Азярбайъан милли елмляр академийасы а
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
62 adamlar bir dəstə üsyançı mənim cavanlığımdan istifadə edərək hərc- mərglik odunu şölələndirmişlər və bütün gücləri ilə bizim hökmranlığa son qoymağa çalışırdılar. Onlar siz böyük hökmdara xəbər çatana kimi təcili olaraq öz işlərini görmək və məqsədlərinə çatmaq niyyətində idilər. Allahta- lanın mərhəməti ilə onlar öz niyyətlərinə nail ola bilmədilər. Darmadağın edilərək geri çəkilməyə məcbur oldular. İrsi nurani xanlıq hökmranlığına qarşı göstərilən səylər nəticə vermədi. Buna baxmayaraq, ölkədə əmin- amanlıq hələ də istənilən qədər bərpa edilməmiş və istiqlaliyyət sütunları lazımınca möhkəmləndirilməmişdir. O, səmimi, mehriban xandan bu səmi- mini özünün xanlıq övladlarından biri hesab etməsini, ölkəmizin əmin- amanlığının bərpasına kömək göstərməsini xahiş edirik. Qoy xainlərin ayağı altında tapdalanan bu ölkəyə sizin köməyiniz nəticəsində asayiş və sakitlik qaytarılsın. Bu səmimini yaddan çıxarmayacağınıza, kömək və yardım etməyinizə ümid edirik» (39,62-63). Qulaməli xan güclü Xoy xanı ilə daha da yaxınlaşmaq, onun hərbi gücündən istifadə etmək üçün «nikah diploma- tiyası»ndan istifadə etməyi qərara almışdı. O, Əhməd xanın qızı ilə evlənməklə hakimiyyətini möhkəmləndirməyə çalışırdı. Yuxarıda göstərild- iyi kimi, Hüseynəli xan da bu istəyi həyata keçirməyə çalışmışdı. Lakin qəfl ölüm bu işi yarımçıq qoymuşdu. Qulaməli xanın bu niyyətini anası da dəstəkləyirdi. Xanın anası Əhməd xana yazdığı məktubda açıq şəkildə bild- irmişdi ki, Xoy xanı ilə qohum olmaqla oğlunu düşdüyü çətin vəziyyətdən çıxarmağa çalışır. Məktubun məzmunu belədir: «Ali mərtəbəli, məqamlı, cəlallı qardaşım…Sizin dövlətin buradakı nümayəndələrinin gördüyü kimi, mərhum ali mərtəbəli Hüseynəli xanın vəfatından sonra əsasən, ölkənin mühüm işlərinin idarəsi, gözümün işığı oğlumun tərbiyəsi və xandan qalan sair övladların böyüməsilə məşğul olmuşam. Əvvəllər ölkədəki mühüm məsələlərin idarəsi, istiqlaliyyətin qorunması, ölkənin inkişaf etdirilməsi məsələləri ilə qəti olaraq məşğul olmazdım. İşlərin qaydada olması və lazımi qədər irəliləməsindən arxayın idim. Lakin hazırda zəifləyib əlilləşmişəm. Eyni zamanda səmimi bacınız yaxın günlərdə müqəddəs Məkkə evini ziyarət etmək niyyətilə səfərə çıxmaq qəsdindədir. Bizim ailə tərkibində daxili və dövlət işlərilə məşğul olan, bu barədə lazımi fəaliyyət göstərən o alihəzrətin qızlarından birinin olmaması məni düşündürür və na- rahat edir. Qorxuram bu səmimi bacınız müvəqqəti dünyanı tərk etdikdən sonra, gözümün işığı oğlum ailəmizi idarə etməkdə, İrəvan ölkəsinin hökmranlığı işlərində aciz qalsın. Nəticədə ölkəmiz, dövltimiz öz rövnəqini əldən verər. Buna görə də, səmimi bacınız sizdən səxavət, mərhəmət göstərməyi, gözümün işığı oğlumu bəlkə də nökərçiliyə qəbul etməyi və qızınızla onu evləndirməyi xahiş edir. Bu