Азярбайъан милли елмляр академийасы а
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
102 yazaraq, onu Rus iyanın təbəəliyinə keçməyi təklif etmişdi (326,86-87). Çar I Aleksandr da öz növbəsində 1802-ci il aprelin 25-də K.F.Knorrinqə beş bənddən ibarət xüsusi təlimat göndərdi. Təltmatın dörd bəndi İrəvana aid idi. Təlimatda çar rus komandanlığına nəyin bahasına olursa olsun şah qo şunlarının İrəvanda möhkəmlənməsinə yol verməmək, Məhəmməd xanı rus təbəəliyinə keçməsinə inandırmaq üçün yollar axtarmaq, İrəvan qalasın- da rus qoşununu yerləşdirməyi tapşırmışdı (326,88-89). Bunun ardınca rus ko mandanlığı Kartli-Kaxetiyada olan hərbi qüvvələrini daha da gücləndirməyə başladı. Qafqaz xəttinddə ərzaqla təchiz olunmuş 7 min qoşun səfərbərliyə alındı və İrəvanla sərhədə əlavə qüvvələr yerləşdirildi. Bu xəbəri eşidən Fətəli şah İrəvana və Kartli-Kaxetiyaya nəzərdə tutulmuş yürüşü başqa bir vaxta keçirdi. P.Butkov yazır ki, «Baba xan (Fətəli şah- E.Q.) İrəvana və Kartli-Kaxetiyaya qoşun göndərmək niyyətindən əl çəkdi. Ona görə ki, Baba xanın anası həmişə onu Rusiya ilə müharibədən çəkindi- rərək, yalnız İranda hakimiyyətini möhkəmləndirməyi məsləhət görmüşdü» (84, c.2, səh.515). Təhlükənin sovuşduğunu görən Məhəmməd xan rus komandanlığı ilə danışıqları kəsərək, onlardan hərbi kömək almaqdan əl çəkdi (326,88-89; 146,16-17). P. Butkov həmin aylarda Məhəmməd xanın siyasətini belə şərh edirdi: «bununla bərabər, İrəvan xanı təhlükənin sovuşduğunu görərək, nəinki, təbəəliyə daxil olmaq fikirindən yayınır, eyni zamanda Rusiyanın düşməni Naxçıvanlı Kəlbəli xanla, şahzadə Aleksandrla (II İraklinin oğlu- E.Q.) birlikdə zahirdə ruslara dostluq münasibəti göstərir, batində isə imkan düşən kimi Gəncə xanı, Axalsıx paşası və İmeretiya çarı ilə birlikdə rusları Kartli-Kaxetiyadan sıxışdırmaq, əgər buna nail olmadıqda imkan düşdükcə ziyan vurmaq üçün yürüşlərdə iştirak edirdi» (84,c.2, səh.515-516). Qacar təhlükəsindən qurtaran Məhəmməd xan qaynı Kəlbəli xanla birlikdə Qars paşasına qarşı müharibəyə başlayır. Onlar arasında düşmənçilik Qars hakimi Məhəmməd paşanın günahı üzündən başlamışdı. 1802-ci il mayın 26-da Kəlbəli xanın polkovnik Karyaginə yazdığı məktub- dan bəlli olur ki, Qars hakimi Məhəmməd paşa İrəvan və Naxçıvan xanlıqlarına düşmən olan qüvvələrlə birləşərək tez-tez bu xanlıqların sərhəd ərazilərinə qarət məqsədilə hücumlar təşkil edir, onların Qarsdan keçən kar- vanlarını soyur, tacirlərini döyür və mallarını əllərindən alırdı (245,625- 626). Kəlbəli xan mayın 27-də yazdığı digər məktubda isə Qars paşası ilə barışmaq üçün bir neçə təklif irəli sürmüşdü. Bu təklifdə Məhəmməd paşanın düşmənçilik əməlləri qabarıq göstərilmişdi. Bu təkliflər aşağıdakılardır: 1) İrəvan sakinləri olan Qarapapaqlıların geri qaytarılması; 2) ələ keçirilmiş Eçmiədzinə məxsus əşyaların təhvil verilməsi; 3) orada 103 sığınacaq tapmış əhalinin geri qaytarılması; 4) qarət edilmiş tacirlərin mal- larının geri qaytarılması; 5) yandırılmış və talan edilmiş 10 kəndin meşəsinin yenidən bərpa edilməsi (246,626). Qeyd etmək lazımdır ki, məktub Kəlbəli xanın adından yazılsa da, burada İrəvanla bağlı hadisələrə toxunulmuşdu. Məhəmməd paşanı cəzalandırmaq məqsədilə İrəvan qoşunu Kəlbəli xanın başçılığı ilə Qars ərazisinə daxil olaraq onun bir hissəsini tutdu. İrəvanlıların təzyiqinə davam gətirə bilməyən Məhəmməd paşa kömək üçün general leytenant Knorrinqə müraciət etdi. Məhəmməd xanın bu addımı rus komandanlığını narahat etməyə bilməzdi. Rus komandanlığı İrəvan xanını cəzalandırmaq qərarına gəldi və K.F.Knorrinq Məhəmməd paşanın müraciətindən istifadə edərək Osmanlı ərazisinə qoşun yeridir. 1802-ci il aprel ayının əvvəllərində Osmanlı ərazisinə daxil olan rus qoşunu Məhəmməd paşanın dəstələri ilə birlikdə Kəlbəli xanın başçılıq etdiyi İrəvan qoşununu məğlub etdi (326,84). Bu qələbədən sonra Qars hakimi Məhəmməd paşa fürsətdən istifadə edərək rus komandanlığına İrəvan xanlığını işğal etməyi məsləhət görmüşdü. O, dəfələrlə P.İ.Kovalenskiyə və K.F. Knorrinqə məktub yazaraq İrəvanı işğal etmək üçün əlverişli fürsətin olduğunu bildirsə də, bu müraciətlər cavabsız qalmışdı (326,84-94-98-108- 111-118-146). Məğlubiyyətə baxmayaraq, İrəvan xanı geri çəkilmək niyyətində deyildi. Yürüşü davam etdirmək üçün 1802-ci ilin mayında İrəvanda güclü qoşun toplandı. Kəlbəli xanın başçılığı ilə İrəvan qoşunu mayın ortalarında Pəmbək və Qars istiqamətində yenidən yürüşə başlayır. Bu hücumun qarşısını almaq üçün K.F.Knorrinqin əmrinə əsasən Pəmbək ərazisində yer- ləşən rus qoşunlarının başçısı pokovnik Karyagin öz dəstəsini döyüş hazırlığına gətirdi. Mayın 17-də isə general-leytenant Knorrinq Qars paşasına məktub yazaraq ruslarla birlikdə yürüşüşdə iştirak etməyi təklif edir (326,94,108; 84, c.2, səh,517). Beləliklə, 1802-ci il mayın 28-də rus qoşunu ilə Qars paşasının qüvvələri Arpa çayının sahilində, Qars paşalığına məxsus ərazidə, İrəvan qoşunu ilə üz-üzə gəldi. Bu döyüşdə 12.000 süvaridən, 2.500 piyadadan ibarət İrəvan qoşunu, müttəfiq qoşunlarından- 583 nəfər, 3 topa malik rus, 6.000 süvari, 2.000 piyadadan və 3 topdan ibarət osmanlı qoşunu iştirak etmişdi. Rus qoşununun tərkibində 202 nəfərdən ibarət pəmbəkli də vardı (355,627; 97,628). Üç saata qədər davam edən döyüşdə İrəvan qoşunu güclü müqavimət göstərməsinə baxmayaraq, məğlub olaraq geri çəkildi. Döyüşdə İrəvan qoşunundan 500, osmanlılardan isə 70-ə qədər əsgər ölmüş və yaralanmış, ruslardan isə itki olmamışdı (353,627; 97,628). Məğlub olan Kəlbəli xan geri çəkilərək Arpa çayının Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|