Azərbaycanın müstəqilliyinin
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
79 icraatında qeyri-prosessual münasibətlərə yol verilməməsi və işlərə qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş hallarda təkbaşına, yaxud peşəkar hakimlərdən ibarət tərkibdə baxılması kimi yeni müddəalar məhkəmə- hüquq sistemində ilk dəfə tətbiq edilir. Hakimlər öz mənafelərini təmsil edən təşkilatlarda birləşmək, eləcə də dövlət tərəfindən təhlükəsizliyinin, mülkiyyətinin qorunması və sosial müdafiə hüquqlarına malikdirlər. Qanunvericilik hakimlərə geniş hüquqlar verməklə yanaşı onların üzərinə bir sıra vəzifələr də qoyur. Hakimlər ədalət mühakiməsini həyata keçirərkən qanunların tələblərinə dəqiq və dönmədən əməl etməli, məhkəmə fəaliyyətinin mənəvi və tərbiyəvi təsirini təmin etməli, ədalətli və qərəzsiz olmalı, peşə sirrini və digər məlumatları gizli saxlamalı, ədalət mühakiməsinin nüfuzuna, hakimin yüksək adına, şərəf və ləyaqətinə xələl gətirən hər hansı hərəkətdən çəkinməlidirlər. Mövcud qanunvericilik hər kəsin pozulmuş hüquqlarının bərpası üçün məhkəmələrə müraciət etməsinə heç bir məhdudiyyət qoyulmadan imkan yaradır, onların məhkəmələrə etibarının və inamının möhkəmləndirilməsinə təminat verir. Qəbul olunmuş qanunlar məhkəmə sistemində əsaslı dəyişikliklərin aparılmasına, bu sistemin daha mütərəqqi olmasına, təkmilləşməsinə və müstəqil fəaliyyət göstərməsinə imkan yaratmışdır. "Məhkəmələr və hakimlər haqqında" Qanunda köhnə məhkəmə quruluşundan tamamilə fərqlənən, beynəlxalq standartlara cavab verən yeni məhkəmə quruluşu nəzərdə tutulmuşdur. Məlum olduğu kimi, sovet məhkəmə sistemi iki pilləli olmaqla, əlavə olaraq işlərə məhkəmədə nəzarət qaydasında baxılmasını da nəzərdə tuturdu. Ali Məhkəmə həm birinci instansiya, həm də kassasiya instansiyası məhkəməsi funksiyalarını həyata keçirməklə yanaşı qanuni qüvvəyə minmiş məhkəmə qərarlarına nəzarət qaydasında yenidən baxmaq hüququna da malik idi. Sözsüz ki, bir-birinə uyğun olmayan bu funksiyaların Ali Məhkəmədə cəmləşməsi məhkəmə-hüquq islahatlarının konsepsiyasına və ideologiyasına tamamilə zidd idi. Eyni vəziyyət İqtisad Məhkəməsinin fəaliyyətində də mövcud idi və bu məhkəmə həm birinci, həm də kassasiya instansiyası məhkəməsi kimi fəaliyyət göstərməklə nəzarət funksiyalarını da həyata keçirirdi. Mövcud qanunvericilik bu ziddiyyətləri tamamilə aradan qaldırdı və ölkəmizdə Ali Məhkəmə kassasiya instansiyası məhkəməsi kimi məhkəmə piramidasının zirvəsində dayandı. Hazırda respublikamızda birinci instansiya, apelyasiya və kassasiya instansiyalı, üç pilləli sistem üzrə aşağıdakı məhkəmələr fəaliyyət göstərir: birinci instansiya qaydasında işlərə baxan rayon (şəhər) məhkəmələri, Ağır cinayətlərə dair işlər üzrə Azərbaycan Respublikasının Məhkəməsi, hərbi məhkəmələr, Ağır cinayətlərə dair işlər üzrə Azərbaycan Respublikasının Hərbi Məhkəməsi, iqtisadi mübahisələrə dair işlər üzrə yerli iqtisad məhkəmələri, Beynəlxalq müqavilələrdən irəli gələn mübahisələrə