Азярбайъан милли елмляр академийасы а
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
89 təmizlənməli və onun qoşunu digər xanlarla birlikdə Ağa Məhəmməd xanın əleyhinə qalxmalıdır» (15,190). Rusiya belə hesab edirdi ki, II İrakli uzun müddət İrəvanı təsirində saxladığına və bu xanlıqdan vergi aldığına görə, onun bu addımına Osmanlı dövləti adi hal kimi baxacaqdır. Lakin II İrakli rus komandanlığının ümidini doğrultmadı. Çar da öz növbəsində Gəncə və İrəvanı yenidən özündən asılı vəziyyətə salmaq üçün rus qoşununun gücündən istifadə etmək istəyirdi. II İrakli rus koman- danlığına məktub yazaraq Gəncəni tutmağa qüvvəsinin olmadığını etiraf edirdi. Qraf V.Zubov isə ona bildirirdi ki, Gəncənin alınması rusların plan ında nəzərdə tutulmuşdu. Lakin İrəvan xanlığının işğalı II İraklinin üzərinə düşür. Çünki rus qoşunlarının Osmanlı sərhədləri yaxınlığında g örünməsi Rusiya dövləti üçün əlverişli deyildir (149,170). 1796- cı ilin aprelin 15-də general-poruçik V.A.Zubovun başçılığı ilə 30 minlik rus qoşunu Dərbənd istiqamətində Azərbaycana yürüşə başladı. (224,136; 187,177). Bu yürüşdə rus qoşunu Dərbənd, Quba, Bakı, Şamaxı və Gəncə şəhərlərini ələ keçirmişdi (87,343-374; 224,127-314; 84,c.2, səh.372-415; 76,175-177; 187,177-188). Rus qoşunlarının yürüşündən istifadə etmək istəyən bəzi Azərbaycan xanları gizlincə rus komandanlığı ilə məktublaşaraq Ağa Məhəmməd xana qarşı kömək istəmişdi. «Gəncədə mövqe tutan Rimski-Korsakovun məqsədi Azərbaycan xanlarını Ağa Məhəmməd şah Qacara qarşı qaldırmaq və II İraklini qoşun toplayaraq İrəvanı tutması üçün inandırmalı idi» (149,181). İrəvan xanlığı Osmanlı Türkiyəsi ilə sərhəddə yerləşdiyindən bu ərazidə möhkəmlənmək Rusiyaya çox vacib idi. Məhəmməd xan zahirdə Ağa Məhəmməd xana tabe olduğunu bildirsə də, hakimiyyətini itirəcəyindən qorxaraq V.Zubovdan hərbi kömək almaq ümidində idi və bu məqsədlə rus komandanı ilə gizli məktublaşırdı. O, Ağa Məhəmməd xanın şübhələnməsindən ehtiyat edərək əlacsızlıqdan baş ko- mandanla əlaqəni ermənilər vasitəsilə aparırdı. Bundan əlavə, Məhəmməd xan Tiflisdə yerləşən erməni arxiyepiskopu İosifdən istifadə etməklə II İrak- lini və general Korsakovu kömək üçün öz tərəfinə çəkmək qərarına gəlmişdi. O, planını gerçəkləşdirmək üçün erməni katolikosu Simonun ba cısı oğlu Yeqor Xubovu 25 nəfərin müşayəti ilə Tiflisə göndərmişdi (410,9). Lakin bundan xəbər tutan Ağa Məhəmməd xan İrəvanın əldən çıxa- cağından narahat olaraq sərkərdələrdən Təvəkkül xanı və Cəfər xanı 400 nəfər qoşunla İrəvana göndərdi. İrəvan şəhərinə gələn Təvəkkül xan Məhəmməd xanı hakimiyyətdən uzaqlaşdıraraq İrəvan xanlığının idarəsini müvəqqəti ələ keçirdi (84, c.2, səh.403-404). 