Азярбайъан милли елмляр академийасы а
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
76 barışdırmağa səy göstərdi. O, Qarabağ, Xoy, Təbriz və İrəvan xanlarına pul göndərərək bir-biri ilə mehriban olmalarını tapşırdı. Bundan əlavə, Ərzu- rum, Axalsıx, Bəyazid, Van, Diyarbəkr və Qars paşalarına Kartli- Kaxetiyaya qarşı birlikdə hərəkət etmələri əmr olunmuşdu (6,771). Müharibənin gedişində rus komandanlığından hərbi yardım alacağını düşünən II İrakli İrəvanı ələ keçirmək fikrinə düşmüşdü. Onun bu niyyətindən xəbər tutan Məhəmməd xan Osmanlı dövləti ilə əlaqəyə girərək, yaxın adamı Zeynalabdin bəyi məktubla İstambula göndərdi. O, məktubda II İraklinin məkrli planlarından söhbət açaraq, sultandan bu təhlükəyə qarşı hərbi kömək göstərməsini xahiş etmişdi (56,122-125). Sul- tan xanın bu istəyinə 5 dekabr 1787-ci il fərmanı ilə müsbət cavab vermiş və elçi Zeynalabdin və onunla gələn adamlara 290 quruş xərclik verilmişdi (48,83). Lakin çətin məqamda belə, Azərbaycan xanlıqları nəinki bir-biri ilə, hətta Osmanlı paşalıqları ilə də müharibə aparırdı. Məsələn, 1787-ci ilin yayında İrəvan xanlığı ilə Bəyazid paşlığı arasında hər iki tərəf üçün dağıntılara səbəb olan müharibə başladı. Qeyd etmək lazımdır ki, Osmanlı dövləti Rusiya və Kartli-Kaxetiya kimi dövlətlərin Cənubi Qafqazda möhkəmlənməsinə yol verməmək üçün Azərbaycan xanlarını öz tərəfinə çəkmək və onlardan rus-gürcü qüvvələrinə qarşı istifadə etmək siyasəti yer- idirdi. Azərbaycan xanlıqları ilə əlaqənin yaranmasında Osmanlı paşaları əsas rol oynayırdı. Belə xanlıqlardan biri də İrəvan xanlığı idi. İrəvan xan- ları Osmanlı sərhəd paşaları ilə daimi dostluq münasibəti yaratmağa çal ışırdı. Lakin bu münasibətlər həmişə yaxşı olmamışdı. Belə ki, Hüseynəli xanın hakimiyyəti (1759-1783) dövründə Məkkə ziyarətindən qayıdan İrəvan hacıları Ərzurumda həbs edilmiş və əmlakları qarət olunmuşdu. Ər- zurum hakimi hacıların hər birindən 200 tümən aldıqdan, onların atını, arabasını, paltarlarını və s. şeylərini müsadirə etdikdən sonra azadlığa bu- raxmışdı. Bu hadisə İrəvanla Ərzurum arasında olan münasibətləri kəskinləşdirmişdi. Hüseynəli xan sultana məktub göndərərək Ərzurum ha- kimi Hacı Əli paşaya təsir göstərməsini, hacıların əmlaklarının geri qay- tarılmasını xahiş etmişdi (39,121-122). Bundan əlavə, Bəyazid hakimi İshaq paşa tez-tez İrəvan xanlığına müdaxilə edərək sərhəddə yerləşən kəndlərin əhalisini öz paşalığına köçürür və İrəvan xanına düşmən olan müxalif qüvvələrə yardım edərək onları üsyana təhrik edirdı (39,122-124). Lakin Hüseynəli xan bu hərəkətlərin qarşısını vaxtında alırdı. O, da cavab olaraq öz növbəsində Bəyazid paşalığına hücumlar təşkil edirdi (56,90-91). Bölgədə baş verən siyasi vəziyyətlə əlaqədar olaraq Osmanlı sul- tan ının təhriki ilə İrəvan xanlığı ilə paşalıqların münasibətləri mehriban 77 qonşuluğa çevrilmişdi. Lakin