dair Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi, birinci və apelyasiya instansiya məhkəməsi kimi fəaliyyət göstərən Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məhkəməsi, apelyasiya instansiyası qaydasında işlərə baxan Azərbaycan Respublikasının Apelyasiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi, kassasiya instansiyası qaydasında işlərə baxan və ali məhkəmə orqanı sayılan Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi. Üç pilləli məhkəmə sisteminin üstünlüyü ondan ibarətdir ki, bu sistem hər kəsin hüquq və azadlıqlarının məhkəmədə müdafiəsinə, həmçinin məhkəmə qərarlarından şikayət vermək hüququna təminat verir, işlərə birinci instansiya qaydasında baxılmasına, bundan sonra onların hüquqa və fakta görə apelyasiya qaydasında yoxlanılmasına, daha sonra isə məhkəmə qərarlarına hüquqa görə kassasiya qaydasında yenidən baxılmasına imkan yaradır. Bu isə öz növbəsində birinci instansiya məhkəməsinin buraxdığı səhvlərin yuxarı məhkəmə instansiyalarında aradan qaldırılmasına, işlərin mahiyyətcə və prosessual baxımdan düzgün və obyektiv həll edilməsinə zəmin yaradır. İşlərə üç pilləli məhkəmə sistemi üzrə baxılması həm də onların dəfələrlə müxtəlif instansiyalarda araşdırılmasının qarşısının alınmasına, bununla da süründürməçiliyə səbəb olan, köhnə sistemdən miras qalmış nəzarət instansiyasından imtina edilməsinə, əhalinin məhkəmələrə olan inamının artmasına, dövlətin adından çıxarılan məhkəmə qərarlarının qətiliyinə, mütləqliyinə və onlara hörmətlə yanaşılmasına imkan yaratmışdır. Məhkəmə xidmətlərinin keyfiyyəti, məhkəməyə hər bir şəxsin müraciət etməsinin mümkünlüyü, məhkəmə sistemindəki çatışmazlıqların aşkar edilməsi, məhkəmə islahatlarının həyata keçirilməsinin təhlili və məhkəmələrin fəaliyyəti ilə bağlı digər problemlər üzrə Azərbaycan Sosioloji Assosiasiyası tərəfindən 2000-ci ilin iyul-avqust aylarında sosioloji sorğu keçirilmiş və bu prosesdə 1800 nəfər iştirak etmişdir. Sosioloji sorğu zamanı müəyyən olunmuşdur ki, ölkəmizdə əhalinin 24,2 faizi, idarə və müəssisə rəhbərlərinin isə 35,5 faizi məhkəmə xidmətindən istifadə edirlər. Sorğu edilən şəxslərin 80 əksəriyyəti ölkədə fəaliyyət göstərən məhkəmə sistemindən və məhkəmə xidmətinin keyfiyyətindən, səmərəliliyindən və məhkəməyə müraciət etmənin mümkünlüyündən razıdır. Müstəqil məhkəmə hakimiyyətinin yaradılması üçün yeni məhkəmə sisteminin təşkili, məhkəmələrin quruluşunu və hakimlərin statusunu müəyyən edən qanunların qəbul edilməsi ilə yanaşı açıq, ədalətli və effektli ədalət mühakiməsini həyata keçirən layiqli və peşəkar hakimlər korpusunun yaradılması da zəruri şərtlərdən biridir. Yuxarıda göstərilən sorğu nəticəsində müəyyən olunmuşdur ki, sorğu edilən əhalinin əksəriyyəti məhkəmə orqanları əməkdaşlarının səriştəli, vicdanlı olmasına inanırlar. Bu baxımdan qanunvericilik hakimliyə namizədlər üçün bir sıra ciddi tələblər irəli sürməklə yanaşı, onların vəzifəyə təyin edilməsinin xüsusi qaydalarını da dəqiq