Азярбайъан милли елмляр академийасы а
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
93 əleyhinə üsyan qaldırdı. Hətta Xoy xanı müttəfiqi İrəvan xanlığına da yürüş etdi. Bu vaxt İrəvan xanı şaha itaət edirdi. Hücuma məruz qalmış Məhəmməd xan Cəfərqulu xana müqavimət göstərməyi qərara aldı. Bu müharibədə qazaxlılar İrəvan xanına hərbi kömək etdilər. Lakin Naxçıvan yaxınlığında baş verən döyüşdə irəvanlılar Cəfərqulu xanın tərəfinə keçmiş naxçıvanlılar tərəfindən məğlub edildi. Məğlub olmuş Məhəmməd xan İrəvan qalasına çəkilərək orada möhkəmlənir. Lakin Cəfərqulu xan yürüşü davam etdirə bilmədi. Çünki Xoy xanının üsyanını eşidən şah Süleyman xanı Təbrizə göndərmişdi. Cəfərqulu xanın tərəfinə keçmiş xanlar bu xəbəri eşidərək onu tərk etdilər. Tək qalan xan ailəsini götürərək Bəyazidə qaçır. Onun tərəfdarları da bu cür hərəkət edərək Osmanlı ərazisinə köçürlər (130,189-190). 1798-ci ilin iyunun əvvəllərində Fətəli şah şəxsən özü Süleyman xan və Hüseynqulu xanla birlikdə Xoya gəldi. O, Kartli-Kaxetiya çarlığına hücum etmək niyyətində idi. Fətəli şah iyunun 7-də XII Georgiyə məktub göndərərək tabe olmasını və girovlar verməsini tələb etdi. Əks təqdirdə Kartli- Kaxetiyanı dağıtmaqla hədələyirdi. Şahın məktubu general leytenant Markova və Peterburqdakı Kartli-Kaxetiya səfiri Q.Çavçavadzeyə göndərildi. Lakin şahın şimal istiqamətində yürüşü baş tutmadı. Çünki şah qardaşının Şiraz və İsfahandan qoşun toplayaraq ona qarşı üsyan qaldırması xəbərini alaraq Xoyu tərk edir. Tezliklə Süleyman xan da şahın yanına getdi. Fətəli şah Xoyu tərk etməmişdən əvvəl Cəfərqulu xanın qardaşı Hüseyni xan təyin etdi (130,192). Fətəli şahın geri çəkildiyini eşidən Cəfərqulu xan hakimiyyətini ye- nidən bərpa etmək üçün türklərdən və kürdlərdən qoşun toplayaraq Xoya hücum etdi. Məhəmməd xan Hüseyn xana kömək etmək qərarına gəldi. İrəvan xanı Xoya bir dəstə qoşun göndərdi. Lakin uzun sürən mühasirədən sonra Xoya daxil olan Cəfərqulu xan qardaşı Hüseyn xanı öldürməklə xanlıq taxtını yenidən ələ keçirməyə müvəffəq oldu (2,127-130). Tezliklə, İrəvan xanı da Fətəli şaha tabe olmaqdan imtina etdi. Bu dövrdə İrəvanda vəziyyət çox acınacaqlı idi. Bir tərəfdən müharibələr, digər tərəfdən taun xəstəliyi nəticəsində xeyli insan qırılmışdı (130,200). Belə bir vaxtda Fətəli şah İrəvana elçi göndərərək 100.000 rubl (10.000 tümən-E.Q.) məbləğində vergi verməsini tələb etdi. İrəvanın bu məbləği verməyə imkanı yox idi. Məhəmməd xan ilk əvvəl şahın bu tələbini yerinə yetirməyə razı olsa da, sonradan rus komandanlığından və Kartli-Kaxetiya çarından kömək almaq ümidi ilə bundan boyun qaçırdı. Eyni zamanda belə müraciət Xoy xanı Cəfərqulu xana da olmuşdu. Şahın hədə qorxusu Məhəmməd xanı 94 Cəfərqulu xanla barışmağa