XIII mühazirə
496
milyon dollar bonus
*
veriləcəyi nəzərdə tutulmuşdur.
Müqavilənin layihəsinə görə kapital qoyuluşunun
dinamikasına müvafiq olaraq bütövlükdə neft hasilatı planı da
tərtib olunmuşdur. 2000-ci ildə kontrakt sahəsindən 10 milyon
ton neftin istehsalı, sonrakı illərdə isə bunun hər il 3-5 milyon
ton artılırması nəzərdə tutulmuşdur. Layihəyə görə neft hasilatı
2003-2014-cü illərdə özünün zirvəsinə çatacaq, maksimum
hasilat 2006-2010-cu illərdə hər il 34-35 milyon ton
səviyyəsində planlaşdırılır.
Bütövlükdə, əgər kontrakt sahəsində
məhsuldar qatın altındakı laylarda yeni kəşflər edilməsə,
çıxarılması proqnozlaşdırılan ehtiyatların tam istismarı 2025-ci
ildə başa çatacaq.
Müqavilə 1994-cü il sentyabrın 20-də imzalandıqdan və
respublika parlamenti tərəfindən 1994-cü il noyabrın 15-də
ratifikasiya olunub və ratifikasiya sənədi Azərbaycan dövlətinin
qanunu kimi 1994-cü il dekabrın 12-də Azərbaycan Prezidenti
tərəfindən imzalandıqdan sonra qüvvəyə minmiş və işə
başlanılmışdır.
1995-ci ilin yanvarın 24-də rəhbər komitənin ilk iclası
keçirilmiş, orada illik iş proqramı və 1995-ci il üçün 105
milyon dollar məbləğində büdcə təsdiq olunaraq, eyni zamanda
nəzərdə tutulan işlərin həyata keçirilməsi
üçün tərkibi tərəfdaş
xarici neft şirkətlərinin nümayəndələrindən və həm də
Azərbaycan mütəxəssislərindən ibarət olan Azərbaycan
Beynəlxalq Əməliyyat Şirkəti (ABƏŞ) yaradılmışdır.
Proqrama uyğun olaran ABƏŞ 1995-ci ilin əvvəlindən
mühəndis geologiyası, geofiziki tədqiqatlar sahəisndə işə
başlamışdır.
*
Бонус термини алтында йатагларын истисмары цчцн контракт цзря газа-
нылмыш щцгугларын тясдигиня эюря яъняби ширкятляр консорсиумунун
юдядийи мцяййян мябляь вя йа мцкафат баша дцшцлцр вя нефт-газ йатаглары-
нын ахтарышы заманы контракт сащясиндя АРДНШ-нин чякдийи хярълярин
явязи кими гиймятляндирилир. Онун неъя вя щара сярф едиляъяйи ися респуб-
лика рящбярлийиндян асылыдыр.
Müstəqil Azərbaycan Respublikasının
yaranması, onun daxili və хариъи сийасяти
497
Məcburi işlərin minimum proqramının tərkib
hissələrindən biri müqavilənin əhatə etdiyi
sahədə kəşfiyyat
quyularının qazılması idi. Müqaviləyə uyğun olaraq
«Xəzərdənizneft» (indiki «Dədə Qorqud») yarımdalma qazma
qurğusunun vəziyyətinin qiymətləndirilməsi və lazımi qaydada
yenidən qurulması məqsədi ilə ARDNŞ və ABƏŞ arasında
müqavilə imzalanmışdır. ABŞ-ın «Santa-Fe» şirkəti qurğunu
işlək vəziyyətə gətirmək, dənizin dərinliyi 475 metrə çatan
yerlərdə dərinliyi 7500 metr olan quyular qazmaq üçün onun
Qərb standartlarına uyğun şəkildə modernləşdirilməsinə və
təmirinə başlamış və bu işi 1996-cı il avqustun 24-də başa
çatdırmışdır.
Onu da qeyd etməliyik ki, təmir və modernləşdirmə
işlərində iştirak edən 356 nəfər adamın yalnız 50
nəfəri əcnəbi,
qalanları isə Azərbaycan mütəxəssisləri olmuşdur. Eyni
zamanda bizim mütəxəssislərin yeni texnologiyaları
öyrənmələri üçün təlim prosesi təşkil olunmuş, bir çoxları
«Santa-Fe» şirkətinin Şimal dənizində, ABŞ-da, Küveytdə və
dünyanın digər ölkələrində yerləşən eynitipli qazma
qurğularında təcrübə keçmişlər. 1996-cı il sentyabrın 11-də
qurğu «Şelflayihətikinti»ni tərk etmiş və sentyabrın 17-dən
quyunun qazılmasına başlanmışdır.
