Azərbaycanın müstəqilliyinin
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
73 müdafiəçinin köməyindən istifadə etmək hüquqlarının təmin olunmasına, fiziki və hüquqi şəxslərin hüquqlarının, azadlıqlarının və qanunla qorunan mənafelərinin müdafiə edilməsinə, onlara yüksək keyfiyyətli hüquqi yardım göstərilməsinə imkan yaratmışdır. Avropa Şurası, Almaniya Texniki Əməkdaşlıq Cəmiyyəti və Dünya Bankının iştirakı ilə hazırlanmış həmin qanun vəkillərin hüquqi statusunu müəyyən edir, ittiham və müdafiə tərəflərinin hüquq bərabərliyini təmin edir, hüquqi müdafiə üzrə konstitusiya ilə müəyyən olunmuş hüquqlara, məhkəmədə ədalətli araşdırma hüququna və vəkilin müstəqilliyinə təminat verir. Məlum olduğu kimi, penitensiar sistemin (cəzaçəkmə müəssisələrinin) islahatları ölkəmizdə həyata keçirilən geniş miqyaslı islahatlardan kənarda qala bilməzdi. Məşhur "QULAQ" sisteminə xas olan, cəzanı insan şəxsiyyətindən üstün tutan köhnə təfəkkür və stereotiplərin aradan qaldırılması məqsədilə son illər ərzində Azərbaycanda penitensiar müəssisələrin fəaliyyətinin yenidən qurulması üçün hüquqi və təşkilati tədbirlər həyata keçirilmişdir. SSRİ-nin tərkib hissəsi olmuş Azərbaycanın müstəqil penitensiar sistemi olmamışdır. Bununla əlaqədar beynəlxalq standartlara uyğun, müstəqil penitensiar sistemin yaradılması ən vacib məsələlərdən biri idi. Cəzaçəkmə müəssisələrinin, istintaq təcridxanalarının Daxili İşlər Nazirliyinin tərkibindən çıxarılaraq Ədliyyə Nazirliyinin tabeçiliyinə verilməsi ilə müstəqil penitensiar sistemin əsası qoyulmuşdur. Belə bir təcrübə keçmiş SSRİ respublikaları arasında ilk dəfə Azərbaycanda tətbiq edilmişdir. Məhz bu addımın atılması penitensiar sistemdə aparılan islahatların başlanğıcı olmaqla, cəzaçəkmə müəssisələrinin idarə olunması baxımından həbs olunmuş şəxslər üçün humanist şəraiti təmin etmək və məhkum olunmuş şəxslərə müasir və mütərəqqi sistem çərçivəsində islah təsiri göstərə bilən ümumi davranış qaydalarının müəyyən edilməsi məqsədilə tətbiq edilmişdir. Bu tədbirin həyata keçirilməsinin məqsədi cinayət təqibi orqanı ilə təqsirləndirilən və ya məhkum olunmuş şəxs arasında maraqlar toqquşmasının aradan qaldırılmasından ibarətdir. İslah-əmək qanunvericiliyinin beynəlxalq standartlara və demokratik cəmiyyətin prinsiplərinə uyğunlaşdırılması üçün 2000-ci il iyulun 14-də Cəzaların İcrası Məcəlləsi qəbul olunmuşdur. Məcəllə hazırlanarkən BMT-nin 1955-ci il "Məhkumların davranış qaydalarının minimum standartları", Avropa Şurası tərəfindən qəbul olunmuş "Avropa Penitensiar qaydaları" və digər beynəlxalq aktlar nəzərə alınmışdır. Azadlıqdan məhrum edilmiş şəxslərin insan şəxsiyyətinə hörməti təmin edən şəraitdə, heç bir ayrı- seçkiliyə yol verilmədən saxlanılması təmin edilmiş, məhbusların hüquqları genişləndirilmiş, penitensiar müəssisələrin islah-təsir sistemində əsaslı dəyişikliklər baş vermişdir. İslah-təsir sistemi məhbusların cəzadan azad edildikdən sonra cəmiyyətə reinteqrasiya olunmasına, qanunun tələblərinə uyğun hərəkət etmələrinə, həyati ehtiyaclarını öz gücləri ilə ödəmək üçün təcrübə qazanmalarına yönəlmişdir. Yeni qanunvericiliklə məhbusların hüquqları genişləndirilmiş, şəxsi təhlükəsizlik, vicdan və din azadlıqlarına təminat verilmiş, onların sağlamlığı, tibbi xidmət, sanitar-gigiyena məsələləri və qidalanmaları xeyli yaxşılaşdırılmış, yeni iş yerləri açılmış, ictimai faydalı işlə məşğul olmaq üçün imkan yaradılmış və