Азярбайъан милли елмляр академийасы а
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
95 almaqa göndərdi. Şahzadənin məqsədi İrəvanı özünə tabe etdtkdən sonra Kartli-Kaxetiya istiqamətində yürüşü davam etdirmək idi. Abbas Mirzənin planını şahın yanına qaçmış II İraklinin oğlu Aleksandr Mirzənin 1800-cü il iyulun 30-da anasına yazdığı məktubda belə şərh edilmişdi: «İran qo şununun yarısı İrəvan qalası ətrafında dayanıb, digər hissəsi isə xanın kar vansarasında yerləşib. Allah qoysa, o, (Abbas Mirzə-E.Q.) yeddi gündən sonra Göyçə gölünə doğru hərəkət edərək tezliklə, Tblisə çatacaq» (149,295). Məktubda gürcü şahzadəsi İrəvanı mühasirəyə alan şah qo şununun sayı, onların pis silahlanması haqqında ətraflı məlumat vermişdi. Gizli yazılmış bu məktub ruslar tərəfindən ələ keçirilmişdi (237,131-132). Bundan əlavə, Cənubi Qafqaza yürüşdən qabaq Qacar tərəfi Kartli- Kaxetiya sarayı ilə də əlaqə yaratmışdı. Şahın fərmanını, Abbas Mirzənin və Süleyman xanın məktublarını Kartli-Kaxetiya çarı XII Georgiyə çatdırmaq məqsədilə Tiflisə nümayəndə heyəti göndərilmişdi. Çarın qəbulunda olan elçi ona hədə-qorxu gələrək şaha tabe olmasını və itaətini bildirmək üçün şahzadə Davidi girov verməsini tələb etmişdi. Lakin XII Georgi Abbas Mir- zənin fərmanını soyuq qarşılayaraq elçiyə bildirmişdi ki, Rusiya dövlətinin nümayəndəsi olmadan şahla danışıqlar aparmaq istəmir. Beləliklə, iyunun 14- də aparılan danışıqlarda Rusiyanın nümayəndəsi Kovalenski də iştirak etmişdi. Onun iştirak etdiyi qəbulda XII Georgi elsiyə bildirmişdi ki, o, rəhmətlik atasının əhd-peymanına sadiq qalaraq, 1783-cü il müqaviləsinə əməl edəcək və Rusiya dövlətinin razılığı olmadan hər hansı dövlətin tələblərinə tabe olmayacaqdır. Bu mənfi cavabla elçi geri qayımışdı (90,105-106; 145,121-123). Sonradan Abbas Mirzəyə tabe olan Məhəmməd xan da XII Georgiyə məktub yazaraq onu şaha tabe olmağa çağırmışdı. Xan yazırdı ki, «indi İranla Kartli-Kaxetiya arasında heç bir ayrılıq və ziddiyyət yoxdur. Məsləhət görürəm ki, qardaşın və oğlun vasitəsilə Baba xana (Fətəli xana-E.Q.) hədiyyə göndərəsən. Əks halda qorxuram ki, çarlıqda elə talan olsun ki, özünüz peşman olasınız» (145,125). Lakin xanın bu məktubu da cavabsız qalmışdı. Abbas Mirzə çardan mənfi cavab alsa da, İrəvana hücumu davam et dirmişdi. Qeyd etmək lazımdır ki, Məhəmməd xan şah qoşununun hücu- munu eşidərək müqavimət göstərmək üçün bir çox tədbirlər görmüşdü. O, İrəvan qalasını əlavə qoşunla gücləndirmiş və qalaya uzunmüddətli ərzaq ehtiyatı toplamışdı. Şah qoşununun yaxınlaşdığını eşidən ətraf kəndlərin əhalisi evlərini başlı-başına buraxaraq qonşu dövlətlərə qaçmışdılar. Biçilmək ərəfəsində olan taxıl zəmiləri nəzarətsiz qalmışdı (145,125-135). İrəvanlılar qırx gün şah qoşununun hücumunu mərdliklə müdafiə etdi. Mühasirənin uzanması, ərzaq çatışmazlığı şah qoşununu ağır vəziyyətə 96 salmışdı. İş o yerə gəlib çatmışdı ki, ərzaq ehtiyatını təmin etmək üçün şah qoşunu başsız qalmış taxıl zəmilərini özləri biçir və emal edirdilər (203,136; 145,135). Uzunmüddətli mühasirə qala müdafiəçilərini də acınacaqlı vəziyyətə salmışdı. Ətraf kəndlərin dağılması və digər tərəfdən heç bir yerdən kömək ala bilməməsi Məhəmməd xanı şahzadə ilə danışıqlara girməyə məcbur etdi. Danışıqlar nəticəsində İrəvan xanı şaha tabe olduğunu bildirərək tələb olunan