Azərbaycanın müstəqilliyinin
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
71 Qanun yeni məhkəmə sistemini, onun təşkilati əsaslarını müəyyən edərək, məhkəmələrin və hakimlərin müstəqilliyinin təmin edilməsinə, vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının məhkəmə müdafiəsinin genişləndirilməsinə, məhkəmələrin fəaliyyətinin və hakimlərin statusunun beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılmasına yönəlmişdir. Azərbaycan Respublikasında məhkəmə hakimiyyətini ədalət mühakiməsi yolu ilə yalnız məhkəmələr həyata keçirirlər. Məhkəmə hakimiyyəti konstitusiya, mülki, inzibati və cinayət məhkəmə icraatı vasitəsilə həyata keçirilir. Məhkəmələr tərəfindən çıxarılmış qərarlar Azərbaycan Respublikasının ərazisində bütün fiziki və hüquqi şəxslər tərəfindən mütləq, vaxtında və dəqiq icra olunmalıdır. Dövlət adından çıxarılmış məhkəmə qərarlarının icrasının məcburiliyinə dair konstitusion normanın real təminatı baxımından "Məhkəmə nəzarətçiləri və məhkəmə icraçıları haqqında" Qanun böyük əhəmiyyət kəsb edir. Həmin qanuna əsasən məhkəmə orqanlarının fəaliyyət qaydasını, mülki, iqtisadi mübahisələr və inzibati hüquqpozmalara dair məhkəmə qərarlarının, həmçinin cinayət işləri üzrə azadlıqdan məhrumetmə ilə əlaqədar olmayan cəzaların icrasını təmin edən məhkəmə nəzarətçiləri və məhkəmə icraçıları xidməti yaradılmışdır. Cəmiyyətin inkişafı, yeni iqtisadi münasibətlərə keçid prokurorluğun funksiyalarına və statusuna da yenidən baxılmasını zəruri etmişdir. SSRİ dağılanadək prokurorluq hələ 1929-cu ildə yaradılmış vəziyyətdə saxlanılmışdı. Azərbaycan öz müstəqilliyinə nail olarkən bu varisliyi də qəbul etmişdi. Keçmiş Sovetlər İttifaqında prokurorluq öz mahiyyətinə görə sinfi xarakter daşımaqla, mərkəzləşdirilmiş sistem üzrə qurularaq idarə olunurdu. Prokurorluq orqanları ölkədə, demək olar ki, qeyri-məhdud səlahiyyətlərə malik idi və bu orqan qanunların icrasına nəzarət edilməsi adı ilə bir sıra özbaşınalıqlara rəvac verirdi. Hakimiyyətlər bölgüsü olmadığı bir şəraitdə prokurorluq hətta məhkəməyə, o cümlədən Konstitusiya Məhkəməsinə aid olan bir sıra funksiyaları da həyata keçirirdi. Prokurorluqda həyata keçirilən islahatların əsas məqsədi prokurorluğun səlahiyyətlərinin beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması ilə yanaşı qanunçuluğun möhkəmləndirilməsi, cinayətkarlığa qarşı mübarizənin gücləndirilməsi, kadrların peşəkarlıq səviyyəsinin artırılmasından ibarət idi. Prokurorluğun əvvəlki statusu ölkənin gələcək inkişafı ilə uzlaşmırdı. Bununla əlaqədar prokurorluq və digər hüquq mühafizə orqanlarının fəaliyyətini nizama salan, onların statusunu müəyyən edən qanunların hazırlanmasına başlanılmışdı. Lakin "Prokurorluq haqqında" Qanun layihəsinin hazırlanması və onun qəbulu heç də asan bir proses olmamışdır. Azərbaycan Respublikası prokurorluğu rəhbərliyinin bir qrup mühafizəkar işçiləri sovet dövründən miras qalmış və ölkəmizin inkişafına mane olan geniş səlahiyyətlərini əldən vermək istəmir, hər vəchlə onları qanunun yeni layihəsində də əks etdirməyə çox ciddi səy göstərirdilər. Məhz bu səbəbdən prokurorluq tərəfindən hazırlanmış və Hüquqi İslahat Komissiyasına təqdim olunmuş layihə keçmiş SSRİ Prokurorluğunun səlahiyyətlərinin hamısını özündə əks etdirən