onlara bir sıra yeni imtiyazlar verilmişdir. Qanun məhkum olunmuş şəxsin vəkillə senzura olmadan yazışmasına və görüşməsinə, dini etiqad azadlığına, istirahət, dövri mətbuat vasitələrindən və radiodan məlumat almaq hüququna təminat verir, həmçinin cinayət-cəza sisteminin mərkəzi orqanlarına, məhkəmə və digər səlahiyyətli orqanlara bağlı zərfdə ərizə və ya şikayət göndərmək hüququ verir, onun qohumlarla qısa və uzun müddətli görüşlərin vaxtının uzadılmasını nəzərdə tutur. İslahatlar nəticəsində məhbuslara göstərilən islah təsiri fərdiləşdirilmiş və bu sahədə tədbirlər onların cəmiyyətə, ailə həyatına qayıtmaq, işlə təmin olunmağa kömək edən sosial xidmətlər və ictimai təşkilatlarla əlaqədə həyata keçirilir. Eyni zamanda Avropa Şurasının tövsiyələrinə uyğun olaraq "Beynəlxalq Qızıl Xaç Komitəsinin azadlıqdan məhrum etmə yerlərində səlahiyyətlərinin həyata keçirilməsinin təmin edilməsi barədə" Azərbaycan Respublikasının Hökuməti və Beynəlxalq Qızıl Xaç Komitəsi arasında 2000-ci il iyunun 1-də saziş imzalanmışdır. Bununla yanaşı, cəza-icra sistemində daxili rejim qaydalarının gücləndirilməsi, nəzarətin və mühafizənin etibarlılığının təmin edilməsi, penitensiar müəssisələrin əməkdaşları arasında nizam- intizamın, məsuliyyətin, onların peşə hazırlığının artırılması sahəsində xeyli işlər görülmüşdür. Penitensiar müəssisələrə işə qəbul olunan şəxslərin fiziki və mənəvi cəhətdən sağlam olmaları və insanpərvərlik kimi xüsusiyyətləri nəzərə alınır. 74 Hüquq islahatları zamanı qəbul edilmiş qanunlardan biri də "Notariat haqqında" Qanundur. Notariat fəaliyyəti hüquqi əhəmiyyətli faktların təsdiqi və digər notariat hərəkətlərinin aparılması yolu ilə hüquqi və fiziki şəxslərin hüquqlarının və qanuni mənafelərinin müdafiəsinə yönəlmişdir. Bu qanun notariat orqanlarının beynəlxalq standartlar səviyyəsində fəaliyyət göstərməsi, həmçinin xüsusi qaydada notariat fəaliyyətinin həyata keçirilməsini nəzərdə tutmuşdur. Ölkəmizdə yeni məhkəmə sisteminin fəaliyyət göstərməsi üçün qəbul edilməsi zəruri olan qanunlardan biri də Azərbaycan Respublikasının Cinayət-Prosessual Məcəlləsidir. Bu məcəllənin 2-3 il ərzində hazırlanması onun üzərində çox gərgin və mürəkkəb iş aparıldığını göstərir. Qanunun hazırlanmasında Avropa Şurasının hüquq məsələləri departamenti və ekspertləri ilə müvafiq məsləhətlər aparılmış və onların tövsiyələri nəzərə alınmışdır. Qanun beynəlxalq standartlara, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının tələblərinə tam cavab verməklə yanaşı, son zamanlar qəbul olunmuş digər qanunlarla uzlaşır. Azərbaycan Respublikasının Cinayət-Prosessual Məcəlləsi qanunla cinayət hesab olunan əməli törətmiş hər bir şəxsi ifşa etməyə və cinayət məsuliyyətinə cəlb etməyin mümkünlüyünə, cinayət törətməkdə təqsiri olmayan heç kəsi cinayət prosesini həyata keçirən orqanların vəzifəli şəxslərinin və ya hakimlərin özbaşına hərəkətləri ilə qanunsuz şübhə altına alınmasının, ittiham və ya məhkum etməyin mümkün olmamasına, heç kəsin qanunsuz və ya zərurət olmadan prosessual məcburiyyət tədbirlərinə, insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının digər məhdudiyyətlərinə məruz qalmamasına yönəlmişdir. Bu məcəllənin əsas fərqləndirici cəhəti cinayət törətmiş şəxslərin cinayət təqibinin yeni proseduralarının müəyyən olunması və cinayət prosesinin bütün iştirakçılarının Konstitusiyada nəzərdə tutulmuş hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsidir. Məcəllə