Азярбайъан милли елмляр академийасы а
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İkinci mərhələ
114 Məhəmməd xan və qaynı Kəlbəli xan İrəvan qalasına sığınaraq şah qoşununa güclü müqavimət göstərməyə başladı. Xanın təslim olmamasının səbəbi ondan ibarət idi ki, o, rus qoşunundan kömək alacağına böyük ümid bəsləyirdi və P.D.Sisianovla danışıqları davam etdirirdi. Danışıqlarda xüsusilə ermənilərdən istifadə edilirdi. Ermənilər isə rus qoşununun tezliklə köməyə gələcəyi ilə xanı aldadaraq, şah qoşununa müqavimət göstərməsini məsləhət görürdülər (410,22-23). Mühasirə isə uzanırdı. Qala sakinlərinin inadlı müqavimətini görən Qacar komandanlığı şəhər əhalisinin əmlakını talan etmək əmri verdi. Şah qoşununun bu hərəkəti müdafiəçiləri daha da hiddətləndirdi. Əmlaklarının talan olduğunu görən irəvanlılar iyunun 18-də qaladan çıxaraq şah qoşununun üzərinə hücum etdilər. Bir gün davam edən qanlı və amansız döyüşdə hər iki tərəfdən çoxlu adam həlak oldu. Lakin nizami qoşunun təzyiqlərinə davam gətirə bilməyən müdafiəçilər yenidən qalaya geri qayıtdı (410,25). Mühasirənin uzanması irəvanlıları çox pis vəziyyətə salmışdı. Qalaya sığınmış xeyli sakin istidən və darlıqdan həlak olmuşdu. Şah qoşununun vəziyyəti də ürək açan deyildi. Ərzaq çatışmazlığı, hava şəraitinin isti və yağışlı olması qoşunu taqətdən salmışdı. İş o yerə çatmışdı ki, sərkərdələrin əmrinə əsasən, qoşun İrəvanın və Eçmiədzin kilsəsinin imkanlı şəxslərini soymaqla təlabatlarını təmin edirdi (410,25-26). İrəvan qalasının şah qoşunu tərəfindən mühasirəyə alındığı bu ağır vaxtda rus qoşunu P.D.Sisianovun komandanlığı altında hücuma keçdi. Beləliklə, birinci İrəvan müharibəsi başladı. İndiyədək yazılan bəzi tarixi əsərlərdə «birinci İrəvan müharibəsi» birtərəfli işıqlandırılaraq əsasən, şah qoşunu ilə rus qoşunu arasında gedən döyüş əsasında verilmişdi (161,74). V.Umudlu isə əksinə bu döyüşdə şah qoşunlarının fəaliyyətini azaltmış və Məhəmməd xan başda olmaqla irəvanlıların fəaliyyətini isə şişirtmişdi (53,49). Qeyd etmək lazımdır ki, «İrəvan döyüşü»nü iki mərhələyə bölmək olar və bu mərhələlər bir-biri ilə üst-üstə düşür. Bütün yazılan əsərlərdə bi- rinci mərhələ tamamilə unudulmuş və birinci «İrəvan döyüş»ü yalnız rus qoşunlarının İrəvana hücumu ilə başladığı göstərilmişdi. Bizə görə hər iki mərhələni bu döyüşə aid etmək olar. Birinci mərhələ Abbas Mirzənin başçılığı ilə şah qoşunlarının İrəvan xanlığına hücumu ilə başlamışdı. Qacar İranına tabe olmaq istəməyən irəvanlılar xan başda olmaqla İrəvan qalasına sığınaraq şah qoşununa güclü müqavimət göstərmişdi. Bu mərhələ yuxarıda işıqlandırılmışdı. İkinci mərhələ isə rus qoşunlarının hücumu ilə davam etmişdi. Mənbələrin təhlili göstərir ki, 1) döyüşün ilk günlərində İrəvan xanı hər iki tərəf arasında gedən döyüşdən yararlanaraq gözləmə mövqeyi tut- muşdu; 2) hər iki