iş oğlumun başı uca olmasına və 63 güclənməsinə səbəb ola bilər. Eyni zamanda o, alihəzrətin qızı həm oğlanın tərbiyəsi, həm də ölkədəki mühüm məsələlərin idarəsi işləri ilə məşğul olar. Belə olduqda o, ali hökmdar da uzaqdan-uzağa onlara nəzarət edib arxa ola caqsınız. O, alihəzrətin mülazimləri həmişə bizim nəslə mehriban, qayğıkeş olduğundan bu səmiminin təklifinin rədd edilməməsini yəqin edi- rik. O, alihəzrət öz mehriban, səxavətli niyyəti ilə bizim təklifi qəbul etsə, bunu xəbər verməyi xahiş edirik. Belə olduqda həmin məsələni planlaşdırıb və həyata keçirmək məqsədilə bir neçə etibarlı əyanlardan hüzurunuza gələcəkdir» (39,80-81). İrəvan xanlığını öz təsirinə salmaq istəyində olduğundan Əhməd xan üçün bu qohumluq çox vacib idi. Görünür, bu planın baş tutmamasına səbəb Qulaməli xanın tezliklə öldürülməsi olmuşdu. Qulaməli xanın öldürülməsi haqqında bir neçə fərziyyə mövcuddur. P.Butkovun məlumatına görə, Qulaməli xan II İraklinin göstərişilə ov za- manı qardaşları tərəfindən öldürülmüşdü (84, c.2, səh.194). Digər məlumata görə isə Qulaməli xan ögey anasının saray fitnəsi zamanı sui-qəsd nəticəsində öldürülmüşdü (415,164). «İrəvan xanlığı» əsərində Qulaməli xanın öldürülməsi belə təsvir edilir: «Qulaməli xanın II İrakliyə xidmət göstərməsi İrəvan zadəganlarını heç də təmin etmədi. Bu isə 1785-ci ildə II İraklinin təşkil etdiyi saray çevrilişi zamanı Qulaməli xanın qətli ilə nəticələndi» (30,70-71). Əsərdə Qulaməli xanın ölüm tarixi səhvən 1785-ci ildə olduğu göstərilmişdi (30,71). Osmanlı mənbələri isə bu hadisə haqqında ziddiyyətli xəbər verir. Bir mənbəyə görə, Qulaməli xan II İraklinin göstərişilə öldürülmüşdü (56,102-103). Başqa osmanlı mənbəyində isə Qulaməli xanın öldürülməsində II İraklinin əli olmadığı, xanın qətlinə onun ağılsız təbiəti, İrəvan əhalisi ilə pis rəftar etməsi səbəbi olduğu bildirilmişdi (56,95-96). Həqiqətən də, Qulaməli xan qısa hakimiyyəti dövründə apardığı siyasətlə xalqın qəzəbinə gəlmişdi. Bir rus arxiv sənədində göstərilir ki, İrəvan əyanlarını qəzəbləndirən Qulaməli xanın təcrübəsizliyindən istifadə edərək, ana qohumlarının və dayısı Şamdin ağanın əsas vəzifələri tutaraq dövlət işlərinə müdaxilə etmələri idi. Onların özbaşnalığı xalqın narazılığına səbəb olmuşdu (3,284-285). Məhəmməd xan 1784-cü il iyunun 9-də II İrakliyə yazdığı məktubda xalqın narazılığının səbəbini belə göstərmişdi: « Qulaməli xan ağılsız və təkəbbürlü hərəkət edərək, rəhmsiz adamların məsləhəti ilə pis işlərə qoşulmaqla xalqın qəzəbinə səbəb olmuşdu. Bu səbəbə görə, yaxşı adamların məsləhət ilə ayın 8-də iki qardaş öldürül- müşdü» (195,184). Lakin Qulaməli xanın ölümündə II İraklinin əlinin olmaması fikri ilə razılaşmaq olmaz. Yuxarıda göstərildiyi kimi, Osmanlı sarayına və xoylu Əhməd xana arxalanan Qulaməli xan öz siyasətində II İrakli ilə hesa- Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|