Bakı Məişət tullantılarının yandırılma ilə emalı zavodunun tikintisi və istismarı

  His və ya uçan kül hissəsiləri. 
  Maye tullantıları; 
  Atmosferə qazşəkilli tullantılar. 
 
9. 2.1. ERF kül qalığı və onun tərkibi 
Kül qalıqlarının təqribi tərkib göstəriciləri 9.4 saylı cədvəldə göstərildiyi kimidir. 
 
Cədvəl 9.4. Kül qalığının tipik tərkibi (quru çəkiyə görə) 
Əsas tərkib elementləri  
% 
Mikroelement tərkibi 
Ppm(1/1000000) 
Al
2
O
3 
- kimi alüminium 
7,2 
Ba kimi barium 
950 
CaO
 
- kimi Kalsium 
14,0 
Be kimi berillium 
1 
CuO
 
- kimi mis 
0,2 
Co kimi kobalt 
30 
Fe
2
O
3 
- kimi dəmir 
9,7 
Cr kimi xrom 
320 
PbO
 
- kimi Qurğuşun 
0,1 
Mo kimi molibden 
20 
MqO
 
- kimi maqnezium 
1,6 
Nb kimi niobium 
20 
MnO
 
- kimi manqan 
0,1 
Ni kimi nikel 
90 
P
2
O
5 
- kimi fosfor 
5,3 
Sc kimi skandium 
24 
K
2
O
 
- kimi kalium 
1,0 
Sr kimi stronsium 
32 
SiO
2 
- kimi silisium 
42,9 
Sn  kimi qalay 
160 
Na
2
O
 
- kimi Natrium 
3,1 
V kimi vanadium 
92 
TiO
2 
– kimi titan  
0,8 
Y kimi ittrium 
11 
ZnO
 
– kimi sink 
0,1 
Zr kimi sirkonium 
200 
Cl kimi xlorid 
0,1 
 
 
SO
3
 kimi sulfat 
0,2 
 
 
SO
2
 kimi sulfit 
<0,1 
 
 
 
ERF  zavodda  yaran  kül  qalıqları  aşağıdakı  tərkib  göstəriciləri  üzrə  analizlər 
aparılmaqla tədqiq ediləcəkdir: 
pH 
qurğuşun 
sürmə 
ümumi karbon 
xrom 
kobalt 
üzvi karbon 
mis 
vanadium 
kadmium 
manqan 
qalay 
tallium 
nikel 
dioksinlər 
civə 
arsen 
furanlar. 
 
9. 2.1.1. İdentikləşdirmə  və miqdarının təyini 
Kül  qalığı  –  yanma  qəfəsinin  kombinasiyasıdır.  İri  ələkdən  keçən  qalaq,  maqnit 
separatordan  keçirilir.  Separatordan  keçən  və  dəmir  tullantılarından  təmizlənən  axın  kül 
qalığının  saxlanma  ərazisinə  yönəldilmiş  2-ci  axına  ötürülür.  Bu  ərazi  ona  görə 
layihələndirilmişdir  ki,  kül  qalığı  lokal  ərazidə  toplansın  və  itki  riski  azalsın.  Kül  qalığı 

---

nisbətən  inersiyalı  olub,  təhlükəlilik  təsnifatına  daxil  deyildir.  Təqribi  miqdarı  ilkin 
tullantıların illik həcminin 25%-ə qədər olacaqdır
. 
9.2.1.2. Davranış qaydaları 
Kül boşaldıcının buraxılışı 
Kül  boşaldıcının  buraxılışında  kül  qalığı  vibrasiyalı  transportyora,  oradan 
konveyerə düşür. Vibrasiya transportyorunda nasazlıq baş verdikdə və ya tıxac yarandıqda, 
boşaldıcı qurğu buraxıcı novla pnevmatik bana malik vaqonetlərə ötürüləcəkdir.  
Emissiya xəbərdarlığı 
Qara  metallar  və  kül  qalaqları  bir-birindən  arakəsmə  divarlarla  ayrılan  hücrələrdə 
toplanır ki, bu ərazilərdə qaz və qoxu baş verməsinə nəzarət etmək mümkün olsun.  
9.2.1.3.  Kül qalığının idarəolunması  
Kül  qalığı  ərazidən  çıxarılana  qədər  kül  saxlama  ərazisində  toplanacaqdır  (cədvəl 
9.6-ya baxmalı). Kül qalığının və qara metalları ERF-dən müvafiq sahələrə daşıyan bütün 
nəqliyyat  vasitələri  tərəzidə  çəkiləcəkdir.  Toplanan  bütün  məlumatlar  –  nəqliyyat 
vasitəsinin təyinatı, qeydiyyatı,  yükün  növü,  netto və  brutto çəkisi, tarixi  və  vaxtı – qeyd 
olunacaq və avtomat sistemdən istifadə edilməklə nəzarət aparılacaqdır. 
 Kül qalığı emal edilərək yenidən istifadə oluna bilər, məsələn, Fransada kül qalığı  
yol  inşaatı  zamanı  istifadə  olunur.  Rusiyada  yol  bordyurları  və  şlak-beton  bloklar  
hazırlanma  praktikası  yayılmaqdadır.  Müştəri  olmasa  tullantı  lisenziyalı  poliqona 
daşınacaqdır.  
9.2.2. Qara metallar və onların idarə olunması 
Kül qalığı lentli konveyerlə qalaq yerinə nəql ediləcəkdir. Bu konveyerin sonunda 
qara  metallar  kül  qalığından  maqnit  separasiya  yolu  ilə  ayrılacaqdır.  Bu  material  zavoda 
qaldığı  müddətdə kül qalığı üçün ayrılmış  sahəyə bitişik  yerdə saxlanacaqdır (cədvəl 9.6-
ya baxmalı).  
Qara  metal  nəqliyyat  vasitələrinə  yüklənərək,  müvafiq  təkrar  emal  yerlərinə  nəql 
olunacaqdır. 
9.2.3. His (uçan kül) qalığı  
      İdentikləşdirmə və miqdarının təyini 
Zol  (uçan  kül)  qalığı  tüstü  qazlarını  emal  edən  qaz  təmizləyici  skrubberdəki  
qalıqlarla  tüstü  qazları  emalı  üçün  filtr  sistemində  toplanan  tozun  kombinasiyasıdır. 
Miqdarı təqribən, ilkin daxil olan məişət tullantılarının 4%-ni təşkil edir.  
  9.2.3.1.  His (uçan kül) qalığının tərkibi 
His  (uçan  kül)  qalığının  tərkibi  təqribən  9.5  cədvəlində  göstərildiyi  kimi 
olacaqdır: 

