Азярбайъан милли елмляр академийасы а
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
74 İrəvan ərazisində çox ləngimədi. Dağıstan qoşunu Abarandan keçib, Göyçə gölünün sahilini dolanmaqla Gəncə istiqamətində hərəkət edirərək, oradan Şuşaya gəlib çatır (67,31; 165,169-170; 130,127). Ümmə xanın başçılığı ilə dağıstan qoşunlarının bu yürüşü İrəvan xanlığı üçün böyük faciə ilə nəticələndi. Düzdür, İrəvan xanlığı Kartli- Kaxetiya kimi dağıntılara və insan itkisinə məruz qalmasa da, irəvanlılar kəndlərini və əmlaklarını başlı-başına buraxaraq yurdlarından didərgin düşmüşdülər. Bu da təsərrüfatla məşğul olan əhali üçün əsl faciə idi. Əhali- nin qazanc mənbəyi olan torpaq sahələri başlı-başına qalmış və əkilmirdi. Digər tərəfdən dağıstan qoşunu geri qayıdarkən xanlığın şimal-qərb rayon- larını talan edərək bir neçə kəndi dağıtmışdı. Ümmə xanın qoşunu getdikdən sonra, ölkədə yaranmış çaxnaşmadan və Məhəmməd xanın zəifliyindən istifadə edən bəzi qüvvələr təxribata ba şladı. Təxribatçı qruplar bir-birinə hücumlar təşkil edir, kəndləri viran qoyaraq talayırdılar. Belə vəziyyət 1787-ci ilin ortalarına qədər davam et mişdi. Xanlıq daxilində qarışıqlıq yalnız bölgədə nüfuz uğrunda mübarizə aparan bir tərəfdən Rusiya-Kartli-Kaxetiya, digər tərəfdən Ümmə xan aras ında başlanan danışıqların sülhlə başa çatması ilə səngimişdi (130,128). Dağıstanlıların genişmiqyaslı hücumundan asanlıqla qurtaran İrəvan yeni təhlükə ilə üzləşdi. 1786-cı ilin oktyabrında İbrahimxəlil xan İrəvana 3.000 qoşun göndərərək yerli əhalini Qarabağa köçürməyə cəhd etmişdi. Hücumdan xəbər tutan sərhəd kəndlərinin əhalisi əlçatmaz yerlərdə gizlənərək, Qarabağ qoşununa qarşı mübarizə aparmışdılar. Bu xəbəri eşidən Məhəmməd xan qoşun toplayaraq onlara qarşı çıxdı. İrəvanlıların müqavimətini görən qarabağlılar geri çəkilməyə məcbur oldu (3,242). Bu hücumdan qurtulan İrəvan xanlığı tezliklə Naxçıvanda baş verən hadisələrə müdaxilə etməyə başladı. Belə ki, XVIII əsrin 80-ci illərin əvvəllərindən başlayaraq Naxçıvan taxtı uğrunda Abbasqulu xanla Cəfərqulu xan arasında mübarizə gedirdi. Hakimiyyətə qısa fasilələrlə gah Abbasqulu xan, gah da Cəfərqulu xan gəlirdi. Abbasqulu xan hakimiyyəti geri qaytarmaq üçün dəfələrlə həm İbrahimxəlil xana, həm də II İrakliyə, Cəfərqulu xan isə xoylu Əhməd xana müraciət etmişdi. 1787-ci ilin əvvəllərində Cəfərqulu xan yenidən hakimiyyətə gəldikdən sonra Abbasqu- lu xan İbrahimxəlil xana bir daha müraciət etdi. Bu müraciətdən istifadə edən İbrahimxəlil xan öz ordusunu Naxçıvan üzərinə göndərdi. Qarabağ qoşunu Naxçıvanda görünən kimi Cəfərqulu xan Şərur sahilində yerləşən Hacı qalasında gizləndi (29,56-57). 1787-ci il may ayının əvvəllərində Qarabağ qoşunu Naxçıvanı ələ keçirərək Abbasqulu xanı hakimiyyətə gətirdi (29,59-60). 