxarıldılar və Bakıya doğru geri çəkilməyə başladılar. 411 Yerli könüllü dəstənin süvariləri düşməni təqib etsələr də tam məğlub edə bilmədilər. Dəstənin bir hissəsi gəmilərlə Bakıya qayıtdı. Ümumilikdə Salyan döyüşündə QİO tərkibindən 12 nəfər həlak olmuş, 17 nəfər yaralanmışdı. Düşmənin 600 nəfər döyüşçüsü sıradan çıxarılmış, onlardan 132 nəfər öldürülmüş, qalanları isə yaralanmışdı. 412 Salyan döyüşünün nəticəsi Bakı Sovetinin hərbi rəhbərliyi üçün tam gözlənilməz olmuşdu. QİO-nun azsaylı qüvvələrinin cənub-şərq istiqamətinə iri dəstələr göndərə bilməyəcəyinə əmin olan sovet komandanlığı gəmilərin Suqovuşanı ələ keçirəcəyini, Muğanın taxıl ehtiyalarına nəzarət etmək üçün Kür keçidlərini tutacağını mümkün sayırdı. Qoşunların nisbəti, tam hərbi-texniki üstünlük buna imkan yaradırdı. N.Ramazanovun bir neçə döyüşdə düşməni zəiflədib əlavə kömək gələndən sonra əks hücuma keçərək dəstəyə böyük itki vuracağı az qala möcüzə kimi qarşılanırdı. Maraqlıdır ki, indiyənədək yerli ağsaqqalların qohumları 1918-ci il hadisələrini xatırlayarkən onları erməni qırğınlarından xilas edən komandirlərdən iki nəfərin adlarını çəkirlər: Nuru paşa və Ramazan paşa. 413 Hadisələri bir az qabaqlayıb qeyd etmək istərdik ki, "Ramazan paşa" kimi qəbul olunmağa başlayan minbaşı Nazim bəy Ramazanov iyulun 12- 15-də baş vermiş Novovasilyevka döyüşündə böyük şöhrət qazanmışdı. 414 7.6. Ağsu-Kürdəmir döyüĢü (5-14 iyul 1918-ci il) Göyçay ətrafında gedən döyüşlərin qızğın çağında Bakının aqibəti barəsində ondan çox-çox uzaqlarda müzakirələr və danışıqlar gedirdi. Hər vasitə ilə Bakı neftinə nəzarəti əldə saxlamaq üçün Sovet Rusiyası Bakı Sovetinə hərtərəfli kömək göstərməklə bərabər QİO-nun şərqə doğru hərəkətini dayandırmağın siyasi yollarını arayırdı. İngiltərə hadisələrə fəal müdaxilə etmək üçün kifayət qədər hərbi gücə malik olmadığından general Denstervil Ənzəlidə əlavə qüvvələr toplayırdı. Eyni zamanda o, Bakıda əhəmiyyətli mövqelər tutan erməni liderləri və eserlərlə gizli danışıqlar aparırdı. Şərait yaranan kimi hadisələrə müdaxilə etmək üçün polkovnik L.Biçeraxovun qoşunu nəzərdə tutulmuşdu. Bakı neftinə yiyələnməyə çalışan üçüncü tərəf Almaniya idi. Azərbaycan - Gürcüstan sərhəddində baş vermiş toqquşmalar sübut etdi ki, türklər almanları Azərbaycana buraxmamaqda israrlıdırlar. Kimliyindən asılı olmadan Azərbaycana soxulmaq istəyən qüvvəni məhv etmək barədə Vehib paşanın iyunun 24-də imzaladığı əmr türklərin ciddi olmalarını təsdiqlədi. Hərbi müdaxilənin mümkünsüzlüyünü anlayaraq almanlar da QİO-nun hərəkətini dayandırmaq və Bakı neftinə yiyələnmək üçün diplomatik yollar arayırdılar. Osmanlı dövlətinin si-yasi və hərbi rəhbərliyinə təzyiq göstərən almanlar ikili siyasət yürüdürdülər: bir tərəfdən onların başladıqları müharibədə Osmanlı dövlətinin müttəfiqliyini qiymətləndirdiklərini bildirir, digər tərəfdən isə Osmanlı qoşunları ilə müharibə aparan sovetlərlə danışıqlar aparır, Ənvər paşadan QİO-nun hücumunu dayandırmasını tələb edirdilər. Son nəticədə Almaniya Sovet Rusiyası ilə separat danışıqlara girdi. Türkiyədən gizlin aparılan bu danışıqlar Bakı neftinin Rusiyada qalmasını, Almaniyanın müəyyən faizlə ona şərikliyini nəzərdə tutan müqavilənin imzalanması ilə başa çatdı. 415 Almaniyanın Tiflisdəki baş konsulu qraf F. fon Şulenburq iyulun 4-də yazırdı: "türklərin Bakını götürməsi ehtimalı ümumiyyətlə şübhə doğurur, arzu olunardı ki, onlar əsaslı məğlu- biyyətlə üzləşsinlər”. 416 Avqustun 4-də gözlənilməz hadisə baş verdi: Həştərxandan gəmi ilə Bakıya bir neçə alman zabiti gəlmiş və general Denstervilin yazdığına görə, türk komandanlığının qərargahına getmək istəmişdilər. 417 Alman zabitləri Sentrokaspi qoşunları tərəfindən həbs olunmuşdu, lakin faktın mövcudluğu göstərir ki, almanlar avqust ayında birbaşa Bakı Soveti ilə əlaqə yaratmağa çalışmış, onun devrilməsini biləndə müttəfiqləri olan türkləri yada salmışdılar. Belə vəziyyətə cavab olaraq 411 Süleymanov M.S. Azərbaycan Ordusu, s.102. 412 Yuceer N. Birinci Dünya savaşında, s.88. 413 Görüryılmaz M. Türk Kafkaz İslam Ordusu, s.108. 414 Muğanda polkovnik İlyaşeviçin qüvvəllərinin fəal əməliyyatlardan imtina etməsinin səbəblərindən biri də 1918-ci il iyulun axırlarından 1919-cu ilin avqustunadək Kür çayı keçidləri, Suqovuşan, Cavad bölgəsi, Bankə qəsəbəsi və Kürün ağzına məhz N.Ramazanovun nəzarət etməsi olmuşdur. 415 Almaniya ilə Sovet Rusiyasının əlaqələri, Türkiyədən gizli apardıqları danışıqlar bu danışıqlarda Azərbaycanın və Bakı neftinin yeri barəsində çox yazılıb. Kitab üzərində iş zamanı tərəfimizdən aşağıdakı əsərlərdən istifadə edilmişdir: Reha Yılmaz. I Dünya müharibəsi başlanğıcında, s.70-71; Пипия Г.В. Германский империализм в Закавказье в 1910-1918 годах. Москва, 1978, с. 126. 416 Пипия Г.В. Германский империализм, с. 126. 417 Денстервиль, с.98. Yüklə 5,05 Kb. Dostları ilə paylaş:
|