Азярбайъан милли елмляр академийасы а
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
110 P.D.Sisianov 1803-cü il fevralın 9-da knyaz Tomas Orbelianinin başçılığı altında İrəvana xüsusi nümayəndə heyəti göndərdi. Heyət Məhəmməd xana və Kəlbəli xana Danilin katolikos vəzifəsinə təyin edilməsinə köməklik göstərməsi haqqında qraf Voronsovun və P.D.Sisianovun adından yazılmış məktub gətirmişdi. Bundan əlavə, heyət İrəvan haqqında gizli məlumatlar da toplamalı idi. Bu heyətin tərkibinə dax- il olan kapitan Çuykoya verilən təlimata görə, o, xüsusi kəşfiyyat işi görməli idi. Kapitan gizli olaraq İrəvan qalasının möhkəm və zəif yerlərini, Kartli- Kaxetiyadan İrəvana gedən əlverişli yolları öyrənərək kağız üzərinə köçürməli idi (309,609-610). Lakin göndərilən heyətin fəaliyyəti heç bir nəticə vermədi. Martın 7-də geri qayıdan heyət Məhəmməd xandan P.D.Sisianova məktub gətirmişdi. Məktubda xan rus komandanlığının bütün tələblərini rədd edirdi (100,610; 410,19; 144,121). İrəvan xanının inadkarlığını görən P.D.Sisianov İrəvan xanlığına müdaxilə etmək üçün bu əlverişli imkandan istifadə etmək qərarına gəldi. O, 1803-cü ilin martında çara göndərdiyi məlumatda yazırdı ki, «Məhəmməd xan əlahəzirət imperatorun Danili erməni patriarxı kimi tanınması haqqında ali göstərişini yerinə yetirməkdən imtina edir. Onun cəzasız qalması silahla ələ keçirdiyimiz yerlərdə əlahəzrətin nüfuzunu zəiflədir. Ona görə də, mən, Məhəmməd xanı cəzalandırmaq, Danili erməni patriarxı (katolikosu-E.Q.) təyin etmək üçün İrəvana getməli və orada qarnizon yerləşdirməliyəm. Yerli erməni tacirləri bizi ərzaqla təmin etməyi vəd edirlər» (100,610). Rus komandanlığının niyyətindən xəbərdar olan Məhəmməd xan gec- tez rus qoşunu ilə üzləşəcəyini dərk edərək özünə müttəfiq aparmağa qərara aldı. O, Osmanlı sarayına müraciət edərək rus qoşununa qarşı mübarizə aparmaq üçün kömək istədi. Lakin Osmanlı dövləti xanın nümayəndələrinə rədd cavabı vermişdi (205,874-875). Sultandan kömək almaq ümidini itirən Məhəmməd xan rus komandanlığı ilə münasibətləri normallaşdırmağa qərara aldı. O, yaxın adamı Hacı Fərzəli bəyi məktubla P.D.Sisiyanovun ya nına göndərdi. Lakin baş komandan bu məktuba cavab vermədi. İrəvan xanı ikinci dəfə rus komandanlığına məktub göndərdi. Bu məktubdan sonra 1803-cü il iyunun 4- də P.D.Sisianov Məhəmməd xana çox kəskin və hədələyici bir cavab yazdı. Məktubun məzmunu belədir: «Sizin yüksək məqamlı Hacı Fərzəli bəylə mənə çatdırılan məktubunuza ona görə cavab vermədim ki, o (məktub-E.Q.) mənim cavabıma layiq deyil. Ona görə ki, ədəbsiz kəlmələrlə dolu məktuba rus generalı, baş komandan sözlə cavab verməyə borclu deyil. Hacı Fərzəli bəy İrəvana geri göndərildiyi vaxt sizdən məzmunu bir qədər sülh axtarmağa və mehriban qonşuluğa meyilli ikinci məktub aldım. Ona görə də, siz ali məqama aşağıdakılara cavab verməyi 111 özümə borc hesab edirəm: … patriarx (katolikos-E.Q.) Danili Eçmiədzin taxtında oturdub, Davidi devirmək və Tiflisə mənim yanıma gətirmək. Mənim sizinlə əlaqəmin kəsilməsının səbəbi bu olmuş, bu da İrəvan xanlığının xilasına və yaxud məhvinə səbəb olacaq. Bu məsələlər üçün sizin yanınızda olan iki nümayəndəmizin müvəffəqiyyətsizliklə geri qayıtması Rusiya imperiyasının şöhrətinə ədəbsizlik olduğundan, mən bunu müzakirə etmək üçün İrəvana nümayəndə göndərməyi lazım bilmirəm» (253,611). P.D.Sisianovdan hədələyici məktub alan İrəvan xanı onunla əlaqəni müvəqqəti kəsməli oldu. E çmiədzində katolikos taxt-tacı uğrunda gedən mübarizədə Məhəmməd xanın tutduğu mövqe bir daha sübut edir ki, o, hər hansı kənar dövlətin xanlığın daxili işinə qarışmasına dözmək fikirində deyil və xanlığı müstəqil idarə emək istəyir. İrəvan xanlığı ilə gərgin münasibətə baxmayaraq, Rusiya işğal siyasətinə Azərbaycanın şimal-qərbində yerləşən Car-Balakən istiqamətində başladı. 1803-cü ilin mart-aprel aylarında general Qulyakovun başçılığı ilə rus qoşunları Car-Balakənə hücum edərək buranı işğal etdi. Bunun ardınca uzun sürən mübarizədən sonra 1804-cü ilin yanvarın 3-də Gəncə xanlığı rus qoşununa təslim oldu (144,93-95; 21,18-19). Bu ərazilər işğal edildikdən sonra P.D.Sisianov İrəvan xanlığına hücum etməyə qərara aldı. O, planını həyata keçirmək üçün çar I Aleksan- drdan əlavə kömək istədi. Baş komandan 1803-cü il martın 12-də imperato- ra yazdığı məlumatda, İrəvan xanlığının işğalını uğurla başa çatdırmaq üçün əlavə 3 alay və 100.000 rubl məbləğində pul lazım olduğunu bildirmişdi. Bu qüvvələrlə o, nəinki İrəvanı, həmçinin Naxçıvan və Şuşanı almağı və Kür- Araz boyu ərazilərin işğalını başa çatdırmağı vəd edirdi (100,610; 144,121). İrəvana yürüş etmək üçün 1804-cü ilin mayında rus qoşunu Tiflisdə cəmləşməyə başladı (326,258). Rus qoşunlarının bölgədə işğalçılıq yürüşünə başlaması şah hökumətini narahat etməyə başladı. Fətəli şah Qacarın əmri ilə Təbrizdə şahzadə Abbas Mirzənin və Süleyman xanın komandanlığı altında 20-30 minlik qoşun toplandı. Bu qoşunun bir hissəsi Abbas Mirzənin koman- danlığı altında İrəvana, digər hissəsi isə Şuşaya hücum etməli idi. Həmin ərazilər tutulduqdan sonra hər iki dəstə Gəncə xanlığı ərazisində cəmləşməli və buradan Tiflis üzərinə yürüşü nəzərdə tutulmuşdu. Şah Şəki və Şamaxı xanlarına hədiyyələr göndərərək onlardan qoşunları ilə bu yürüşdə iştirakını tələb etmişdi. İrəvanlı Məhəmməd xan da belə bir göstəriş almışdı. Şahın göstərişilə İrəvan xanı hətta Təbrizə getməli idi. Əmrin icra olunmayacağı təqdirdə, şah xanı bu əraziləri tərk edərək Məkkəyə ziyarətə getməsini tələb Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|