75 Qarabağ xanının bu addımı rus komandanlığının və onun əlaltısı olan II İraklinin xoşuna gəlmədi. II İrakli İbrahimxəlil xanın Naxçıvanda möhkəmlənməsinə yol vermək istəmirdi. Naxçıvanda baş verən hadisələrə həmişə müdaxilə edən və bu xanlığı özündən asılı vəziyyətə salmaq istəyən Kartli-Kaxetiya çarı Cəfərqulu xanı yenidən hakimiyyətə gətirmək üçün knyaz Baqrationun başçılığı ilə 1000 nəfərlik qoşunu İrəvana göndərdi. Bu qoşunun əksəriyyəti Borçalı və Şəmşədildən toplanmış azəri türklərindən təşkil olunmuşdu (130,132). Bu dəstəyə irəvanlılar da qoşuldu. İrəvan xanı ilə Qarabağ xanı arasında düşmən münasibəti yarandığından, Məhəmməd xan İbrahimxəlil xanın Naxçıvanda möhkəmlənməsini öz hakimiyyəti üçün təhlükə hesab edirdi. Buna görə də o, məmuniyyətlə bu yürüşə qoşuldu. Müəyyən hazırlıqdan sonra knyaz Baqration İrəvan qoşunu ilə birlikdə Naxçıvana doğru hərəkət etdi (130,132). Lakin Naxçıvan taxtında öz namizədini görmək istəyən hər iki tərəf gecikmişdi. Yürüşdən bir qədər əvvəl Cəfərqulu xanın qardaşı Kəlbəli xan (1787-1820) Abbasqulu xanı hakimiyyətdən devirərək Naxçıvanda taxt-taca sahib olmuşdu (29,60). Hakimiyyətə gələn Kəlbəli xan hər hansı hücumun qarşısını almaq üçün Naxçıvan qalasını daha da möhkəmləndirmişdi. 1787-ci il mayın 19-da Naxçıvana çatan knyaz Baqration həmin gün Naxçıvan qalasını mühasirəyə aldı. Qalaya sığınmış naxçıvanlılar Kəlbəli xanın rəhbərliyi ilə müttəfiq qoşununa güclü müqavimət göstərdi. Mayın 20- də knyaz Baqration II İrakliyə göndərdiyi məktubda yazırdı ki, « Cəfərqulu xan Naxçıvanı asanlıqla alacağını söyləsə də, mən güclü müqavimətə rast gəldim, qalanı 2000 nəfər qoruyur» (29,61). Birləşmiş İrəvan və gürcü qoşunları Naxçıvan qalasını tuta bilmədi. İbrahimxəlil xan da, Abbasqulu xana yardımçı qoşun göndərdi. Lakin cəmi 200 nəfərdən ibarət olan bu qoşun Sisyan ətrafında II İraklinin qo şununun tərkibində olan Şəmşəddil və Borçalıdan olan dəstələr tərəfindən məğlub edilir, 8 nəfəri isə əsir alınır (130,133; 30,61). II İraklinin qoşunu irəvanlılarla birlikdə Qarabağ qoşununu məğlub etsə də, Naxçıvan qalasını ala bilmədi. Knyaz Baqrationun II İraklidən ələvə kömək istəyi də baş tut- madı. Güclü müqavimətə rast gələn müttəfiq qoşunları ətraf kəndləri qarət edərək sakinlərini, İbrahimxəlil xana məxsus 40 ailəni əsir götürüb, çoxlu mal-qara ələ keçirərək geri döndülər (130,135; 29,61). Bu yürüşdə istər İbrahimxəlil xan, istərsə də II İrakli istəyinə çata bilmədi. 1787-1791-ci illər ikinci rus-türk müharibəsinin başlaması (225,363- 387) ilə Cənubi Qafqazda siyasi vəziyyət daha da gərginləşdi. Osmanlı sul- tanı öz nümayəndələrini bölgəyə göndərərək, rus-gürcü təhlükəsinə qarşı mübarizə aparmaq üçün bir-birinə düşmən olan Azərbaycan xanlarını Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|