Azərbaycanın azadlığı uğrunda 1918-ci ildə
Yüklə 5,05 Kb. Pdf görüntüsü
|
115 gedirdi. 381 Təyyarədəki zabitin əsir almanları qiyama qaldırmaq üçün göndərilməsi cəfəngiyat idi. İyunun 24-də Almaniya Gürcüstanda yerləşdirdiyi qoşunları Azərbaycanın Qazax və Zaqatala bölgələrinin sərhədlərinə gətirdi. 382 3-cü ordu komandanı Vehib paşa Azərbaycan ərazisinə yeridilən istənilən qoşunun ( alman hissələrinin belə) məhv edilməsi barəsində əmr verdi. Azərbaycanın şimal-qərb sərhədlərinin qorunması türk zabitlərinin komandanlıq etdiyi yerli Azərbaycan dəstələrinə tapşırıldı. İyulun 27-də almanlər tərəfindən təhrik edilən gürcü qoşunu Qazaxın Sıraq körpü adlanan məntəqəsinə hücum etdi. Türk zabitlərinin rəhbərlik etdiyi azərbaycanlı könüllülər onları geri oturtdu. 26 gürcü öldürüldü, 20-si əsir düşdü, 2 pulemyot ələ keçirildi. 383 Sərhəddə olan kiçik toqquşmalardan sonra almanlar Azərbaycana hərbi yolla müdaxilə etmək planından əl çəkdilər. Bakı Soveti Gürcüstan hökuməti ilə əlaqə saxlayaraq dəmir yolunun türk qoşunları üçün bağlanmasını xahiş etmişdi. Xahiş Gürcüstanda olan alman komandanlığının (başda komandan Kres fon Kressenşteyn olmaqla) tələbləri ilə üst-üstə düşdüyündən Gürcüstan hökuməti razılığını bildirmişdi. 384 Nəticədə türk qoşunları üçün sursat Batuma deyil, Qarsa, Qarakilsəyə, Dilicana və Qazaxa göndərilməyə başladı. 7.4. Qaraməryəm - Göyçay döyüĢü (1918-ci il 27-30 iyun) 1918-ci il iyunun 26-da Azərbaycan hökumətinin qərarı ilə "Müsəlman Korpusu" adı dəyişdirilərək "Xüsusi Azərbaycan Korpusu" adlandırıldı. Bu gün Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin yaradılması günü hesab edilir. Türk ordusunun 5-ci Qafqaz piyada firqəsi Xüsusi Azərbaycan Korpusuna tabe edildi; Müsüslü ətrafında olan türk və Azərbaycan hərbi hissələri Müsüslü dəstəsi adı ilə birləşdirildi. Dəstəyə коmandanlıq döyüşlərdə hərbi istedadıyla fərqlənmiş podpolkovnik H.Səlimova tapşırıldı. İyunun 27-nə 5-ci Qafqaz piyada firqəsində 225 zabit, 5277 sıravi, 4342 tüfəng, 36 pulemyot, 14 dağ topu var idi. Firqənin tərkibində olan azərbaycan hərbi hissələrində 30 zabit, 727 sıravi, 605 tüfəng, 21 pulemyot, 6 top, 1 zirehli qatar mövcud idi (4 - cü azərbaycan piyada alayı, 1-ci və 2-ci taborlar, iki süvari bölüyü). Qırmızı Ordunun tərkibində isə təxminən 10 min nəfər döyüşçü, 16 top, 2 zirehli qatar, çoxlu sayda pulemyot var idi. 385 İyunun 28-də QİO düşmən üzərinə hücuma keçməli idi, lakin kəşfiyyat vasitəsi ilə bu tarix barəsində məlumat alan sovet komandanlığı iyunun 27-də türk-azərbaycan qoşunlarını qabaqlamağı qərara aldı. Hücum elə təşkil olunmalı idi ki, türk-azərbaycan qoşunları Kürün sağ sahilinə geri çəkilməyə məcbur olsun, daha sonra körpü və keçidlər ələ keçirilsin və beləliklə Kür çayı boyunca müdafiə xətti yaradılaraq QİO-nun hücumlarının qarşısı alınsın. 386 İyunun 27-də səhər saat 6-da Qırmızı Ordunun üç taboru Göyçay-Qaraməryəm şossesinin şimalından hücuma keçdi. 387 Kiçik hərbi hissələr Müsüslü istiqamətində nümayiş hücumunu keçirməyə başladılar ki, burada dayanan azərbaycan hərbi hissələri şimala göndərilməsin. 