139
vuruúmadan sonra tԥslim oldu vԥ ԥrԥblԥr çoxlu qԥnimԥt ԥldԥ etdilԥr
1
.
Cԥrrah bu úԥhԥrlԥrin ԥhalisini Arran ԥrazisinԥ, xüsusilԥ Qԥbԥlԥ
mahal na köçürtdü, burada xԥzԥrlԥrin mԥskԥn sald ÷ kԥndlԥr var idi
2
.
idi
2
.
øbn ԥl-Ԥsirin verdiyi mԥlumata görԥ, hԥr bir ԥrԥb atl s
Balancar vuruúmas ndan sonra qԥnimԥt olaraq 300 dinar alm úd
3
.
Yenԥ dԥ ibn ԥl-Ԥsirin verdiyi mԥlumata görԥ, ԥrԥb ordusunda 30 min
atl oldu÷unu nԥzԥrԥ alsaq, xԥzԥrlԥrdԥn al nan pulun böyük bir
mԥblԥ÷ tԥúkil etdiyini görԥrik. Ԥrԥblԥr xԥzԥrlԥrdԥn çoxlu ԥsir ald lar.
Balancardan sonra Cԥrrah n ordusu Vabandar (ya da
Vananlar)
4
úԥhԥrini ald ; burada 40 min türk evi var idi, bu ordu
xaqanl q ԥrazisindԥ daha bir neçԥ yürüú etdikdԥn sonra, q úlamaq
üçün ùԥki vilayԥtinԥ çԥkildi.
Hicri 107 (725-726)-ci ildԥ xԥlifԥ Hiúam (724-743) Cԥrrah
vԥzifԥdԥn kԥnar edԥrԥk Ermԥnistan vԥ Azԥrbaycan hakimi vԥzifԥsinԥ
öz qardaú Mԥslԥmԥ ibn Ԥbd-ül-Maliki tԥyin etdi
5
.
Hicri 108 (726-727)-ci ildԥ xԥzԥrlԥr "xaqan n o÷lunun"
komandas alt nda Arrana növbԥti hücum etdilԥr. Ölkԥni iú÷al
etdikdԥn sonra Azԥrbaycana tԥrԥf yeridilԥr vԥ orada bԥzi úԥhԥrlԥri
mühasirԥyԥ ald lar. Ԥl-Haris ibn Ԥmra ԥt-Tainin komandas alt nda
ԥrԥb ordusu onlara qarú hücuma keçdi. Xԥzԥrlԥrin qarú s al nd ,
onlar mԥ÷lub edilib Araz n o tay na qovuldular, oradan isԥ geri
çԥkilmԥyԥ mԥcbur oldular
6
.
1
Ԥl-Bԥlԥmi, sԥh. 522-524; øbn Ԥsam, vԥr. 180a-181.
2
Ԥl-Bԥlazuri, sԥh. 194. b a x: A. Bak xanov. Sitat gԥtirilԥn ԥsԥri, sԥh, 55.
3
øbn ԥl-Ԥsir, V, 84; M.Kmoúko (sԥh. 152) 30 dinar göstԥrir.
4
øbn ԥl-Ԥsir, V, 84; Vardan (sԥh. 95): "Varaçan"'. Bu úԥhԥr haqq nda b a
x: Ɇ.Ⱥɪɬɚɦɨɧɨɜ. Ɉɱɟɪɤɢ…, ɫɬɪ. 1-49; ɂɫɬɨɪɢɹ ɯɚɡɚɪ, ɫɬɪ. 207-208.
5
Mԥslԥmԥ haqq nda b a x: øbn ԥl-Ԥsir, V, 102.
6
Ԥt-Tԥbԥri bu hadisԥ üçün hicri 108 (729/130)-ci ilini göstԥrir: øbn ԥl-
Ԥsir, V, 104; Feofan, sԥh. 340-341; "Hԥmin [728] ildԥ xԥzԥr úahzadԥsi xaqan n
o÷lu Midiyaya [Azԥrbaycana] böyük hücum etdi. Xԥzԥrlԥr Midøya ԥyalԥtlԥrini
viran etdilԥr".