bir sənəd idi. Yalnız ölkə Prezidenti Heydər Əliyev şəxsən bu məsələ ilə əlaqədar müvafiq göstərişlər verdikdən sonra Komissiyanın işçi qrupu tərəfindən Konstitusiyanın, beynəlxalq hüquq normalarının tələblərinə cavab verən yeni layihə hazırlandı. Həmin qanun layihəsi Milli Məclisdə müzakirə edilərkən də əsassız bəhanələrlə layihənin qəbul edilməməsi üçün müxtəlif səylər göstərilməkdə idi. Hər cür müqavimətlərə baxmayaraq, "Prokurorluq haqqında" Qanun, nəhayət ki, 1999-cu ildə qəbul edildi. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında prokurorluq məhkəmə hakimiyyəti fəslinə daxil edilmiş və prokurorluğun funksiyaları xeyli məhdudlaşdırılaraq, vətəndaşların bu orqanların əməkdaşlarının hərəkətlərindən və qərarlarından məhkəməyə şikayət vermək hüquqları müəyyən edilmişdir. Həmin qanunla prokurorluğun məhkəmələr üzərində nəzarəti və bazar iqtisadiyyatı münasibətlərinin inkişafına mane olan ümumi nəzarət funksiyaları ləğv olunmuş, onun mülki və kommersiya işlərinə müdaxilə etməsi məhdudlaşdırılmışdır. Bundan əlavə Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında nəzərdə tutulmuş insan hüquq və azadlıqlarını məhdudlaşdıran prosessual hərəkətlərin prokurorluq tərəfindən həyata keçirilməsinə qanunla müəyyən edilmiş hallarda və qaydada yalnız məhkəmənin qərarına əsasən yol verilir. Eyni zamanda prokurorluğun islah-əmək müəssisələrində qanunların icrasına nəzarət funksiyaları da aradan qaldırılmış, prokurorluğun strukturunda mövcud olan və islah-əmək müəssisələrində, nəqliyyatda qanunların icrasına nəzarət edən qurumlar ləğv edilmişdir. 72 SSRİ-dən qalma və prokurorluq orqanlarına xas olmayan səlahiyyətlərin hamısı yeni qanunla ləğv edilmişdir. Bu gün prokurorluğun əsas funksiyası ibtidai istintaqa prosessual rəhbərlikdən, təhqiqat və əməliyyat axtarış orqanlarının fəaliyyətində qanunların icra və tətbiq olunmasına nəzarətdən, məhkəmələr tərəfindən təyin edilmiş cəzaların məqsədinə nail olunmasında iştirakdan və dövlət ittihamını müdafiə etməkdən ibarətdir. Qanunda dövlət başçısı, parlament və məhkəmə hakimiyyəti tərəfindən prokurorluğun fəaliyyəti üzərində nəzarət mexanizmi müəyyən edilmişdir. Keçmiş SSRİ dövründə cəza funksiyalarını həyata keçirən prokurorluq bu gün sözün əsl mənasında qanunun aliliyinin təmin edilməsinə, insan hüquqları və azadlıqlarının müdafiəsinə xidmət edən quruma çevrilmişdir. "Polis haqqında" Qanunun qəbul olunması hüquq mühafizə orqanları sistemində mühüm yertutan polisin fəaliyyətini nizama salan qanunvericiliyin əsaslarının yaradılmasına və bu sahədə mövcud olan hüquqi boşluqların aradan qaldırılmasına yönəlmişdir. Vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının təminatı, hüquqazidd əməllərdən onların müdafiəsi dövlətin əsas funksiyalarındandır və qanunvericilik bu funksiyaları polis orqanlarının da üzərinə qoymuşdur. SSRİ dövründə fəaliyyət göstərən milis sovet quruluşuna uyğun, mahiyyətcə sinfi xarakter daşıyan orqan idi və ondan diktatura aləti kimi istifadə edilirdi. 