59
fərqli cəhətləri vardır. Başlıca fərq ondan ibarətdir ki, xalq sözü
başqa dildən alarkən onu özünə lazım olan, ehtiyac hiss etdiyi
mənada işlədir. «Alınma sözün mənası ya qismən, ya da tam şəkildə
özünün ilkin mənasından fərqlənir, yəni bu və ya digər sözü alarkən
xalq onun fonetik, morfoloji və semantik strukturuna öz
«düzəlişlərini» edir»
143
Alınma sözün mənasının daralması dedikdə,
ilk növbədə sözün mənbə dildəki mənalarının kəmiyyətcə azalması
başa düşülməlidir. Mənbə dildə çoxmənalı söz dialekt və ya şivənin
lüğət tərkibinə keçdikdə onun mənalarından biri saxlanır, digər
mənaları isə atılır, çünki həmin mənaları ifadə etmək üçün dialektin
öz imkanları vardır. Şərq qrupu dialekt və şivələrində İran dillərində
çoxmənalı sözlərin mənasının kəmiyyətcə daralması geniş yayılmış
hadisələrdəndir. Misallara diqqət yetirək.
Beçəxor – fars
روخ وچب
(bə
č(č
)exor) sözündəndir. Söz
ortasında
ə >
e əvəzlənməsi baş vermiş, qoşa samitlərdən birinin
düşməsinə səbəb olmuşdur. Fars dilində 1) balasını yeyən heyvan;
2)
tibb. Ana bətnində əmələ gələn şiş, ur mənaları göstərilir
144
.
Lənkəran şivəsində ikinci mənada işləndiyi qeydə alınmışdır
145
.
Gav – fars
واگ
(gāv) sözündəndir. Fars dilində 1) inək, öküz; 2)
astr. Yeddi qardaş, Ülkər; 3) zodiakın bürclərindən birinin adı
146
.
Fars dilindəki mənalarından ancaq biri, konkret olaraq «öküz»
mənasında Sabirabad rayonu şivələrində qeydə alınmışdır
147
. Həmin
mənada yazılı abidələrdə və klassik ədəbiyyat nümunələrində rast
gəlinir
148
.
Gərdənəməd «xamut, boyunluq» (Sal.).
Bu söz fars
دنب ندرگ
(gərdənbənd) sözünün Salyan rayonu şivələrində fonetik
şəkildəyişməsidir.
b > m əvəzlənməsi və
d səsindən əvvəl sonorun
düşməsi göz qabağındadır. Fars dilində 1) boyunbağı; 2) xamut,
143
Асланов В.И. Иноязычные элементы в казахском диалекте азербайджан-
ского языка. ВДТЯ, т.IV, Баку, 1966, стр.130.
144
Персидско-русский словарь (под ред. Ю.А.Рубинчика), т.I, стр.182
145
Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. Bakı, 1964, s.65
146
Миллер Б.В. Персидско-русский словарь, стр.416
147
Azərbaycan dilinin Muğan qrupu şivələri. Bakı, 1955, s.184
148
Qəhrəmanov C. «Əsrarnamə». Bakı, 1964, s.94