140
727 vԥ 728-ci illԥrdԥ Mԥslԥmԥ ibn Ԥbd-ül-Malik
Azԥrbaycandan iki dԥfԥ xԥzԥrlԥrin üzԥrinԥ hücum etdi
1
. O, xaqanl q
ԥrazisinԥ basq n edib, müxtԥlif yaúay ú mԥntԥqԥlԥrinԥ hücumlar edir,
ԥsir vԥ qԥnimԥtlԥrlԥ geri qay d rd
2
.
729-730-cu illԥrdԥ Hiúam Mԥslԥmԥni geri ça÷ rd vԥ ԥl-
Cԥrrah ibn Abdullah ԥl-Hԥkԥmini yenidԥn Ermԥnistan vԥ
Azԥrbaycan n hakimi tԥyin etdi; o isԥ çox çԥkmԥdԥn yenidԥn úimala
do÷ru hücuma baúlad
3
.
730-731-ci illԥrdԥ xԥzԥr vԥ türklԥrin 300 min nԥfԥrlik ordusu
4
ordusu
4
Barcikin komandas alt nda ԥrԥblԥrԥ qarú ԥks-hücuma
baúlay b Dԥrbԥnd, Daral vԥ digԥr keçidlԥrlԥ Arran ԥrazisinԥ soxuldu
5
.
soxuldu
5
. Ԥl-Cԥrrah öz qoúunlar n Bԥrdԥ yolu ilԥ Ԥrdԥbilԥ çԥkdi vԥ
orada hadisԥlԥrin inkiúafm gözlԥmԥyԥ baúlad .
Xԥzԥrlԥr ԥrԥb qoúunlar n n harada yerlԥúdiyini bir gürcü
knyaz ndan öyrԥndilԥr
6
. øki ordu Araz sahilindԥki Varsanda üz-üzԥ
gԥldi. Ԥrԥblԥr xԥzԥrlԥrin üstün qüvvԥlԥrinin tԥzyiqi alt nda Ԥrdԥbilԥ
tԥrԥf çԥkildilԥr; burada Savalan da÷ yax nl ÷ nda onlar n aras nda bir
gecԥ-gündüz davam edԥn böyük vuruúma oldu. Ԥrԥblԥr tamamilԥ
mԥ÷lub edildilԥr, ԥl-Cԥrrah öldürüldü
7
.
Xԥzԥrlԥr uzun mühasirԥdԥn sonra Ԥrdԥbili ald lar, úԥhԥrin kiúi
ԥhalisini q rd lar, qad n vԥ uúaqlar isԥ ԥsir apard lar
8
. Sonra xԥzԥr
1
øbn ԥl-Ԥsir, V, 108, 115.
2
Ԥt-Tԥbԥri, II, 1500-1506; ԥl-Yԥqubi, II, 315; øbn ԥl-Ԥsir, V, 108, 115;
Feofan, sԥh. 341.
3
ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 209-210; ԥt-Tԥbԥri, II, 1527; øbn ԥl-Ԥsir, V, 117.
4
Gevond, sԥh. 71-72; ԥt-Tԥbԥri, II, 1530-31; øbn ԥl-Ԥsir, V, 118.
5
Bԥlԥmi, sԥh. 517.
6
Yenԥ orada, sԥh. 516.
7
ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 261; ԥl-Malik, sԥh. 79; ԥt-Tԥbԥri, II, 1521; ԥz-
Zԥhԥbi, sԥh. 56; Dԥrbԥndnamԥ, sԥh. 175-176; øbn ԥl-Ԥsir, V, 118; "Aqvan tarixi"nԥ
görԥ ԥl-Cԥrrah erm. eras n n 179 (28.05.730-27.05.731)-cu ilindԥ, ԥrԥb
mԥnbԥlԥrinԥ görԥ hicri 112 (26.03.730-14.03.731)-ci öldürülmüúdür (Baratov. Sitat
gԥtirilԥn ԥsԥri, sԥh. 79).