tərəf müxtəlif məzmunlu (hədə-qorxu, şirnikləndirici və 115 s.) məktub yazaraq İrəvan xanını öz tərəfinə çəkməyə cəhd etmişdi; 4) Məhəmməd xan hər iki tərəfi narazı salmamaq üçün bitərəf mövqe tut- muşdu; 5) döyüşün gedişində İrəvan xanı şah hökuməti ilə barışaraq, rus qoşununa qarşı vuruşsa da, bu hökumətə etibar etməmişdi. Hətta şahzadə başda olmaqla şah qoşununu qalaya buraxmamışdı. Bu bir daha sübut edir ki, Məhəmməd xan daima xanlığın müstəqilliyini qorumağa çalışmışdı. 1804-cü ilin mayında P.D.Sisianovun əmrinə əsasən, Qafqaz qrena- dor, muşketyor və 9-cu yeger və narva draqun alayı Tiflisdə hazır vəziyyətə gətirildi (66, 258; 305,137). İlk öncə rus qoşunlarının ön dəstəsi olan qafqaz qrenador alayı general-mayor Tuçkovun komandanlığı altında İrəvan xanlığının mahalı olan Şuragölə hücum etdi. General mayor Tuçkovun dəstəsinə Loridə yerləşən tiflis qrenador batalyonu və Pəmbəkdə yerləşən muşketyor batalyonu qoşuldu. Bütünlüklə general-mayor Tuçkovun koman- danlığı altında 8 topu olan 1800 piyada qoşunu və ona qoşulmuş general- mayor Leontevin kazak və gürcülərdən ibarət dəstəsi var idi (66,258; 305,138; 144,311; 155,98). Rus qoşununlarının hücuma keçdiyini eşidən şuragöllülər evlərini ba şlı başına buraxaraq xanlığın içərisinə sığındılar. Heç bir müqavimətə rast gəlməyən rus qoşunu Şuragölü ələ keçirərək Gümriyə yaxınlaşdı. Nasir Nəcmi yazır ki, «İrəvan xanının xəyanətindən bərk həyacanlanmış və qəzəblənmiş Abbas Mirzə Qacar Dəvəllu tayfasından ləyaqətli sərkərdə Mehdiqulu xana tapşırıq vermişdi ki, altı min atlı dəstə ilə Qarsa doğru hərəkət edib, İrəvan valisinin köçürtdüyü irəvanlıları tezliklə İrəvana qay- tarsın. Mehdiqulu xan sürətlə hərəkət edib köçürülmüş bütün irəvanlıları mal- qaraları ilə birlikdə öz himayəsi altına alır…» (47,30). Bu əməliyyatdan sonra 8 minlik şah qoşununa rəhbərlik edən Mehdiqulu xan Gümrü yax ınlığında yerləşən Qarakilsə kəndində dayandı. Şah qoşunu burada rus qo şunu ilə üz-yzə gəldi. N.Nəcmi səhv olaraq Mehdiqulu xanın dəstəsinin guya İrəvan valisi Məhəmməd xana yardım etmək üçün tələsən P.D.Sisiyanovun 20 min piyada, 6 min atlı dəstəyə və 30 topa malik rus qo şununa rast gəldiyini yazır (47,30). Əslində şah qoşunu general mayor Tuçkovun başçılığı ilə rus qoşunlarının ön dəstəsinə rast gəlmişdi. Bir-biri ilə üz-üzə gələn tərəflər arasında qanlı döyüş başladı. Mehdiqulu xanın dəstəsi güclü müqavimət göstərsə də, rusların top atəşi qarşısında davam gətirə bilməyərək geri çəkildi. Döyüşdə qalib gələn general-mayor Tuçkovun dəstəsi iyunun 12-də Gümrüyə daxil oldu. Baş vermiş döyüşdə şah qoşunundan 100 nəfər ölmüş, 100 nəfər isə əsir düşmüşdü. Bundan əlavə, boş qalmış şah qoşunlarının düşərgəsindən çoxlu ərzaq və digər ehtiyatlar ələ keçirilmişdi (66,260-261; 305,138; 144,311-312). İrəvandan Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|