Азярбайъан милли елмляр академийасы а
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
98 yazırdı ki, «vaxtilə İrəvan xanlığının tərkib hissəsi olan Şuragöl mahalı qon şular (Kartli-Kaxetiya çarlığı-E.Q.) arasında olan ziddiyyətlə əlaqədar olaraq əldən ələ keçmişdi. Məhəmməd xan bu mahalı idarə etməyə aydınlıq gətirmək üçün II İrakliyə məktub göndərmiş, həmçinin digər şikayətlərlə burada olan sərhəd rəislərinə, hətta mənə müraciət edərək vasitəçi olmağı xahiş etmişdi» (156,118; 71,531). Lakin bütün bu müraciətlərin fay dasızlığını görən Məhəmməd xan məsələni öz qüvvəsilə həll etmək qərarına gəlir. Nəticədə, 1800-cu ilin oktyabrında Məhəmməd xan Kəlbəli xanla birlikdə bir neçə minlik qoşunla Şuragölə hücum etdi. Bu vaxt çar XII Georginin qaynatası Sisiyanov illik vergi yığmaq üçün 400 nəfər gürcü və ermənilərdən ibarət dəstə ilə Şuragölə gəlmişdi. İrəvan qoşunu onlara hücum edərək xeyli itki verdi. Knyaz Sisyanov döyüş meydanından qaçmaqla ca nını qurtara bildi. Onun qoşunundan ölən və yaralananların sayı 200- ə çatırdı. Lakin Şuragöl qalasına yaxınlaşan irəvanlılar burada da- yanmayaraq geri qayıtmışdılar (332,158; 84, c.2, səh.448). Bu yürüş nəticəsində İrəvan xanı Şuragölü özünə tabe edə bildi. Tezliklə, Məhəmməd xan Pəmbəkdə baş verən hadisələrə müdaxilə etməli oldu. Bu dövrdə Pəmbək əhalisi qiyam qaldıraraq, kömək üçün İrəvan xanına müraciət etmişdilər. Onların narazılığının bir neçə səbəbi vardı. Əvvəla, qeyd etmək lazımdır ki, Kartli-Kaxetiyanın Rusiyaya birləşdirilməsi haqqında çar I Pavelin manifesti 1801-ci il fevralın 16-da Tiflisdə xalq qarşısında oxunmuşdu. Bu manifestə görə, Pəmbək, Qazax, Borçalı və Şəmşəddil sultanlıqları Kartli-Kaxetiyanın tərkibində Rusiyaya birləşdirilməsi bəyan edilirdi. Bu yerli əhalinin narazılığına səbəb olmuşdu (149,372). İkincisi, Kartli-Kaxetiya çarının buraya təyin etdiyi nümayəndələrin soyğunçu vergi siyasəti ilə əlaqədar idi. Belə ki, Pəmbək ayrıca sultanlıq olsa da, Kartli-Kaxetiya çarlığına illik vergi verirdi. Sultan- lığın əhalisi əsasən azəri türklərindən ibarət idi və buranı XII Georginin qaynatası knyaz Georgi Sisiyanov idarə edirdi. Knyaz isə burada olmayanda Pəmbəyin idarəsini kürəkəni knyaz Aslan Orbelianiyə həvalə etmişdi. A. Orbeliani isə vəzifəsindən sui istifadə edərək əhalidən əlavə vergi yığmaqla onları talayırdı. Bu da əhalinin narazılığına səbəb olmuşdu (239,219; 340,222; 146,12). Üçüncüsü, Rusiya Kartli-Kaxetiya çarlığının əli ilə Pəmbəki işğal edərək, burada hərbi baza yaratmaq istəyirdi. Pəmbəkdə möhkəmlənməklə rus qoşunu gələcəkdə İrəvan xanlığını işğal etmək üçün əlverişli meydan əldə edirdi. Pəmbəklilər isə rus qoşununun sultanlığın əra- zisində mövqe tutmasına etiraz edərək həyacan qaldırmışdılar. Bu həyacan- ların güclənməsində general mayor Lazarevin