8
øbn ԥl-Ԥsir, V, 112, Feofan, sԥh. 626; Gevond, sԥh. 72,
141
ordusu Azԥrbaycan viran etdi, ölkԥnin úԥhԥr vԥ qalalar n bir-birinin
ard nca tutub Diyarbԥkrԥ vԥ Mosula çatd
1
.
Gevond xԥzԥrlԥrin basq n haqq nda belԥ mԥlumat verir.
"Onlar Hunlar torpa÷ ndan, Cor [Dԥrbԥnd] keçidindԥn, Maskutlar
torpa÷ ndan keçԥrԥk Paytakaran [Beylԥqan] ölkԥsinԥ basq n etdilԥr;
Araz çay ndan keçib ørana [Azԥrbaycana] getdilԥr, Artaveti
[Ԥrdԥbili], Qandzak-ùahastan , Atúi-Baquan adlanan vilayԥti, Spatar-
Perozu vԥ Ormizd-Perozu da÷ td lar"
2
.
Xԥzԥrlԥrin belԥ sürԥtli hücumu xԥlifԥni vԥ onun saray ԥhlini
çox çaúd rd . Hiúam ԥrԥb qoúunlar n n baú komandan vԥzifԥsinԥ Sԥid
ibn Ԥmr ül-Xԥraúini tԥyin etdi vԥ o dԥrhal 30 minlik ordu ilԥ
xԥzԥrlԥrԥ qarú yola ç xd . Sԥid xԥlifԥdԥn mԥxaric üçün 100 min
dirhԥm pul da ald
3
.
Ԥrԥblԥr Van gölü yax nl ÷ ndak Xilat úԥhԥri hasarlar
qaba÷ nda xԥzԥrlԥrlԥ qarú laúd lar
4
. Ԥrԥblԥr hücumla úԥhԥri al b
xԥzԥrlԥri tԥqib etmԥyԥ baúlad lar. Onlar Bԥrdԥ üzԥrinԥ hücuma
keçԥrkԥn yolda bütün qalalar da÷ d rd lar. Ԥrԥblԥr "onlar [xԥzԥrlԥri]
tamamilԥ mԥ÷lub edib onlar n bayra÷ n ald lar; bayra÷ n mis tԥsviri
indiyԥdԥk Xԥraúi dԥstԥsindԥ onlar n ԥcdad n n igidliyi úԥrԥfinԥ
saxlan l r"
5
.
Bԥrdԥdԥ Sԥid úԥhԥr ԥhalisi qarú s nda nitq söylԥyib, onlar
xԥzԥrlԥrdԥn gözlԥnilԥn böyük tԥhlükԥ qarú s nda birlԥúmԥyԥ ça÷ rd .
O, xüsusilԥ Arran paytaxt n n zԥngin sakinlԥrinԥ müraciԥt edԥrԥk,
vԥsait vermԥkdԥ xԥsislik etmԥmԥyi onlardan xahiú etdi
6
.
Sonra Sԥid Beylԥqana getdi, úԥhԥri al b Varsana gԥldi,
buradan da xԥzԥrlԥrin qarnizonunu qovdu.
1
Ԥz-Zԥhԥbi, sԥh. 56-57; øbn ԥl-Ԥsir, V, 118.
2
Gevond, sԥh. 72.
3
Bԥlԥmi, sԥh. 520.
4
øbn ԥl-Ԥsir, V, 118.
5
Gevond, sԥh. 72.
6
Dԥrbԥndnamԥ, sԥh. 117-178; A. Bak xanov. Sitat gԥtirilԥn ԥsԥri, sԥh. 56.
Dostları ilə paylaş: |