Азярбайъан милли елмляр академийасы а
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
68 Gürgen məktubunda II İrakliyə İrəvanda Osmanlı təsirinin gündən-günə art dığını xəbər vermişdi. Hətta o, II İrakliyə yalan və şişirdilmiş məlumat göndərməklə onu İrəvana hücuma təhrik edirdi. O, 1784-cü il iyulun 14-də Kartli-Kaxetiya çarına göndərdiyi məktubda həyəcanla yazırdı ki, guya «Sultan qoşunla bura gəlib və Əhməd xanın adamını özü ilə gətirib ki, qal- anı tutsun….Əgər dörd gün ərzində Qəmzəçəmənə gəlməsəniz, qala əlimizdən çıxacaq. Əgər bu iş sizə çətindirsə, oğlanlarınızdan birini göndərin, lakin yaxşı olar ki, özünüz gələsiniz, onlar bunu eşidib dağılışar- lar» (3,17; 195,201-202). Bunu eşidən II İrakli oğlu Yulionun başçılığı ilə, topla təchiz olunmuş 1500 nəfərlik qoşunu İrəvana göndərmək qərarına gəlmişdı. Lakin nəzərdə tutulan bu yürüş həyata keçmədi (3,16). Çünki Məhəmməd xan anası başda olmaqla II İrakli tərəfdarlarının səyi nəticəsində 1784-cü ilin avqustunda Axalsıx hakimi Süleyman paşaya yaz dığı məktubda II İrakliyə xidmət edəcəyini bildirmişdi (192,206). Digər tərəfdən İrəvan xanı sultanın göndərdiyi hədiyyələri qəbul etməmişdi. Belə ki, sultan 1784-cü ilin payızında İbrahim Əfəndinin başçılığı altında 60 nəfərdən ibarət yeni nümayəndə heyətini Cənubi Qafqaza göndərdi (192,206; 30,75-76; 121,115-116; 46,187-188). İbrahim Əfəndi Cənubi Qafqaza gələrkən sultan fərmanı ilə yanaşı Azərbaycan xanlarına və Dağıstan hakimlərinə çoxlu pul və hədiyyə gətirmişdi. Lakin İrəvan xanı bu hədiyyələri qəbul etməmişdi (6,717). Lakin buna baxmayaraq, İbrahim Əfəndinin Cənubi Qafqazdakı fəaliyyəti müvəffəqiyyətlə nəticələndi. Osmanlı nümayəndəliyinin Azərbaycanda apardığı təbliğatı müəyyən qədər öz bəhrəsini verdi. Nəticədə 1785-ci ildə Axalsıx şəhərində Azərbaycanın bəzi xanlıqlarının və Dağıstan hakimlərinin ittifaq bağlamasına səbəb oldu. Bunun ardınca irəvanlı Məhəmməd xan da Tiflisə göndərdiyi məbləğdən tamamilə imtina etdi (30,76). Lakin bu Məhəmməd xan üçün heç də asan başa gəlməmişdi. Anası başda olmaqla bir qrup şəxsin Məhəmməd xanın azyaşlı olmasından istifadə edərək Tiflis sarayı ilə sıx əlaqə saxlaması sultan tərəfdarlarının xoşuna gəlməmişdi. Nəticədə Axalsıx hakimi Süleyman paşanın təhriki ilə Məhəmməd xana qarşı sui-qəsd hazırlanmışdı. S.D.Burnaşov 1785-ci il martın 17-də P.S.Potyomkinə yazdığı məlumatda göstərirdi ki, görkəmli İrəvan əyanlarından Usmi bəy və onun oğlu osmanlıların təhriki ilə xanı öldürmək qərarına gəlmişdi. Lakin bu sui-qəsdin üstü vaxtında açılmışdı. Usmi bəy qaça bilsə də, Qars sərhəddində həbs edilərək oğlu ilə həbsxanaya salınmışdı (6,730). Tezliklə, İrəvan xanlığı Xoy xanlığının təsirinə düşdü. Sultan rus- gürcü qüvvələrinin qarşısını almaq üçün Azərbaycan