həmçinin ittiham tərəfi ilə müdafiə tərəfi arasındakı qeyri-tarazlığı aradan qaldırmışdır. Azərbaycan Respublikasının 2000-ci ildə qəbul olunmuş Cinayət Məcəlləsi də aparılan hüquq islahatlarının mühüm tərkib hissəsidir. Cinayət Məcəlləsinin vəzifəsi sülhün və bəşəriyyətin təhlükəsizliyini təmin etməkdən, insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarını, mülkiyyəti, iqtisadi fəaliyyəti, ictimai qaydanı və ictimai təhlükəsizliyi, ətraf mühiti, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya quruluşunu cinayətkar qəsdlərdən qorumaqdan, habelə cinayətlərin qarşısını almaqdan ibarətdir. Məcəllə cinayət məsuliyyətinin əsaslarını və prinsiplərini, şəxsiyyətin, cəmiyyətin və dövlət üçün təhlükəli olub cinayət sayılan əməllərin dairəsini və bu cinayətlərin törədilməsinə görə tətbiq edilən cəzaların növlərini, həddini və həcmini, habelə digər cinayət-hüquqi xarakterli tədbirləri müəyyən edir. Məcəllə əvvəlki qanunvericilikdən xeyli fərqlənməklə daha mütərəqqi və təkmilləşmiş normativ hüquqi aktdır. Azərbaycanda mülkiyyət formalarının bərabərliyinə əsaslanan, yeni iqtisadi münasibətlərə uyğun olan Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi Almaniya hökumətinin köməyi ilə, Mülki-Prosessual Məcəlləsi isə Azərbaycan hüquqşünasları, Avropa Şurasının mütəxəssisləri və Almaniyanın Texniki Əməkdaşlıq Cəmiyyəti tərəfindən birgə hazırlanaraq Milli Məclisdə qəbul edilmişdir. Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi digər şəxslərin hüquqlarına xələl gətirmədən mülki dövriyyənin azadlığına onun iştirakçılarının bərabərliyi əsasında təminat verir, mülki hüquq subyektlərinin əmlak və şəxsi qeyri-əmlak münasibətlərini tənzimləyir, onların hüquqlarını və qanuni mənafelərini müdafiə edir, fiziki şəxslərin şərəfini, ləyaqətini, işgüzar nüfuzunu, şəxsi həyatının və şəxsi toxunulmazlığının müdafiəsi hüququnu qoruyur, mülki dövriyyəni təmin edir, sahibkarlıq fəaliyyətini dəstəkləyir, sərbəst bazar iqtisadiyyatının inkişafına şərait yaradır. Azərbaycan Respublikasının Mülki-Prosessual Məcəlləsinin tələblərinə görə mülki işlər və iqtisadi mübahisələr üzrə ədalət mühakiməsi keçmiş illərdən fərqli olaraq, prokurorun müdaxiləsi olmadan yalnız məhkəməyə aiddir və məhkəmələr tərəfindən qanunla müəyyən olunmuş qaydada həyata keçirilir. Məcəllə bütün fiziki və hüquqi şəxslərə özlərinin hüquq və azadlıqlarını, eləcə də maraqlarını qorumaq və təmin etmək məqsədilə məhkəmə müdafiəsindən istifadə etmək hüququna prosessual təminatlar yaradır. Həm Mülki Prosessual, həm də Cinayət-Prosessual Məcəllələri yeni məhkəmə quruluşuna uyğun olaraq müxtəlif instansiyalı məhkəmələrin arasında yaranmış münasibətləri tənzimləyir, ittiham və müdafiə tərəflərinin, məhkəmə prosesinin digər iştirakçılarının hüquq və vəzifələrini müəyyən edir, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası ilə nəzərdə tutulmuş ədalət mühakiməsinin əsas prinsip və şərtlərinin həyata keçirilməsi qaydalarını və prosessual təminatlarını müəyyən edir. "Təhqiqat, istintaq, prokurorluq və məhkəmə orqanlarının qanunsuz hərəkətləri nəticəsində fiziki şəxslərə vurulmuş ziyanın ödənilməsi haqqında", "Vətəndaşların hüquq və azadlıqlarını pozan qərar və hərəkətlərdən məhkəməyə şikayət edilməsi haqqında" qanunlar hər kəsin pozulmuş hüquqlarının bərpası üçün iddia ilə təmin olunan kompensasiya hüququnu müəyyən edir. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|