---

 Cədvəl 9.5. Zol qalığının təqribi tərkibi 
Əsas tərkib elementləri  
% 
Mikroelement tərkibi 
Ppm(1/1000000) 
Al
2
O
3 
- kimi alüminium 
2,3 
Ba kimi barium 
300 
CaO
 
- kimi Kalsium 
47,3 
Cd kimi kadmium 
100 
Fe
2
O
3 
- kimi dəmir 
7,9 
Co kimi kobalt 
12 
PbO
 
- kimi Qurğuşun 
0,4 
Cr kimi xrom 
155 
MqO
 
- kimi maqnezium 
0,7 
Cu kimi mis 
250 
K
2
O
 
- kimi kalium 
1,0 
Mn kimi manqan 
485 
SiO
2 
- kimi silisium 
5,4 
Mo kimi molibden 
20 
Na
2
O
 
- kimi Natrium 
1,2 
Nb kimi niobium 
20 
TiO
2 
– kimi titan 
0,4 
Ni kimi nikel 
50 
ZnO
 
– kimi sink 
1,4 
Sc kimi skandium 
13 
Cl kimi xlorid 
11,8 
Sr kimi stronsium 
615 
Hidroksid kimi OH 
11,5 
Sn  kimi qalay 
865 
P
2
O
5 
- kimi fosfor 
2,0 
Tl kimi tallium 
110 
SO
3
 kimi sulfat 
0,6 
V kimi vanadium 
42 
SO
2
 kimi sulfit 
0,6 
Y kimi itrium 
8 
 
<0,1 
Zr kimi sirkonium 
26 
 
        9.2.3.2. His (uçan kül) qalığının yaranması   
Hər axının zol qalıqları aşağıdakı yerlərdə yaranır: 
  qaz təmizləyici skrubber 
  torba filtrlərlə birlikdə toztutucu kameranın filtrləri. 
Hər bir axından zol qalıqları zol bunkerinə konveyer vasitəsi ilə çatdırılır. Nəticədə 
bunkerdə  tıxaj  yarananda  da  zol  qalıqlarının  toplanması  asanlaşır.  Bunker  müvafiq 
temperaturda saxlanır ki, bunun üçün xarici elektrik şəbəkəsindən istifadə olunur. 
9.2.3.3. Zol (uçan kül) qalığının idarəolunması 
Emissiyaların qarşısının alınması  
Bunkerdən  zol  qalıqlarının  təsadüfi  dağılmasının  qarşısını  almaq  üçün  yüksək 
səviyyədə  təchiz  olunmuş  kommutator  konveyeri  dayandırır  və  dispetçerə  həyəcan 
göndərir.  Anormal  səviyyələr  bunkerin  səviyyəsinə  fasiləsiz  monitorinq  nəticəsində 
dispetçer otağında göstərilir. Bunkerin üstündə özütəmizlənən  filtrli  ventil  yerləşdirilir ki, 
boşaltma zamanı  çirklənmə vəziyyətinin qarşısı alınsın. Boşaltma qurğusu bina daxilində - 
külək və yağışdan qorunmaqla quraşdırılır. Boşaltma qurğusu ətraf mühitə toz atılmaması 
üçün xüsusi işlənib hazırlanır. 
Ehtiyat tədbirləri 
ERF-dən müvafiq sahələrə zol qalıqları nəql edən bütün nəqliyyat vasitələri tərzidə 
çəkiləcəkdir.  Toplanan  bütün  məlumatlar  –  nəqliyyat  vasitəsinin  təyinatı,  qeydiyyatı, 

---