Азярбайъан милли елмляр академийасы а
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
83 üçün İstambula nümayəndələrini göndərdilər. Lakin Porta onların tələblərinə məhəl qoymayaraq cavab verdi ki, onun İran xalqı ilə müqaviləsi vardır» (84, c.2, səh.332). Osmanlı dövlət ilə Azərbaycan xanlarının siyasi münasibətlərinə dair arxiv sənədlərinin iki cilddə nəşr olunmuş toplusunda Qacar təhlükəsinə qarşı İrəvan xanının Osmanlı dövlətinə böyük ümid bəsləməsi haqqında ətraflı məlumat vardır. Belə ki, Ağa Məhəmməd xan Qacar İrəvan xanı Məhəmməd xana da fərman göndərərək yanına gəlməsini tələb etmişdi. Lakin o, özü getməmiş, qardaşını hədiyyələrlə onun hüzuruna göndərmişdi. Bu təhlükə qarşısında İrəvan qalasını möhkəmləndirməklə müdafiəyə hazırlaşan Məhəmməd xan həm sultana, həm də osmanlı paşalarına məktub göndərərək kömək istəmişdi. 1794-cü il mayın 9-da Məhəmməd xan yaxın adamı Zeynalağa vasitəsilə Osmanlı dövlətinə məktub göndərmişdi (48,89). Məktublarda xanı narahat edən Ağa Məhəmməd xanın qoşunu hücum edəcəyi təqdirdə sadə xalqın taleyi idi. Məhəmməd xan osmanlı paşalarına məktub yazaraq onlardan xanlıqdan köçən əhaliyə sığınacaq vermələrini dönə-dönə xahiş etmişdi. O, Qars hakiminə göndərdiyi məktubda şah qo şununun İrəvanı mühasirəyə alacağı təqdirdə sadə xalqın Qarsa köçəcəyini bildirərək kömək istəmişdi (56,134-135). 1795-ci il mayın 15-də Ərzurum valisi Yusif Ziya paşanın Məmiş ağanın vasitəsilə Osmanlı sul- tanına göndərdiyi məktubda şahın hücum edəcəyi təqdirdə İrəvan əhalisinin Os manlı ərazisinə axınının başlayacağı təhlükəsi haqqında xəbər verilmişdi. Məktubda Ağa Məhəmməd xanın İrəvana hücum edəcəyi təqdirdə qala da rısqal olduğundan, təxminən 20-30 min irəvanlının əmlak və mal-qara ilə birlikdə Qars, Bəyazid, Ərzurum paşalıqlarına sığınacaqları bildirilmişdi (56,145-146). Lakin Osmanlı dövləti bəzi Azərbaycan xanları, o cümlədən İrəvan xanı ilə məktublaşmasına baxmayaraq ciddi tədbirlər görə bilmədi. Çünki sultan nə Rusiya, nə də Ağa Məhəmməd xanla münasibətləri gərginləşdirmək istəmirdi. Rusiya ilə müharibədə məğlub olması Osmanlı dövlətini Cənubi Qafqaz siyasətində bir qədər ehtiyatlı olmağa məcbur edirdi. Digər tərəfdən hadisələri düzgün qiymətləndirən İstambul sarayı Ağa Məhəmməd xanı bölgədə Rusiyaya qarşı duracaq real qüvvə hesab edirdi. Buna baxmayaraq, Osmanlı dövləti ona müraciət edən xanlara ümid ver- məkdən də çəkinməmişdi. Azərbaycan xanlarını yalnız məktub və fərmanlarla özünə tabe edə bilməyəcəyini başa düşən Ağa Məhəmməd xan Qacar İrəvan, Xoy, Naxçıvan, Gəncə və Ərdəbil xanlarını hakimiyyətini tanımağa məcbur etmək üçün 1794-cü ildə sevimli sərkərdələrindən olan Süleyman xanı 84 20.000 qoşunla Təbrizə göndərdi (46,236-237). Təbrizə gələn Süleyman xan Məhəmməd xanı yanına dəvət etdi. O, Təbrizə gəlməyəcəyi təqdirdə Məhəmməd xanı İrəvan üzərinə yürüş edəcəyi ilə hədələmişdi. Bu vaxt İrəvan xanı iki od arasında qalmışdı. Digər tərəfdən II İrakli də, Məhəmməd xanı İrəvan üzərinə yürüş edəcəyi ilə hədələyirdi. Qeyd etmək lazımdır ki, Məhəmməd xan son illərdə müstəqil siyasət yeridərək Kartli-Kaxetiya çarına vergi verməkdən imtina etmişdi. 1794-cü ildə şahzadə Davidin başçılığı ilə bir dəstə çar qoşunu İrəvan sərhəddində dayanaraq, Məhəmməd xandan vergiləri ödəməyi tələb etməyə başladı. O, əks təqdirdə xanı İrəvana hücum edəcəyi ilə qorxudurdu. Hətta şahzadə David katolikos Quqasa məktub göndərərək xanı yola gətirməyi tələb etmişdi (170,90). İki od arasında qalmış Məhəmməd xan İrəvan qalasını möhkəmləndirmək üçün müdafiə tədbirləri görməyə başladı. O, şah qoşun- larının hücumunu xanlıq üçün daha təhlükəli olduğunu hiss edərək II İrak- linin könlünü ələ almağı qərara aldı. Məhəmməd xan dərhal məktub və hədiyyələrlə Tiflisə nümayəndə heyəti göndərdi. II İrakli elçiləri qəbul etsə də, güzəştə getməyərək vergiləri tələb etdi. O, elçilərə «…xanın dəfələrlə şərtləri pozduğundan verilən vədlərə inanmadığını söyləyərək, belə demişdi: Siz verəcəklərinizi verin, mən isə sizi düşmənlərinizdən qoruyum» (130,153). Əlacsız qalan və kömək almaq ümüdi ilə Məhəmməd xan verginin bir hissəsini göndərmiş, digər hissəsini göndərməyi söz vermişdi. Əvəzində o, İrəvanın müdafiəsi üçün bir neçə yüz nəfərdən ibarət dəstə göndərməsini xahiş etmişdi. Lakin bu vaxt II İraklinin özünə kömək lazım idi (130,153-154; 170,90). Həmin vaxtda Ağa Məhəmməd xanın sərkərdəsi Xoy xanı ilə birlikdə Naxçıvana gəldi. O, İrəvana adam göndərərək Məhəmməd xandan şahın tələblrini yerinə yetirməyi, girov, vergi və 500 nəfərdən ibarət qoşun göndərməsini tələb etdi (128, c.II, səh.93). Bu xəbər İrəvan əhalisini bərk təşfişə salmışdı. Əhali əmlak və ailələrini götürərək bir hissəsi Osmanlı sərhəddinə doğru hərəkət edir, digər hissəsi isə qalada və əlçatmaz yerlərə sığındı. Məhəmməd xan yenidən II İraklidən kömək istəyir. O isə nəinki İrəvana kömək göndərmədi, əksinə vergilərin qalan hissəsini də tələb etdi. İrəvan xanı isə bu tələbi rədd edir (130,154). Vəziyyətin çıxılmaz olduğunu görən Məhəmməd xan şahın tələblərini yerinə yetirmək məcburiyyətində qaldı. O, ilk növbədə kəndlərə adamlar göndərərək vergi yığdırmağa başladı. Hətta Eçmiədzindən də müəyyən mi- qdarda vəsait tələb etdi. Hər şey toplandıqdan sonra yığılan vergilər İrəvanın bir neçə nüfuzlu nümayəndəsi ilə birlikdə Süleyman xanın yanına, Naxçıvana yola salındı. Lakin Süleyman xan İrəvan xanının tək vergi ver- Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|