1992-ci ildə hakimiyyətdə olan iqtidar sovet milisinin hüquqi statusunu dəyişmədən və bu orqanın fəaliyyətini nizama salan yeni qanunvericilik bazası yaratmadan iyun ayının 6-da milisin adını polislə əvəz etməklə öz vəzifələrini bitmiş hesab etdi. Şübhəsiz, dövlətin mühüm qurumlarından biri sayılan polisin fəaliyyətinə belə səthi və səriştəsiz münasibət cinayətkarlığa qarşı mübarizədə və sabitliyin bərqərar olunmasında gözlənilən səmərəni verə bilməzdi. Polisin fəaliyyətinin "Sovet milisi haqqında" reallığımıza və demokratik prinsiplərə cavab verməyən Qanunla nizama salınması və bu qanunun Konstitusiyanın bir sıra müddəalarına, o cümlədən yaşamaq, azadlıq, şəxsi və mənzil toxunulmazlığı hüquqlarına uyğun gəlməməsi təcrübədə xeyli problemlər yaradırdı. Yeni Qanun bu halların konseptual həllinə imkan yaratdı. Qanuna görə polisin vəzifəsi Azərbaycan Respublikasının icra hakimiyyətinə mənsub olan vahid mərkəzləşdirilmiş hüquq-mühafizə orqanı olmaqla insanların həyatını, sağlamlığını, hüquq və azadlıqlarını, dövlətin, fiziki və hüquqi şəxslərin qanuni mənafelərini və mülkiyyətini hüquqazidd hərəkətlərdən qorumaqdan ibarətdir. Polis öz vəzifələrinə uyğun olaraq ictimai qaydanın qorunması, ictimai təhlükəsizliyin təmin edilməsi, cinayətlərin və digər hüquqpozmaların qarşısının alınması və onların açılması, habelə yol hərəkətinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi istiqamətlərində fəaliyyət göstərir. Polisin səlahiyyətləri qanunda dəqiq müəyyən edilmişdir. Yeni qanunvericilik şəxsin azadlıq, mənzil toxunulmazlığı hüquqlarının məhdudlaşdırılması, fiziki qüvvənin, xüsusi vasitələrin və odlu silahın işlədilməsi ilə bağlı polis əməkdaşlarının hüquq və vəzifələrini ilk dəfə olaraq dəqiq müəyyən etmişdir. Polisin fəaliyyəti üzərində nəzarət mexanizmləri təsis edilmiş, polis əməkdaşlarının qanunsuz hərəkətlərindən və qərarlarından məhkəməyə müraciət etmək hüququ təsbit olunmuşdur. Əməliyyat-axtarış fəaliyyətinin həyata keçirilməsi ilə bağlı hüquqi münasibətlərin tənzimlənməsi və əməliyyat-axtarış tədbirlərinin tətbiqində hüquqi təminatlar sisteminin müəyyən edilməsi məqsədilə 1999-cu il noyabrın 11-də "Əməliyyat-axtarış fəaliyyəti haqqında" Qanun qəbul etmişdir. Bu qanuna görə əməliyyat-axtarış fəaliyyəti insan həyatını, sağlamlığını, hüquq və azadlıqlarını, hüquqi şəxslərin qanuni mənafelərini, dövlət və hərbi sirri, habelə milli təhlükəsizliyi cinayətkar qəsdlərdən müdafiə etməklə həyata keçirilməsinə yönəlmişdir. Həmin qanunlar "İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqlarının müdafiəsi haqqında Avropa Konvensiyası"nın müddəaları nəzərə alınmaqla hazırlanmış və qəbul olunmuşdur. Hüquq-mühafizə orqanlarında aparılan islahatların fərqləndirici xüsusiyyətlərindən biri də Ədliyyə və Vergilər nazirliklərinə, Dövlət Gömrük Komitəsinə onların statusu nəzərə alınmaqla qanunvericiliklə müəyyən edilmiş işlər üzrə ibtidai istintaqın aparılması səlahiyyətinin verilməsidir ki, bu da cinayət - mühakimə icraatının vəzifələrinin daha dəqiq və vaxtında yerinə yetirilməsinə xidmət edir. Hüquq islahatları çərçivəsində həyata keçirilən tədbirlərdən biri də "Vəkillər və vəkillik fəaliyyəti haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununun qəbul olunmasıdır. Bu qanun hər bir şəxsin məhkəmə prosesində, ibtidai istintaqda və təhqiqatda öz hüquq və mənafelərinin müdafiəsini həyata keçirmək üçün seçdiyi vəkilə müraciət etmək, tutulduğu, həbsə alındığı, cinayət törədilməsində ittiham olunduğu andan Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|