388 Sovet komandanlığı zənn edirdi ki, zərbəni 10-cu Qafqaz alayının sol cinahına vurur, lakin düşmən türk- azərbaycan qoşunlarının döyüş mövqelərinin bütünlüklə öyrənə bilməmişdi. Əslində 10-cu Qafqaz alayı şossedən şimalda, 13-cu piyada alayı şosse boyunca, Göyçayla Bığır kəndi arasında mövqe tutmuş, Azərbaycan könüllü süvari və piyada hissələri Ləkiçılpaq və Qaraxzır kəndlərində yerləşmişdilər. Saat 10-a yaxın düşmən təzyiqi gücləndirəndə 10-cu alayın sol cinahına 25-ci tabor göndərildi, nəticədə düşmən 13-cü alayın cinahına təzyiq etməyə başladı. Sovet qoşunlarının əsas zərbə istiqaməti müəyyənləşəndə azərbaycanlı könüllü dəstələrinə tutduqları mövqedən Veysəlli kəndi istiqamətində hücuma keçmək, düşmənin cinahını əzərək arxasına keçmək və mümkün olarsa, Ağsu-Qaraməryəm yolunu kəsmək 381 Yuceer N. Birinci Dünya savaşında, s.86. 382 Reha Yılmaz. I Dünya müharibəsi başlanğıcında Osmanlı dövlətinin Qafqaz siyasəti, // Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti və Qafqaz İslam Ordusu toplusu. Bakı, 2008, s. 70-71. 383 Budak M. Nuru paşanın Qafqaz İslam Ordusu haqqında raportu // Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti və Qafqaz İslam Ordusu toplusu. Bakı, 2008, s.460. 384 Yuceer N. Birinci Dünya savaşında, s.86. 385 Süleymanov M.S. Azərbaycan Ordusu, s.97. 386 Большевики в борьбе за победу, с.524-525; Süleymanov M.S. Qafqaz İslam Ordusu, s.202. 387 Eyni zamanda, yəni iyunun 27-si, səhər Salyan bölgəsində başlayan əməliyyatlar barəsində növbəti paraqrafda məlumat verilir. 388 Görüryılmaz M. Türk Kafkaz İslam Ordusu, s.89. 116 tapşırığı verildi. Düşmənin 13-cü alayın cinahına vurduğu zərbə tədricən gücləndiyindən təhlükəli vəziyyət yaranmışdı. 150 nəfərlik bolşevik dəstəsi Əlikənd məntəqəsinə soxuldu, 500 nəfərlik qüvvə Bığır kəndi istiqamətində irəliləyirdi. Bu qüvvələri dəf edib geri atmaq Azərbaycan hissələrinə tapşırıldı. Göyçayın şimalında mövqe tutan Azərbaycan süvari bölüyü və Göyçayda olan Ağdaş könüllü bölüyü 13-cü alayın sağ cinahına, Müsüslü dəstəsi tərkibindən 119 nəfər azərbaycanlı süvari və 188 nəfər azərbaycanlı piyada isə 13-cü alayın vuruşan hissələrinə yardıma göndərildi. 389 Azərbaycan döyüşçüləri vaxtında yetişdilər və düşmənin top atəşindən itki versələr də təxminən saat 15-də Bığır kəndi istiqamətində düşmənin irəliləməsinin qarşısını aldılar. Gözlənilmədən cinah zərbəsi endirməklə qələbə qazanmağı planlaşdıran sovet komandanlığı məqsədinə nail omadı, əksinə, onun bəzi hərbi hissələri bir-birindən ayrı düşdü. Bundan yararlanmaq üçün düşmənin yerlərini müəyyənləşdirən və öz qoşunlarının yerlərini nisbətən dəyişən 5-ci firqə komandanlığı saat 18-də 10-cu və 13-cü alaylarına əkshücuma keçmək əmrini verdi. Azərbaycanlı hissələr Veysəlli və Əlikənd istiqamətində əkshücuma başladılar. Hava qaralanadək davam edən əkshücum nəticəsində 10-cu alay düşməni 3 kilometr geriyə atdı, Azərbaycan hissələri isə Veysəlli və Əlikəndi azad etdilər. 390 İyunun 27-də baş vermiş döyüş türk-azərbaycan döyüşçülərinin mənəvi durumunu yaxşılaşdırdı, düzgün aparılmış döyüşdə düşmənin üstün qüvvələrinin dəf edilməsinin mümkünlüyü aydın oldu. Lakin düşmən ordusu çox güclü idi və Q.Korqanov Bakıya məlumat verərkən ''düşmən güclü müqavimət göstərir" deməklə döyüşün hələ tam bitmədiyinə işarə edirdi. 