Азярбайъан милли елмляр академийасы а
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
116 Qarsa köçmək istəyən iki minə qədər ailə yolda ikən rus qoşunu tərəfindən geri qaytarılaraq Loridə yerləşdirildi (206,614-615). İyunun 14-də P.D.Sisianovun komandanlığı altında rus qoşununun əsas qüvvələri Gümrüdə general mayor Tuçkovun dəstəsi ilə birləşdi. Ümumi rus qoşunlarının sayı belə idi: piyada- 1100 nəfərdən ibarət 3 ba- talyon qafqaz qranador alayı, 650 nəfərdən ibarət 2 batalyon tiflis muşk- etyor alayı, 1200 nəfərdən ibarət 2 batalyon saratov muşketyor alayı, 400 nəfərdən ibarət 2 batalyon 9-cu yeger alayı. Piyadaların ümumi sayı 3350 nəfər təşkil edirdi. Süvarilər isə 300 nəfərdən ibarət üç eskadron narva draqun alayından, 350 kazak və 370 gürcü dəstəsindən ibarət idi. General- mayor Tuçkovun dəstəsindən əlavə, S.D.Sisianovun 20 səhra topa malik 4370 əsgəri var idi (66,261). General mayor Tuçkovun dəstəsi bura əlavə edilsə bütünlükdə rus qoşunlarının ümumi sayı 28 səhra topundan, 6170 əsgərdən ibarət olmuşdu. Sonradan Xoylu Cəfərqulu xanın 200 nəfərdən ibarət dəstəsi də rus qoşununa qoşulmuşdu (66,268). Qeyd etmək lazımdır ki, H.M. İbrahimbəyli öz əsərində Xoy xanının dəstəsini azərbaycanlı könüllü qoşunları adlandıraraq, onların fəaliyyətini xeyli şişirtmişdi (161,74). Bundan əlavə, P.D.Sisianov bu yürüşdə İrəvan ermənilərindən kömək alacağına ümid edirdi. Bu hadisələrdə ermənilərin xəyanətkar fəaliyyəti haqqında bir qədər ətraflı məlumat vermək yerinə düşərdi. Kartli-Kaxetiya Rusiyaya birləşdirildikdən sonra İrəvan erməniləri açıqdan-açığa özlərini rusların tərəfdarları kimi göstərməyə başlamışdılar. Onların nümayəndələri rus komandanlığı ilə əlaqə yaradaraq İrəvanda baş verən siyasi hadisələrlə onları məlumatlandırırdı. Mülkü müşavir Kovalenski çara göndərdiyi məlumatda ermənilər haqqında yazırdı: «Xanın (Məhəmməd xanın-E.Q.) yanındakı erməni məmurlarından biri, İrəvan ermənilərinin başçısı məlik Avram xanın və xalqın dərin hörmətini qazanmışdı. Şübhə yoxdur ki, mənim onunla yazışmamdan sonra məlum oldu ki, nəinki o, həmçinin bütün ermənilər Rusiyaya meyllidirlər» (156,118-124). Hətta P.D.Sisianov da çara göndərdiyi məlumatda «yerli erməni tacirləri bizi ərzaqla təmin etməyi vəd etdiklərini» yazırdı (100,610). Lakin rus qoşunlarının başçısı sonradan er- mənilərə bel bağlamaqda yanıldığını başa düşmüşdü. O, İrəvanda rus qo şununlarının məğlubiyyətinin əsas səbəbini ermənilərin yalan məlu- matlarında görürdü. Məsələn, 1805-ci il avqustun 15-də erməni yüzbaşı Qa- brielin Qarakilsədən baş komandana göndərdiyi məktubunda İrəvanda baş verən hadisələr haqqında məlumat verərək yazırdı ki, Məhəmməd xan şah tərəfindən hakimiyyətdən devrildikdən sonra xan təyin olunan Mehdiqulu xanın ərzaq ehtiyatı yoxdur və qoşun onun sözünə baxmır. O, P.D.Sisianova 