bu münasibətlər müvəqqəti idi. Belə ki, 1787- ci ilin yayında Bəyazid paşalığı ilə İrəvan xanlığı arasında hər iki tərəfin əhalisinə böyük itki verən müharibə başladı (164,183). Müharibənin başlanmasının əsas təqsirkarı Bəyazid hakimi İshaq paşa olmuşdu. O, İrəvanın daxili işlərinə qarışaraq Məhəmməd xana qarşı çıxan qiyamçı qüvvələri dəstəkləyir və lazım olduqda onlara öz ərazisində sığınacaq verirdi (39,128-131). Tezliklə, hərbi əməliyyatların başlamasına bəhanə də tapıldı. «İbrahimxəlil xanla İrəvan xanı arasında ədavəti aradan qaldırıb aralarını düzəltmək üçün Bəyazid sancağı mütəssərrüfi İshaq paşa İrəvanlı Məhəmməd xana məktub yazmışdı. Xanın mütəssərifə cavab məktubunda deyilirdi ki, o, Tiflis xanı ilə dostdur və onunla razılıq olmadan İbrahimxəlil xanla yaxınlaşa bilməz» (46,211) cavabı müharibənin başlanmasına bəhanə oldu. Tərəflər arasında münaqişə iki ilə qədər davam etmişdi. 1787-ci ildə Bəyazid qoşunu bir neçə dəfə İrəvan ərazisinə hücum edərək onun sərhəd kəndlərini qarət etmişdi. Lakin İrəvan xanı ilk əvvəl buna göz yummuş və yalnız 1789-cu ilin yayında qəti tədbirlər görmüşdü. Hərəkətinin cəzasız qaldığını görən İshaq paşa İrəvana qarşı düşmən fəaliyyətini daha da genişləndirdi. O, xana müxalif olan qüvvələri öz paşalığında sığınacaq verəklə bərabər, 1789-cu ilin yayında İrəvana hücum etmək məqsədilə 5-6 minlik qoşun toplamışdı. Həmin xəbəri eşidən Məhəmməd xan sərhəddi möhkəmləndirmək və bu fəlakətin qarşısını almaq üçün oraya 500 nəfərlik dəstə göndərdi. Sərhəddə yerləşən bu dəstə yerli əhalinin köməyilə burada müəyyən qədər nizam-intizam yaratmağa nail oldu. Lakin İshaq paşa güclü qoşunla qəflətən sərhəddi qoruyan bu dəstəyə hücum edərək üç yüz nəfərini öldürdü. Bunun ardınca onun qoşunu İrəvan kəndlərinin əkin sahələrinə od vuraraq, əhalinin əmlakını qarət etdi (39,129-130). Bu xəbər İrəvan qalasına çatdıqda Məhəmməd xan güclü qoşun toplayaraq İshaq paşaya qarşı çıxdı. İrəvan qoşununun hücumuna tap gətirə bilməyən bəyazidlilər Bəyazid qal- asına çəkildi. İshaq paşanın özü güclə döyüş meydanından qaça bilmişdi (39,130). Döyüşdə qalib gələn İrəvan qoşunu 1789-cu il avqustun 12-də Bəyazidə hücum etdi. Lakin əsl məqsəddən yayınan İrəvan qoşunu ətraf kəndləri qarət etməyə başladı. Bunu görən İshaq paşa qəflətən öz qoşunu ilə onlara arxadan hücum edir. Tərəflər arasında baş verən qısamüddətli döyüş irəvanlıların tam məğlubiyyəti ilə başa çatdı. Onlardan çoxu geri çəkilərkən Araz çayında boğulur, qalanları isə döyüş meydanından qaçaraq xilas olur. Məğlubiyyətə baxmayaraq, buna cavab vermək üçün Məhəmməd xan ye- nidən qoşun toplayır. Hətta ona Naxçıvandan kömək də gəldi. Qoşunun tədarükünü başa çatdıran İrəvan xanı qoşunla Araz çayının sağ sahilində mövqe tutmuş Bəyazid qoşununa qarşı hərəkət etdi. İrəvan qoşunu ilə Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|