də əli vardı. Belə ki, 1801-ci ilin iyununda rus qoşunlarının baş komandanı vəzifəsinə general-leytenant 99 K.F. Knorrinq təyin edildi. Hərbi işlərdə isə onun köməkçisi general mayor Lazarev oldu (84, c.2, səh.455; 76,183). Tezliklə yeni baş komandan Tiflisə gəldi. Çar I Aleksandrın əmrinə əsasən o, Kartli-Kaxetiyanı Rusiyaya birləşdirilməsi üçün hazırlıq görməli idi. Tiflisə gələn yeni baş komandan nüfuzlu şəxslərin və çarlığa tabe olan ayrı-ayrı bölgələrin nümayəndələrinin fikrini öyrənmək üçün yanına dəvət etdi (88,24-25). A.E.Sokolov yazır ki, « Baş komandan (Knorrinq-E.Q.) mərkəzə yaxınlaşanda Pəmbək ağalarından başqa gürcü və ermənilər tərəfindən təntənəli surətdə qarşılandı. Bu vaxt general-mayor Lazarev yerlərə sərəncam göndərərək bütün əhalini onu qarşılamağa dəvət etmişdi» (404,117; 239,119). Pəmbəklilər nəinki onun bu əmrinə itaət etməmiş, eyni zamanda Məhəmməd xanla əlaqə yaradaraq İrəvana köçmək istədiklərini bildirmişdi. Pəmbəklilərin bu etinasız hərəkətindən istifadə edən knyaz A. Orbeliani rus komandanlığı ilə onların arasını qızışdırmağa çalışırdı. O, general-mayor Lazarevə şikayət edərək pəmbəklilərin əmrə tabe olmadıqlarını və İrəvan xanı ilə əlaqə saxlamaları haqqında xəbər vermişdi (239,219; 404,117-118). Pəmbəkin Kartli-Kaxetiya ərazisi kimi Rusiyaya birləşdirilməsi İrəvan xanının kəskin narazılığına səbəb olmuşdu. O, naxçıvanlı Kəlbəli xan və digər nüfuzlu əyanlarla birlikdə İrəvanda müşavirə keçirdi. Müşavirədə xristianların müsəlmanlar üzərində hakimiyyətinə yol verməmək üçün Pəmbəki rus qoşunundan müdafiə etmək qərara alındı. Hətta II İraklinin oğlanları David və Vaxtanq Məhəmməd xana müraciət edərək sultanlığı Rusiya işğalından qorumağı xahiş etmişdilər (337,617-618; 326,56; 145,219). Belə imkanı özü üçün əlverişli hesab edən Məhəmməd xan Pəmbək ağalarına müraciət edərək onun təbəəliyinə keçməyi tələb etdi. Xanın bu təklifinə pəmbəklilər müsbət cavab verdilər. Nəticədə, 400 nəfərdən ibarət İrəvan qoşunu Pəmbəkə göndərildi. Tezliklə, 14 kəndin 6 min nəfərdən ibarət əhalisi İrəvan xanlığının ərazisinə köçürüldü (336,599; 145,218-219). Pəmbəklilərin qiyamı Qafqazda yerləşən rus qoşunlarının baş koman- danlığını təşvişə salmışdı. Onlar bu hadisədə İrəvan xanını və onun qohumu olan naxçıvanlı Kəlbəli xanı günahlandırırdılar. Baş verən həyacanları yatırmaq üçün K.F. Knorrinq general mayor İ.P.Lazarevi Pəmbəkə göndərdi. 1801-ci il iyunun 30-da 1 atıcı alayı, üç yüngül topla təchiz olun- muş 19-cu yeger alayı, 100 kazak və 1 topu olan 500-ə qədər gürcü dəstəsi İ.P.Lazarevin başçılığı ilə Tiflisdən Pəmbəkə doğru hərəkət edir. Pəmbək çayı sahilində Darbar kəndinə yaxın yerdə düşərgə salan general Məhəmməd xanla danışıqlara başladı (335,598; 336,599). Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|