məcbur etdi. Barışmış rəqiblər bir daha şaha tabe olmayacaqlarını bildirdilər (156,118; 71,531).. Xanların qiyamını eşidən Fətəli şah onları cəzalandırmaq qərarına gəldi. Şah 1800-cu il iyulun əvvəllərində oğlu Abbas Mirzənin və Süleyman xanın başçılığı ilə 7000-10.000 qoşunu İrəvana göndərdi (145,129; 148,306). Başqa bir məlumata görə, Qacar qoşunun ümumi sayı 12.000-ə çatırdı. Bu qoşun silahla pis təchiz olunmuşdu və dəvə üstündə gəzdirilən cəmi dörd yüngül topu vardı (203,135-136; 145,134-135; 237,131-132). Təbrizdən hərəkət edən şah qoşunu İrəvan xanlığına doğru hərəkət edir. Yürüşün əsas məqsədi xanları cəzalandırdıqdan sonra Kartli-Kaxetiya üzərinə hücumu davam etdirmək idi. İlk hücuma Xoy xanlığı məruz qaldı. Xoy qala sı Qacar qoşunu tərəfindən mühasirəyə alındı. Mühasirə 5-10 gün davam edir. Xoy xanı Cəfərqulu xanın başçılığı ilə xoyluların müqavimətinə baxmayaraq, şah qoşunu onların müqavimətini qıra bildi. Məğlub olan Cəfərqulu xan Maku qalasına qaçdı. Şahzadə Maku hakimi ilə danışıqlara girərək ondan Cəfərqulu xanı tələb edir. Lakin Maku hakimi bu tələbi rədd etdi (175,50). Rədd cavabı alan Abbas Mirzə Süleyman xanın başçılığı ilə bir dəstə qoşunu Maku qalasına göndərdi. Qala hər tərəfindən mühasirəyə alındı. Qohumu Bəyazid paşasından yardım alan Cəfərqulu xan makuluların köməyi ilə şah qoşununa güclü müqavimət göstərdi. Şah qoşunlarının güclü həmləsinə baxmayaraq, müdafiəçilər möhkəm dayanmışdı. Müdafiəçilərin güclü müqaviməti, ərzağın çatışmaması və isti hava şəraitindən qoşunda xəstəliyin çoxalması Süleyman xanı mühasirəni götürüb geri çəkilməyə məcbur etdi. Xan geri çəkilməmişdən əvvəl, Cəfərqulu xanla danışıqlara girdi. Danışıqlara əsasən, şah tərəfi Cəfərqulu xanı öz vəzifəsində sax lamağa söz verirdi. Xan isə əvəzində qızını Abbas Mirzəyə verməli idi. Vəziyyətinin çıxılmaz olduğunu görən Cəfərqulu xan bu şərtlərlə razılaşmağa məcbur oldu. Bundan sonra şah qoşunu mühasirəni götürərək İrəvana doğru hərəkət etdi (91,107). Qızını Abbas Mirzəyə verdikdən sonra Cəfərqulu xanın Xoy xanı vəzifəsində saxlanmasını osmanlı mənbəyi də təsdiq edir (56,172-173, 363-364). Şahzadə ilə qohum olmasına baxmayar- aq, Xoy xanı sonralar Qacar İran dövləti ilə düşmənçiliyini davam etdir mişdi. Xanlıqdan sıxışdırılan Cəfərqulu xan rus komandanlığı ilə əlaqə sax layırdı. Sonralar Cəfərqulu xan tamamilə Rusiya himayəsinə keçmiş və onlara İranın vəziyyəti barədə geniş məlumatlar verməklə böyük köməklik göstərmişdi (2,102). Xoyu aldıqdan sonra şah qoşunu iyulun ortalarında Arazın sol sa- hilinə-İrəvan xanlığının ərazisinə yürüşə başladı. İrəvan xanlığı ərazisində mövqe tutan Abbas Mirzə 4000 nəfərdən ibarət ön dəstəni İrəvan qalasını Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|