Азярбайъан милли елмляр академийасы а
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Birinci İrəvan döyüşü
112 etmişdi. Əks halda Fətəli şah İrəvan və Naxçıvan xanlarını əmanət verdi- kləri oğlanlarını öldürməsilə hədələmişdi (138,611-612; 144,297-298). Abbas Mirzə Məhəmməd xanın könüllü təslim olmasına ümid edirdi. O, 1804-cü il aprelin 22- də Təbrizdən Bədir bəyin başçılığı altında 17 nəfər və gürcü şahzadəsi Aleksandr Mirzənin 3 nəfərdən ibarət nümayəndə heyətini İrəvana göndərdi. Elçilər şah hökumətinə tabe olmaq üçün xanı dilə tutmağa başladı. Tərəflər arasında danışıqlardan məlum oldu ki, xan şaha sədaqətini sübut etmək üçün ilk növbədə 100.000 samar buğda toplayaraq, 4.000 qoşunla Gəncəyə hərəkət etməli və orada Abbas Mirzənin və Ale- ksandr Mirzənin qoşunları ilə birləşməli idi. Bundan əlavə, Məhəmməd xan şaha İrəvanın 12 nüfuzlu əyan ailəsini əmanət verməli idi. Lakin şah ha- kimiyyətini özü üçün təhlükə hesab edən İrəvan xanı bu tələbləri yerinə yetirməkdən boyun qaçırdı (139,612). Şaha rədd cavabı verən Məhəmməd xan aqibətinin acınacaqlı ola cağını çox gözəl dərk edirdi. O, bu təhlükənin qarşısını almaq üçün Rusiya hökumətindən hərbi kömək almaq fikirinə düşdü. Bu niyyətlə o, P.D.Sisianova xəbər göndərərək ruslara xidmət etmək arzusunda olduğunu bildirmiş, bunun əvəzində şah qoşununun qarşısını almaq üçün hərbi kömək göstərilməsini xahiş etmişdi (76,185; 144,302). İrəvan xanının düşdüyü ağır vəziyyətdən istifadə edən P.D.Sisianov 1804-cü il mayın 10-da Məhəmməd xana yazdığı məktubda bir neçə ağır tələb irəli sürmüşdü: birinci, xan hər şeydən əvvəl, Danili katolikos taxt-tacına bərpa etməli, yalançı katolikos Davıd isə ruslara təhvil verilməlidir; ikinci, İrəvan qalası rus qoşununa təslim edilməlidir; üçüncü, xan Rusiya imperatorunu özünün hökmdarı kimi qəbul etməli və sədaqətli olacağına and içməlidir; dördüncü, xan ildə 80 min rubl həcmində xərac verməli idi, xərac ildə iki müddətə, biri novruz bayramına qədər, digəri isə iyul ayından sonra ödənilməli idi. Əvəzində baş komandan, xanın sədaqətli olacağı halda əvvəlki vəzifəsində qalacağına; təhlükəsizliyi üçün öz vəzifəsinə imperator fərmanı ilə yenidən təsdiq ediləcəyinə; xanın ailəsini (girovları-E.Q.) İrandan geri almaq üçün hərtərəfli cəhd ediləcəyinə söz verirdi (254,613; 256,614). Məhəmməd xan bu tələbləri qəbul edəcəyi halda, P.D.Sisianovun əmr ilə general-mayor Le- ontev Pəmbəkdə yerləşən rus qoşununun başçısı mayor Montrezoru iki ba- talyonla, Danili katolikos taxtına oturtmaq haqqında çarın fərmanı ilə İrəvana göndərməli idi. Bu tələblər yerinə yetirildikdən sonra həm Məhəmməd xan, həm də onun qaynı naxçıvanlı Kəlbəli xan Rusiya təbəəli- yini qəbul edə bilərdi (256,614; 132,305-306). İki od arasında qalan Məhəmməd xan rus komandanlığının bu tələblərini qəbul etməyərək gözləmək qərarına gəldi. 113 İrəvana hücum üçün rus qoşunlarının Tiflisdə cəmləşdiyi və Məhəmməd xanla danışıqlar aparıldığı vaxt şahın baş vəziri Mirzə Məhəmməd Şəfi 1804-cü il mayın 23-də Yaqub bəy Gəraylını məktubla P.D.Sisianovun yanına göndərdi. Məktubda şah hökuməti baş komandan- dan rus qoşununun Tiflisə hansı məqsədlə gəlişini xəbər almış və Kartli- Kaxetiyanın ona məxsus olmasını iddia edirdi. P.D.Sisianova məsləhət görülürdü ki, rus qoşunu oranı tərk etsin, əks təqdirdə onlar silahla oradan qovulacaqdır (255,807-808). Lakin baş komandan elçini söyüşlə qarşılayar- aq şahın tələblərinə məhəl qoymadı. Əvəzində, baş vəzirə təhqiramiz məktub yazaraq bildirdi ki, «mən sizi Kür çayı və Göyçə gölündə… süngü və mərmi ilə qarşılamağa hazıram» (401,808-809; 402,809; 326,267; 144,298). P.D.Sisianovun belə təhqiramiz cavabı 1804-cü il iyunun 10-da iki ölkə arasında diplomatik münasibətlərin kəsilməsinə səbəb oldu və beləliklə, Qacar İran dövlət ilə Rusiya arasında uzunmüddətli müharibə ba şladı (21,21). Birinci İrəvan döyüşü İki od arasında qalan İrəvan xanı müstəqilliyini qorumaq üçün hər iki dövlət arasında manevr etməklə bərabər, İrəvan qalasını möhkəmləndirməyə başladı. Məhəmməd xan ətraf kəndlərin əhalisini qalaya köçürdü. Köçürülən hər bir şəxs özü ilə 2 litr barıt, 1 mer qurğuşun və lazımi miqdarda ərzaq götürməli idi. Xan onlardan arxayın olmaq üçün ehtiyat tədbirlərə əl ataraq, hər ailədən arvad və uşaqlardan ibarət girov götürmüşdü. O, elan etmişdi ki, əgər kimsə düşmən tərəfinə keçsə girovlar asılacaqdır. Xanın səyi nəticəsində qala qarnizonunun sayı 7000-ə çatdırıldı (326,267; 144,298). Lakin Məhəmməd xanın bütün bu tədbirlərinə baxmayaraq, xanlığın əhalisi vahimə içərisində idi. Bu təhlükədən canlarını qurtarmaq üçün Azəri tü- rklərindən və ermənilərdən ibarət iki min ailə Qarsa köçməyə başladı (206,614-615; 76,185). İrəvan xanlığını özünə tabe etmək üçün ilk öncə şah qoşunu hücuma keçdi. Nasir Nəcmi yazır ki, «bu vaxt Abbas Mirzəyə xəbər vermişdilər ki, İrəvan valisi Məhəmməd xan xəyanət edərək, Sisianovun həmləsindən bir neçə gün əvvəl rus qoşunlarını həmin şəhəri və başqa Qafqaz şəhərlərini almağa qaldırmışdı» (47,29). Şahzadə Abbas Mirzənin komandanlığı altın- da 20 minlik şah qoşununun bir hissəsi İrəvan şəhərinə hücum edərək 1804- cü il iyunun 1- də qalanı mühasirəyə aldı. Digər hissəsi isə Mehdiqulu xanın kom andanlığı altında gürcü şahzadələri Aleksandrın, Teymurazın və sabiq Axalsıx hakimi Şərif paşanın iştirakı ilə Kartli-Kaxetiyaya hərəkət etdi (410,22; 144,311). Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|