90 Müv əqqəti hakimiyyətdən kənarlaşdırılan Məhəmməd xan isə əliboş dayanmadı. O, hərbi kömək almaq üçün rus komandanlığına müraciət etdi. İrəvan xanı V.A.Zubova məktub göndərərək, Təvəkkül xanı İrəvandan qovmaq üçün 1000 nəfərlik dəstə istədi. Lakin V.A.Zubov cavabında Məhəmməd xanı tələsməməyə, səbr etməyə çağırmışdı (30,83). Ümidinin boşa çıxdığını görən Məhəmməd xan əlacsız qalaraq kömək üçün II İrakliyə müraciət etməyə məcbur oldu. Lakin bu müraciət də nəticəsiz qaldı (84, c.2, səh.427-428). 1796- cı il noyabrın 6-da II Yekaterinanın vəfatından sonra hakimiy- yətə gələn I Pavel rus qoşunlarını Cənubi Qafqazdan geri çağırdı (84, c.2, səh.418; 76,177; 187,188). Rus qoşunlarının Cənubi Qafqazı tərk etdiyinini eşidən Ağa Məhəmməd xan ikinci dəfə yürüşə hazırlaşmağa ba şladı. O, ilk növbədə V.A.Zubovla danışıqlar aparan bəzi xanları cəzalandırmağı qərara aldı. Ərdəbilə gələn Ağa Məhəmməd xan irəvanlı Məhəmməd xanın və naxçıvanlı Kəlbəli xanın onun hüzuruna gəlmələrini əmr etdi (44,66). Bunun ardınca o, qardaşı Əliqulu xanın komandanlığı altında İrəvana qoşun göndərdi. Çünki Məhəmməd xanın hakimiyyətdən devrilməsi İrəvanda yerli xalqın qiyam qaldırmasına səbəb olmuşdu. Güclü qoşunla İrəvana daxil olan Əliqulu xan qiyamı yatıraraq müvəqqəti ha- kimiyyəti idarə etməyə başladı (410,9). Ağa Məhəmməd şahın əmri xanlar üçün gözlənilməz oldu. Əvvəlcə hər iki xan Qacar xanının əmrinə tabe olmaq istəmədi. Lakin hər yerdən əli üzülən, əlacsız qalmış hər iki xan onun əmrinə tabe olmağa qərara aldılar. Onlar ailə üzvləri və bahalı hədiyyələrlə Ağa Məhəmməd xanın hüzuruna gəldilər. Lakin qəzəbə tuş gəlmiş xanlar həbs edilərək Tehrana göndərildi (415,164; 410,10-11; 406,49; 29,65). Həbs edilməsinə baxmayaraq, Məhəmməd xan şahın yaxın adamlarının vasitəçiliyi ilə ölüm hökmündən qurtara bilmi şdi. Ağa Məhəmməd xan İrəvan xanının Qacarlardan olmasını və sələflərinin şah hakimiyyətinə sədaqətlə qulluq etdiklərini nəzərə alaraq onun cəzasını cərimə ilə əvəz etmişdi (156,118; 71,531-532; 410,10-11; 415,164; 84, c.2, səh.428). Lakin ölüm təhlükəsindən qurtaran Məhəmməd xan xəyanətdə təqsirli bilinərək 500.000 rubl (50.000 tümən-E.Q.) məbləğində cərimə ödəməli oldu. Əlacsız qalan İrəvan xanı bu məbləğin 200.000 rublunu (20.000 tümən-E.Q.) nəqd vermiş, qalan hissəsini isə ödəmək üçün əmlakını satmalı olmuşdu (145,43; 149,207). Bundan əlavə, Məhəmməd xan şaha itaətini bildirmək üçün yaxın adamlarından bir neçəsi- ni girov vermişdi (156,118; 71,531). Lakin cərimə ödənilsə də, Məhəmməd xan bir müddət həbsxanada qalmışdı. Ağa Məhəmməd xanın əmrinə əsasən, ögey qardaşı Əliqulu xan İrəvanda hakimiyyəti idarə edirdi (84, c.2, səh.426). Naxçıvanlı Kəlbəli xanın vəziyyəti daha acınacaqlı olmuşdu. Şahın əmrinə əsasən, onun gözləri çıxarılmışdı (410,10; 406,49; 415,165; 29,65). Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|