117 məsləhət görürdü ki, nə qədər ki, onlar ərzaq ehtiyatı toplamayıb, tezliklə bura qoşun göndərsin və İrəvanı işğal etsin. Daha sonra o, bildiridi ki, guya naxçıvanlı Kəlbəli xan Rusiya himayəsini qəbul edəcəyinə söz verib (140,626). P.D.Sisianov 1805-ci il avqustun 26-da məlik Avrama və yüzbaşı Qabrielə göndərdiyi məktubda erməniləri «yalançı», «vəfasız», «müftəxor» və «xain» adlandıraraq yazırdı ki, «…iran qəlbli vəfasız ermənilər indi o ümidlə gəlmisiniz ki, bizdən taxıl alasınız. …Gürcüstan müftəxorları yed- izdirməyə borclu deyil. Siz İrəvanda qalan erməniləri müdafiə etməyi xahiş edirsiniz. Soruşuram xəyanətkarlar himayə edilməyə layiqdilərmi?. Qoy onlar it kimi gəbərsin, onlar buna layiqdirlər!. Mən keçən il məğlubedilməz rus qoşunu ilə İrəvan qalasını mühasirəyə alanda, bu ləyaqətsizlər Narınqal- anı tutub mənə təhvil verə bilərdilər. Lakin bunu etmədilər. Sən yüzbaşı hiyləgər Məhəmməd xanın birinci məsləhətçisisən, mənimlə onun arasında yalanla və xainliklə əlaqə saxlayırsan. Keçən ilki kimi sənin sözünə necə inanım ki, rus qoşunu yaxınlaşan kimi İrəvan əhalisi təslim olacaq. Fikirləşirsən ki, siz 300 nəfər qorxaq ailənizlə 3.000 şah qoşununa qarşı çıxacaqsınız. Yaxud yalan dəlillərlə məni yeni İrəvan xanına və hiyləgər Kəlbəli xana inanmağa məcbur eməklə, guya onlar sizinlə gizli danışığa gələrək Rusiya himayəsini qəbul etməklə məni qoşunla oraya yürüş etməyə məcbur edəsiniz. Lakin məndən bunu gözləməyin. İranlıların hiyləgəlliyi mənə məlumdur və mən İrəvan qalasını nə vaxt işğal edəcəyimi yaxşı bilirəm» (314,627-628). Bu sənəd bir daha ermənilərin necə xəyanətkar və vəfasız olduqlarını sübut edir. Bundan əlavə, bu məktub bir daha sübut edir ki, ermənilər yalan məlumatlar verməklə rus qoşunlarını İrəvana cəlb etmək istəyirdilər. Gümrüdə bir neçə gün qaldıqdan sonra rus qoşunu iyunun 15-də Eçmiədzin kilsəsinə doğru hərəkət etdi. P.D.Sisianov kilsəni ələ keçirərək burada yerləşməklə Məhəmməd xanla danışıqlar aparmaq istəyirdi. Məhəmməd xan isə ruslardan kömək almaq ümidini itirməmişdi. O, Gümrüdə olarkən P.D.Sisianova son dəfə olaraq kömək üçün müraciət etdi. Lakin baş komandan xana təhqiredici məktub göndərərək, ondan İrəvan qal- asının açarlarını təhvil verilməsini tələb etmiş, əks halda Cavad xanın aqibətinin onun da yaşayacağı ilə hədələmişdi (144,313-314). İrəvan xanı isə yaxın adamları vasitəsilə rus qoşununun sayca az olduğunu bildikdən sonra onlardan kömək almaq ümidini itirdi (410,21). Lakin Eçmiədzin kilsəsi şah qoşunu tərəfindən tutulmuş, burada 400 nəfərlik dəstə yerləşdirilmişdi. Bundan xəbəri olmayan rus qoşunu iyunun 19-da kilsənin 8 verstliyində olan zaman şahın qoşunu onları aldatmaq üçün hiyləyə əl atır. Kilsə zəngləri aramsız çalınmağa başladı. Rus komandanlığı Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|