391 İyulun 28-də döyüş sursatları və su ehtiyatları (su hərbi hissələrə arabalarda gətirilirdi) bərpa edilir, tərəflər yeni döyüşə hazırlaşırdı. İyulun 29-da QİO səhər tezdən hücuma başladı. Plana əsasən top atəşilə dəstəklənən 10-cu və 13-cü alaylar əvvəlki istiqamətdə irəliləməli, azərbaycanlı süvari bölmə düşmənin sol cinahına mümkün olarsa, arxadan, zərbə vurmalı idi. Müsüslü dəstəsi Kürdəmir istiqamətində döyüşə başlamalı idi ki, düşmən bu istiqamətdən əsas hücum olan yerə qüvvə göndərə bilməsin. 392 13-cü və 10-cu alaylar düşmənin müqavimətini qıraraq irəliləməyə başladı. Azərbaycan süvarilərinin sürətli hücumu təkcə düşməni deyil, hətta türk zabitlərini də heyrətləndirmişdi. Döyüşün gedişində 5-ci firqə komandanlığı vuruşan hissələrə əmr göndərdi: 10-cu alay Sultankənd ətrafındakı, 13-cü alay Bığır bağlarının şərqindəki təpələrdə möhkəmlənməyə cəhd göstərən düşməni məhv etməli, Azərbaycan süvariləri düşmən arxasına keçmək üçün səy göstərməli, Müsüslü dəstəsi Kürdəmir istiqamətində təzyiqi artırmalıdır. 393 Mühasirəyə düşməkdən ehtiyat edən bolşevik-erməni qoşunları tədricən geri çəkilməyə başladı. Əkshücum axşam saat 18.15-dək davam etdi, nəticədə düşmən səhər tutduğu mövqelərin hamısını itirmiş, türk-Azərbaycan hissələri Qaraməryəmin qərbini tam azad etmiş və şərq hissəsinə keçmişdi. Türk hərbçiləri uğur qazanılmasında H.Səlimovun azərbaycanlı süvarilərinin böyük xidmətini qeyd edirlər. 394 Vəziyyəti öz xeyrinə dəyişməyə çalışan sovet komandanlığı gözlənilməz fənd işlətdi. Belə ki, düşmən dağlıq hissələr, erməni və rus kəndləri olan yerə sıxışdırıldığından QİO komandanlığı iyunun 30-da yeni əməliyyat keçirməyi planlaşdırdı. Lakin gecə ikən sovet qoşunları tərkibindən 1000 nəfər piyada seçərək, 2 top və 2 pulemyotla erməni komandir Əmirovun rəhbərliyi ilə erməni və rus kəndlərindən gizlincə keçərək iyunun 30-da səhər saat 6.15-də Pəzəvənd kəndi istiqamətindən Göyçaya hücum etdilər. 395 N.Yüceer türk mənbələrinə əsaslanaraq bildirir ki, Əmirovun dəstəsinə erməni kəndlərinin döyüşçüləri də qoşulduğundan onun sayı artmışdı. 396 Göyçayın özündə 5-ci firqənin qərargahını mühafizə edən bir taqım nəzərə alınmasa, heç bir türk- Azərbaycan hərbi hissəsi yox idi. Ehtimal ki, Əmirovun dəstəsi 5-ci firqənin komandanlığını məhv etməli, sonra isə sovet qoşunları cəbhə boyunca hücuma keçməli idi. Bu zaman Gəncədən hərəkətə başlayan azərbaycanlı könüllü süvari dəstə (komandir minbaşı Əhməd Həmdi bəy) şəhərin girəcəyinə çatmışdı. Dəstə Qazax və Gəncə könüllərindən toplanmış və Gəncədə silah-sursatla təmin edilərək 5-ci firqə komandanlığının sərəncamına göndərilmişdi. 5-ci firqənin komandanı Mürsəl bəy qərargahın mühafizə taqımına və Əhməd Həmdi bəyin dəstəsinə dərhal Əmirovun yolunu kəsməyi əmr etdi, eyni zamanda, cəbhənin ehtiyat qüvvəsi olan 25-ci tabor və rus 389 Süleymanov M.S. Qafqaz İslam Ordusu, s.202-203. 390 Süleymanov M.S. Qafqaz İslam Ordusu, s.203. 391 Большевики в борьбе за победу, с.528. 392 Süleymanov M.S. Qafqaz İslam Ordusu, s.204. 393 Süleymanov M.S. Qafqaz İslam Ordusu, s.205. 394 Görüryılmaz M. Türk Kafkaz İslam Ordusu, s.90. 395 Süleymanov M.S. Azərbaycan Ordusu, s.99. 396 Yuceer N. Birinci Dünya savaşında, s.87. Yüklə 5,05 Kb. Dostları ilə paylaş:
|