müəyyən etmişdir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyev 1998-ci il dekabrın 1-də "Məhkəmələr və hakimlər haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiq edilməsi və məhkəmə islahatlarının həyata keçirilməsi ilə əlaqədar tədbirlər barədə fərman imzalamışdır. Bu fərman ölkəmizdə yeni məhkəmə sisteminin yaradılmasında çox böyük əhəmiyyət kəsb etmişdir. Fərmana uyğun olaraq hakim vəzifələrinə namizədlərin seçilməsi, məhkəmələr və hakimlərlə bağlı digər məsələlərin həyata keçirilməsi üçün qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyəti orqanları ilə qarşılıqlı fəaliyyət göstərən, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Məhkəmə-hüquq Şurası və onun katibliyi yaradılmış, tərkibi və Əsasnaməsi təsdiq olunmuşdur. Bundan əlavə ədalət mühakiməsinin rəsmi emblemi, hakimlərin xidməti vəsiqəsi və xüsusi geyimi haqqında müvafiq qanunlar qəbul edilmişdir. Əvvəlki illərin təcrübəsindən fərqli olaraq, hakimliyə namizədlərin test üsulu, şəffaf prosedurlar əsasında imtahan və şifahi müsahibə yolu və beynəlxalq müşahidəçilərin iştirakı ilə seçilməsi nəticəsində hakim vəzifəsinə layiq bilinmiş şəxslərin sırasında müxtəlif sahələrdə işləmiş hüquqşünaslar təmsil olunmuşlar. Yeni hakimlər korpusu müxtəlif qurumlarda çalışan layiqli hüquqşünaslardan formalaşdırılmışdır. Onların 43 faizini əvvəllər hakim işləmiş şəxslər, 16 faizini ədliyyə, 11 faizini prokurorluq orqanlarının əməkdaşları, 10 faizini məhkəmə işçiləri, 6 faizini vəkillər təşkil etmiş, bundan əlavə ali icra və qanunvericilik orqanlarının, daxili işlər və milli təhlükəsizlik orqanlarının əməkdaşları, elmi işçilər, müəllimlər, hərbçilər və digər şəxslər, habelə ölkənin bütün bölgələrindən, xüsusən də işğal olunmuş ərazilərdən olan şəxslər təmsil etmişlər. Hakim seçilmiş şəxslərin 90 faizi Bakı Dövlət Universitetini bitirmiş, 10 faizi isə respublikadan kənarda ali hüquq təhsili almış şəxslərdir. Hakimlərin 14 faizi qadınlardır. Hakimlər sırasında rus, yəhudi, ləzgi, talış, avar və ölkəmizdəki digər milli azlıqların nümayəndələri də vardır. Yaş dərəcəsinə görə hakim korpusu əsasən 40- 45 yaş həddində olan şəxslərdən formalaşmış, hakimlərin təqribən 57 faizi təzələnmişdir. Təyin edilmiş hakimlər Ali Məhkəmənin Plenumunun iclasında Azərbaycan Respublikasının dövlət bayrağı önündə and içmiş və 2000-ci il sentyabrın 1-dən səlahiyyətlərinin icrasına başlamışlar. Respublikamızda ilk dəfə olaraq hakimlərin demokratik prinsiplərlə, şəffaf prosedur əsasında, aşkarlıq şəraitində, beynəlxalq standartlara uyğun seçilməsi müstəqil məhkəmə hakimiyyətinin formalaşması istiqamətində mühüm addım olmaqla bərabər, həm də tarixi bir hadisədir. Məhkəmə islahatlarının həyata keçirilməsi nəticəsində ədalət mühakiməsinə hər kəsin maneəsiz müraciət etməsi, qanuna müvafiq qaydada mübahisələrə baxılması üçün şərait yaradılaraq ölkəmizdə müstəqil məhkəmələrin fəaliyyətinə təminat verilmişdir. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|