Азярбайжан Республикасы Тящсил Назирлийи
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
282 xarakterizə olunur. Qanda şəkərin miqdarının artması bir sıra qaraciyər, böyrək, damar sistemi hüceyrələrinin patoloji dəyişkənlikləri ilə əlaqədardır. Bu prosesdə əvvəlcə mədəaltı vəzinin Lanqenhans adacıqlarının insulin sintez edən hüceyrələri patoloji dəyişkənliklərə uğrayır. Belə hüceyrələrdə polipeptid təbiətli hormon saxlayan - sekretor qranullarının miqdarı kəskin surətdə azalır. Deməli bu cür ağır xəstəliyin başlanması və sonrakı gedişi hüceyrədə xüsusi zülalın sintezinin və onun hüceyrədən çıxarılması prosesinin pozulmasıdır (bunun səbəbi isə çox müxtəlif amillər ola bilər). Məlum olduğu üzrə hüceyrədə müxtəlif patoloji proseslərin öyrənilməsinin çox böyük tətbiqi əhəmiyyəti vardır, çünki bu proseslər bilavasitə tibb ilə əlaqədardır. Digər tərəfdən hüceyrədə patoloji proseslərin yaranması, onların inkişafı mexanizminin öyrənilməsi, hüceyrələrin reparasiya qabiliyyətinin öyrənilməsi ümumbioloji əhəmiyyətə malikdir. Hüceyrə vahid, kompleks, inteqral sistemdir ki, bu sistemdə ayrı- ayrı funksiyalar qarşılıqlı əlaqə və vəhdətdə olub, biri digəri ilə balanslaşdırılmışdır. Ona görə hüceyrə metobolizminin ayrı-ayrı mərhələlərinin metobolizm zəncirindən çıxması ya ehtiyat mənbələrinin işə düşməsinə və ya patoloji proseslərin inkişafına səbəb olur. Məs: əgər Na-K-asılı ATF- fermentinin fəallığını inqibirləşdirməklə hüceyrə membranın keçiriciliyini pozarıqsa bu zaman sitoplazmanın ion tərkibi kəskin surətdə dəyişər, o da öz növbəsində sitoplazmanın strukturunun, o cümlədən mitoxondrilərin, nüvənin, vakuolların və s. dəyişməsinə səbəb olar. ATF 283 çatışmazlığına səbəb olan mitoxondridlərin ilkin funksiyalarının pozulması mütləq hüceyrə membranının keçiriciyinin dəyişməsinə, hüceyrədə enerji tələb edən proseslərin sönməsinə səbəb olur. Əgər zülal sintezini seçiciliklə pozsaq bu zaman RNT və DNT sintezi sönər, fermentlərin və struktur zülalların çatışmazlığından mitoxondrilərin fəallığı azalar, sonra isə artıq bizə məlum olan yolla membranın keçiriciliyi dəyişər, hüceyrə şişər və s. Digər sözlə ilkin ümumi hüceyrə funksiyalarından birinin pozulması mütləq bir-birindən asılı olan hüceyrə daxili funksiyalar zəncirinin pozulmasına səbəb olar. Zədələnmə intensivliyindən, zədələndirici faktorun təsir müddətindən və xüsusiyyətindən asılı olaraq hüceyrənin taleyi müxtəlif ola bilər. Bu cür zədələnmələr nəticəsində dəyişilmiş hüceyrələr zədələndirici amillərə uyğunlaşa bilər, adaptasiya edər, zədələri bərpa edə bilər, zədələndirici amilin təsiri götürüldükdən sonra yenidən fəallaşa bilər (reaktivasiya) ya da geri dönməyən dəyişkənliklərə uğrayıb məhv ola bilər. Odur ki, bu halda hüceyrənin morfoloji və funksional vəziyyəti çox müxtəlif olub hər hüceyrə üçün özünə məxsusdur. Qeyd etmək lazımdır ki, çoxhüceyrəli orqanizmlərdə bir sıra hüceyrələrin patoloji dəyişkənliyə uğrayıb ölməsi sağlam orqanizmdə normal proseslərin gedişini təmin edir. Məs: heç bir xarici təsir olmadan labil (yeniləşən) toxuma populasiyasının hüceyrələri daima dəyişir və ölürlər. Buna misal olaraq qan hüceyrələrini, örtük epitelisi, bağırsaq epitelisi hüceyrələrini və s. göstərmək olar. Bu