təzminat və girovları vermişdi (30,86). Bu yürüşdə Abbas Mirzə Eçmiədzin kilsəsini də cəzalandırmışdı. Şahzadə sursat və vergidən əlavə, buradan 30.000 rubl (3.000 tümən-E.Q.) məbləğində nəqd pul əldə etmişdi. Eyni zamanda şaha qarşı çıxdıqlarına görə bəzi din xadimləri cəzaya məruz qalmışdı (84, c.2, səh.455). Lakin bu dəfə də, şah qoşunu yürüşü davam etdirə bilmədi. Fətəli şah Xorasanda baş vermiş üsyanı yatırmaq üçün 1800-cü ilin sentyabrında qoşunu İrəvandan geri çağırmışdı. O, yalnız İrəvan xanından girov almaqla kifayətləndi. Beləliklə, Fətəli şah qoşunlarını geri çağırmasi ilə İrəvan xanlığı bu təhlükədən qurtara bildi. Şah qoşunlarının bu yürüşü çoxlu insanın ölümünə və xanlıqdan didərgin düşməsinə səbəb oldu. Təsərrüfata gülli miqdarda ziyan dəydi. Lakin irəvanlıların mübarizə əzmini qıra bilmədi. Belə ki, əlacsız qalan İrəvan xanı sonda girov və təzminat versə də, tezliklə şaha tabe olmaqdan boyun qaçırdı. 97 II FƏSİL İRƏVAN XANLIĞI XIX YÜZİLLİYİN BİRİNCİ OTUZİLLİYİNDƏ 2.1. İrəvan xanlığının Şuragöl və Pəmbək uğrunda mübarizəsi Şah qoşunu İrəvan xanlığını tərk edən kimi Məhəmməd xan yenidən müstəqil siyasət yeritməyə başladı. O, Kəlbəli xanla birləşərək vaxtilə İrəvan xanlığının tərkib hissəsi olan, sonradan siyasi vəziyyətlə əlaqədar Kartli-Kaxetiyadan asılı vəziyyətə düşmüş Şuragöl və Pəmbək sultan- lıqlarını geri qaytarmağı qərara aldı. Onu bu işə vadar edən Rusiyanın Kartli-Kaxetiya çarlığını özünə birləşdirmək siyasəti olmuşdu. Qeyd etmək lazımdır ki, 1798-ci il yanvarın 11-də II İrakli vəfat etdi (144,15; 145,1). Onun ölümündən sonra hakimiyyətə oğlu XII Georgi gəlsə də, ailə daxilində hakimiyyət uğrunda mübarizə başladı (144,15-16). Ailədaxili mübarizədə çətin vəziyyətə düşən XII Georgi çıxış yolunu Kartli- Kaxetiyanı Rusiyaya birləşdirməkdə görürdü. Bu məqsədlə o, knyaz Qarse- van Çavçavadzenin başçılığı ilə Sankt-Peterburqa nümayəndə heyəti göndərdi (418,20). Bu müraciətdən istifadə edən I Pavel 1800-cü il dekabrın 18- də Kartli-Kaxetiyanın birləşdirilməsi haqqında manifest imzaladı (418,21). Bu manifestlə də rus qoşunlarının Cənubi Qafqaza hərbi müdax- iləsi rəsmiləşdi. Manifestdən sonra rus qoşunları Tiflisə daxil oldu. Lakin rus qoşun- larının ilk dəstəsi hələ manifest imzalanmamışdan əvvəl, 1799-cu il noy- abrın 26-da 17-ci leyb-qrenader İrəvan alayı general-mayor Lazarevin başçılığı ilə təntənəli surətdə Tiflisə daxil olmuşdu (393,3; 418,20). Təbii ki, bu hadisə İrəvan xanının nəzərindən qaça bilməzdi. O, yaxşı bilirdi ki, Kartli- Kaxetiyanın Rusiyaya birləşdirilməsi İrəvan torpaqları üçün də təhlükəlidir. Rus qoşunlarının Tiflisə daxil olması Məhəmməd xanı ona məxsus əraziləri geri qaytarmağa məcbur etdi. O, ilk öncə Şuragölə qoşun yeridir. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, İrəvan xanlığının mahallarından biri olan Şuragöl 1779-cu ildə II İraklinin hücumu zamanı ondan qoparılaraq ayrıca sultanlığa çevrilmişdi. Kartli-Kaxetiya çarı buradan hər il təyin etdiyi adamlar vasitəsilə illik vergi yığırdı. Bu dövrdə Şuragöl sultanlığının əhalisi azəri türklərindən ibarət idi və burada minə qədər ev vardı (84, c.2, səh.448). Lakin İrəvan xanları bununla razılaşmayaraq daima bu ərazinin onlara məxsusluğunu iddia etmişdilər. P.İ.Kovolevski öz «Gündəliyində» Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|