Азярбайъан Республикасынын
Bütün türklərin tərcümanı
Yüklə 1,63 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bütün türklərin tərcümanı
- Abid Tahirli
Bütün türklərin tərcümanı ~ 27 ~
Molla Pənah Vaqif, Seyid Əzim Şirvaninin əsərlərini həm dil, həm məzmun baxımından çox təqdir etdiyini, «Tərcüman»da onlar barədə məmnuniyyətlə məqalələr verdiyini göstərir və S.Ə.Şirvani ilə bağlı İ.Qaspiralının fikirlərindən sitatlar gətirir. Müəllif məqaləsində göstərir ki, İ.Qaspiralı Bakı milyonçularının xeyriyyəçilik fəaliyyətini yüksək qiymətləndirir, Naxçıvanda, Şəkidə yeni üsullu məktəblərin açılmasından çox sevinirdi və bütün bunlarla bağlı öz qəzetində fikirlərini bölüşürdü. Qaspiralısevərlər onun şəninə, əziz xatirəsinə şeirlər həsr etmiş, onu «ulu türk», «milləti dirildən atəş» (Məmməd Əmin Yurdaqul. «İsmayıl Qaspiralıya»), «parlaq, böyük adam» (Cəlal Sahir. «İ.Qaspiralının ruhuna») adlandırmış, vəsf etmişlər. M.B.Məmmədzadənin «Azərbaycanın ilk istiqlal şairi» kimi dəyərləndirdiyi Məhəmməd Hadi «Böyük İsmayıl bəyə» adlı şeirində yazır:
«Verdin həyat bizlərə, öldün özün sənin,
Millət göz açdı, gərçi yumuldu gözün sənin». Şəkidən Hüseyn Tahirzadə «Tərcüman»ın 25 illiyi münasibəti ilə «İrşad»a göndərdiyi şeirində (15 may 1908, № 66) qəzetin fəaliyyətini nəzmə çəkir və sonda diləyini dilə gətirir:
Olmasın Ya-rəbb, zəvali-ehtişam (təntənənin məhv olması – T.A.).
İ.Qaspiralının vəfatı Krımda olduğu qədər Volqaboyunda, Qafqazda, Tatarıstanda, Orta Asiyada, Türkiyədə milli matəm kimi Abid Tahirli ~ 28 ~
qarşılanmışdı. Şimal türklərinin (Kazan) ən nüfuzlu qəzeti «Vakit»də (12 sentyabr 1914) Fatih Kərimov İ.Qaspiralını böyük türk dünyasının ən parlaq ulduzu adlandırır və bu ulduzun sönməsini bütün türklərin hiss edəcəyini, onların qəlblərini titrədəcəyini kədərlə qələmə alır və belə davam edir: «İsmayıl bəyin həyatı Rusiya müsəlmanları üçün özbaşına müstəqil bir dövr, özbaşına müstəqil bir tarixdir. Bu dövrdə Rusiya müsəlmanları yenidən dünyaya gəldilər. Bu dövrdə dilli və ədəbiyyatlı oldular. Milli mətbuata, təməddün (mədəniləşmə – T.A.) və insaniyyət fikrinə də girmələri bu dövrdədir. Başqa millətlər kimi oxuyub yazmağı, fikir yürüdüb düşünə bilməyi də bu dövrdə öyrəndilər. Üsuli-cədid, xeyriyyə cəmiyyəti, qadın-qızların təhsili, tərbiyə, hüquq məsələləri… də hamısı bu dövrdə meydana çıxmışdır. Xülasə, Rusiya müsəlmanları arasında yeni üsullu məktəb və mədəniyyət yayılmasının əvvəli İ.Qaspiralı ilə başlayır və onlar arasında millət və camaat xidmətində olan nə qədər xadimlər varsa, onların hər biri İsmayıl bəyi bir cəhətdən özlərinin ustadı, onun şagirdi olmaqla iftixar etməkdədirlər». F.Kərimov İ.Qaspiralının yalnız cismən aramızdan ayrıldığını, ruhu, fikri və məqsədlərinin əbədiyyən qalacağını, getdikcə daha çox anlaşılacağını və inkişaf edib hər tərəfə yayılacağını, milli həyatımızın ölməz nişanı kimi ruhumuzu yaşadacağını, ağır günlərdə bizə təsəlli verəcəyini, məyus qəlblərimizə ümid gətirəcəyini qeyd edir. Müəllif İ.Qaspiralını özündən sonra milyonlarla Rusiya müsəlmanlarının yetişdirib ölən bir ustada, bəxtiyar ataya bənzədir və yazır ki, bu bəxtiyarlığın fövqündə duran bəxtiyarlıq təsəvvür etmək ağıla sığmır. «Şiddətli bir okean cərəyanını başqa bir tərəfə axıtmaq nə qədər müşkül bir iş isə, qəflət dəryasına batmış bir
Bütün türklərin tərcümanı ~ 29 ~
millətin fikrini ikinci bir tərəfə çevirib işlətmək daha müşkül bir işdir. İsmayıl bəy mərhum belə bir işi işlədi» - yazan F.Kərimov İ.Qaspiralının tarixi xidmətlərini yüksək qiymətləndirir. S.İbrahimovun «İqbal» qəzetində dərc olunmuş «Böyük və tarixi milli matəm» (1 fevral 1914-cü il, № 200) adlı məqaləsi İ.Qasprinski şəxsiyyətinin və irsinin yaşadığı dövrdə, mühitdə təsir gücünün dəyərləndirilməsi baxımından diqqətçəkəndir. Müəllif «İsmayıl bəy kimdir?» - sualına cavabı artıq ona pərəstiş edən milyonlarca insanın qəlbi və vicdanının verdiyini bildirir. S.İbrahimov yazır: «İsmayıl bəy hər şeydir, hər kəsdir, hamımızdır, bütün millətdir. Bugünkü dilimiz, yazımız, qəlbimiz, yazanlarımız, oxuyanlarımız, mətbuat
və ədəbiyyatımız, məktəb və
mədrəsələrimiz, şagird və tələbələrimiz, sözün qısası, İsmayıl bəyin vicdan və dühasının əməyinin bəhrəsidir». İsmayıl bəy türk irqinə mənsub olduğu üçün təbii olaraq türk millətpərvərliyini irəli sürmüş, türklərə «bir dil, bir fikir və bir iş» gərəkliyi qayəsini anlatmış və özü də bu məramın müdafiəsində qaya kimi səbat və mətanətlə duraraq bəyan etmişdir: milli vicdan, dünyəvi iman budur! Müəllif əmindir ki, millətin şəxsiyyəti və milli siması inkişaf etdikcə, nəinki
Rusiya müsəlmanlarının, bəlkə ümumi
müsəlmanların ən böyük dünyası, ən böyük kainatı İ.Qasprinski əzəməti və ülviyyəti də eynən yüksələrək təcəlli edəcəkdir (təzahür, zühur edəcəkdir – parlayacaqdır – T.A.). Rusiyadakı türkdilli xalqların «Yıldız», «El», «Ağ yol», «Şura», «Koyaş», «Kazak», eləcə də «Türk yurdu» (İstanbul) və s. kimi qəzet, jurnallar matəm günlərində İ.Qaspiralının xatirəsinə çox sayda məqalələr dərc etmiş, bu fövqəladə zəka, iradə, cəsarət, hünər, mədəniyyət sahibinin vəfatını bütün müsəlmanlara böyük, Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|