zaman bu və ya digər hüceyrə funksiyalarının 284 proqramlaşdırılmış pozulması halları baş verir ki, o da öz növbəsində hüceyrənin məhvinə səbəb olur. Məs: siçanların bağırsaq epitelisi hüceyrələrinin çoxalması zonasından mikrotükcüklərə miqrasiyasından sonra nuklein turşularının sintezi pozulur. Bu zaman hüceyrələrin yaşaması və zülal sintez etməsi prosesi hələ miqrasiyaya qədər sintez olunmuş matrik və ribosom hesabına gedir. Hüceyrələr mikrotükcüklərə, miqrasiya etdikcə onlarda zülal sinezi zəifləyir və uc hissədəki hüceyrələrdə artıq patoloji proseslər baş verir: vakuolyar sistem, lizosomların fəallığı, mitoxondri strukturu və s. pozulur. Nəticədə hüceyrə ölür və lizisə uğrayır (həll olur). Müvəqqəti orqanların yaranmasında iştirak edən hüceyrələrin çoxu rüşeymin inkişafı prosesində məhv olur. Çömçəquyruğun quyruq hüceyrələri deyilənlərə əyani misaldır. Müxtəlif hüceyrələrə xarici zədələyici amillərin: temperatur, şüa enerjisi, təzyiq, hüceyrə metobolizminin müxtəlif mərhələlərinin inqibitor məhsulları, antibiotiklər və s. təsiri daha yaxşı öyrənilmişdir. Məlum olmuşdur ki, müxtəlif hüceyrələr geri dönən zədələnmələrə spesifik olmayan məhdud miqdar dəyişkənliklərlərlə cavab verir. Məs: işıq mikroskopunda canlı hüceyrələrdə təsir edən amilin təbiətindən asılı olmayaraq işığın səpələnməsi müşahidə edilir ki, bu da öz növbəsində sitoplazmatik vahidlərin (məs: vakuolların) ölçüsünün və onların fraqmentasiyası nətijəsi olaraq sayının artması hesabına baş verir. Zədələnməyə qarşı ümumhüceyrə xarakter reaksiyalarından biri müxtəlif rəngləyiciləri toplamaq 285 xüsusiyyətidir. Məs: normal hüceyrələr hüceyrəsiz mühitdən vital rəngləyiciləri-aşağı qatılıqlı neytral qırmızı və ya metil göyünü mənimsəməsi və sonra onları qranulalar halında toplaması ilə fərqlənirlər. Bu cür vital rəngləyicilər sitoplazmada toplanır, nüvə isə rəngsiz qalır. Lakin hüceyrələrə bir çox fiziki amillərlə məs: temperaturla və ya kimyəvi maddələrlə (mühitin RH-nı dəyişməklə, spirt və ya digər denaturasiya edən maddələrlə) təsir etdikdə qranula əmələ gəlmə prosesi pozulur. Sitoplazma və nüvə diffuz olaraq hüceyrəyə daxil olan rəngləyici ilə rənglənir. Əgər amilin təsiri geri dönəndirsə onda onun hüceyrədən kənar edilməsi yenidən rəngləyicinin qranulalar şəklində toplanmasına səbəb olur. Bu cür müşahidələr belə nəticəyə gəlməyə imkan verir ki, zədələnmənin bu cür morfofunksional göstəriciləri hüceyrənin tipindən və təsir edən amilin təbiətindən asılı olmayaraq sterotip olaraq meydana gəlir. Müxtəlif zədələndirici amillərə qarşı hüceyrələrin bu cür monoton qeyri spesifik xarakterli cavab reaksiyaları göstərir ki, onlarda oxşar cavabların inkişafını təmin edən ümumi proseslər mövcuddur. Bu zaman adətən hüceyrədə oksidləşdirici fosforlaşma prosesləri zəifləyir. ATF sintezi dayanır, oksigenə olan tələbat artır. Zədələnmiş hüceyrələr qlikolitik proseslərin artması, ATF miqdarının azalması, proteolizinin fəallaşması ilə xarakterizə olunur. Morfoloji cəhətdən hüceyrə komponentlərinin reaksiyaları da müxtəliflik təşkil etmir. Belə ki, nüvədə sintetik proseslərin aşağı düşməsinə səbəb olan xromatinin kondensiasiyası ən çox rast gələn Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|