xanlarından Xoylu 69 Əhməd xanın qüvvəsinə daha çox güvənirdi. Qeyd etmək lazımdır ki, XVIII əsrin 80-ci illərin əvvəllərində Əhməd xan Xoylu (1763-1786) Urmiya, Təbriz, Qaradağ, Naxçıvan və İrəvan xanlıqlarını özünə tabe etmək üçün mübarizə aparırdı (24,128-131; 46,48-50). Əhməd xan zirək siyasətilə, xüsusilə sultan tərəfindən Azərbaycan sipəhsaları adlandırıldıqdan sonra böyük hörmətə, şöhrətə və nüfuza malik idi. O, çar İraklinin gizli düşməni idi (82,25). Rus komanda nlığı onun nüfuz sahibi olduğunu görərək Əhməd xanı öz tərəfinə çəkmək istəyirdi. Georgievsk müqaviləsindən sonra knyaz Apraksin vasitəsilə ona fərman və hədiyyələr göndərilmişdi. Əhməd xan rus–gürcü qüvvələrindən ehtiyat edərək əvvəl bu fərmana müsbət cavab vermişdi. Hətta 1784-cü ilin iyulunda knyaz Q.Potyomkin buna cavab olar- aq xandan xahişnamə göndərməsini xahiş etmişdi. «Lakin Osmanlı dö- vlətinin bölgədə fəallaşması (İbrahim Əfəndinin başçılığı ilə nümayəndə heyəti-E.Q.), Azərbaycan xanlarını rus-gürcü qüvvələrinə qarşı birləşmək çağrışı bu planı pozdu. Sultan Əhməd xana sərəsgər rütbəsi verib, Azərbaycana rəhbərlik etməyi xahiş etmişdi. Osmanlı dövlətinin köməyinə arxalanan Əhməd xan Rusiya ilə danışıqları kəsir» (147,40). Həqiqətən, sultan güclü Xoy xanına böyük ümid bəsləyirdi. Sultan fərmanlarında Azərbaycan xanlarından rus-gürcü qüvvələrinin İrəvan qal- as ına yürüşünün qarşısını almaq üçün Əhməd xan Dünbülünün başçılığı ilə birgə mübarizəyə girişməyi tapşırmışdı (39,72). Sultan Əbdül Həmid İrəvan xanına göndərdiyi məktubda yazırdı ki, «..yaşca böyük olan və ləyaqətli Xoy xanına sipəhsalar rütbəsi verib, bütün xanlara fərman verərək bild- ir mişik ki, bizim paşa və vəzirlərə İraklinin hərəkətləri barədə xəbər versinlər (30,71). Xoylu Əhməd xan Məhəmməd xanın hakimiyyətinin ilk günlərindən xanlığın daxili işlərinə müdaxilə etməyə başlamışdı. Əgər o, əvvəllər II İrakli və onun havadarı olan Rusiyadan ehtiyat edərək İrəvanın daxili işlərinə açıq-açığına qarışmaqdan çəkinirdisə, artıq bu işdə özünə arxa tap- mışdı. Xoylu Əhməd xan bacarıqlı sərkərdə olmaqla bərəbər, güclü qoşuna malik idi. Digər tərəfdən, o, Axalsıx hakimi Süleyman paşa ilə qohum idi və paşa lazım olduqda hərbi cəhətdən ona kömək edirdi (84, c.2, səh.178). Bundan əlavə, Əhməd xan Qarabağ, Qaradağ və Naxçıvan xanları ilə müt- təfiq idi (148,175). O, həm də İran taxtı uğrunda mübarizə aparan Ağa Məhəmməd xan Qacarla dostluq edirdi (192,208). Ən başlıcası isə Xoy xanı Osmanlı dövlətinə arxalanırdı. Başı qonşu xanlıqları özünə tabe etməyə çalışan Əhməd xan yalnız 1785-ci ildə İrəvanda möhkəmlənmək arzusunu reallaşdıra bildi. O, ilk növbədə «nikah diplomatiyası»ndan istifadə etməyi qərara aldı. Əhməd Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|