Məcburi işlərin minimum proqramında ətraf mühitin
mühafizəsi məsələlərnə xüsusi diqqət yetirilmişdir. Bunun üçün
ətraf mühitin qorunması üzrə yardımçı komitə və onun
nəzdində monitorinq və elmi tədqiqat işləri üzrə iki işçi qrupu
yaradılmışdır. ABƏŞ-in sifarişi ilə Azərbaycan EA-nın
coğrafiya, geologiya,
biologiya, zoologiya institutları,
radioaktiv tədqiqatlar bölməsi və seysmologiya mərkəzi,
ekologiya və hidrometerologiya komitələri, digər idarə və
təşkilatlar tərəfindən müqavilə əsasında sahənin ilkin ekoloji
vəziyyətinə dair mövcud elmi-texniki məlumatların xülasəsi,
həmçinin ABƏŞ-in tapşırığı ilə Amerikanın «Vidvord Klayd»
XIII mühazirə
498
şirkəti respublikanın alim və mütəxəssislərinin iştirakı ilə geniş
elmi-tədqiqat proqramı hazırlanmışdır.
Ekoloji sistemdə fasilələrlə əlaqədar dəyişikliklərin baş
verməsini nəzərə alaraq 1995-ci il sentyabr və dekabr aylarında
iki ekspedisiya təşkil olunmuş və müqavilənin əhatə etdiyi
sahədən külli miqdarda su,
hava və süxur nümunələri
götürülmüşdür.
Müqavilənin əhatə etdiyi sahənin neft-qaz ehtiyatlarının
işlənməsi prosesində baş verəcək qəzaların vaxtında ləğv
olunması, yəni neft tullantılarının lokalizə edilib suyun
səthindən yığılması məqsədi ilə xüsusi texniki avadanlığa malik
xidmət sahəsi yaradılması işi Şotlandiyanın «Briçç Marni»
şirkətinə həvalə olunmuşdur.
Göstərilənlərlə yanaşı, 1995-ci ildə əsas vəzifələrdən biri
ilkin neft hasilatı layihəsini gerçəkləşdirməyin mümkünlüyünü
öyrənmək olmuşdur. Bu məqsədlə 1995-ci ilin birinci yarısında
ABƏŞ-in və ARDNŞ-nin mütəxəssisləri «Braun ənd rut»
şirkətindən olan mühəndislərlə birlikdə «Çıraq-1»
platformasının və dayaq blokunun hərtərəfli yoxlanması,
texniki və kompyuter modernləşdirilməsi üçün tədqiqat işləri
aparmışlar. Nəticədə «Çıraq-1» dayaq blokunun
təkmilləşdirilməsi platformanın üst modullarının təmiri və
təchizi işlərinin planı hazırlanmışdır.
Ancaq ilkin neftin hasilatı layihəsini həyata keçirmək
üçün xam neftin ixracı sahəsində 1995-cı ildə görüləcək
işlərin
mərkəzsində «Çıraq-1» platformasından çıxarılacaq neftin
ixracı üçün alternativ variantları müəyyənləşdirmək kimi
məsələlər dururdu.
İlkin neftin ixrac marşrutuna dair ortalığa çıxan
variantlardan ikisi haqqında 1995-ci ilin sentyabrınadək
aparılan danışıqlar müvəffəqiyyətlə nəticələnmiş və oktyabr
ayında rəhbər komitə ilkin neftin ixrac marşrutları kimi Şimal
və Qərb variantlarından istifadə etmək haqqında qərar qəbul
Müstəqil Azərbaycan Respublikasının
yaranması, onun daxili və хариъи сийасяти
499
etmişdir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər
Əliyevin ilkin neftin ixracı üçün Rusiya ərazisindən keçən
Şimal marşrutunun seçildiyini təsdiqləyən məktubu Rusiyanın
baş naziri Viktor Çernomırdinə çatdırılmış və nəhayət, Rusiya
ilə Azərbaycan arasında dövlətlərarası müqavilə 1996-cı il
yanvarın 18-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
H.Əliyev və Rusiyanın baş naziri V.Çernomırdin
tərəfindən
imzalanmışdır.
1996-cı il fevralın 18-də «Transneft», ARDNŞ və ABƏŞ
arasında nəqletmə sazişi və nəqletmə haqqında himayədarlıq
sazişi də imzalanmışdır. Eyni qayda üzrə 1996-cı ilin martında
Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev və Gürcüstan Prezidenti
Eduard Şevernadze ilkin neft ixracının Gürcüstan ərazisindən
keçən Qərb martşrutu haqqında Azərbaycan və Gürcüstan
arasında dövlətlərarası müqavilə imzaladılar.
Göründüyü kimi, neftin ixrac sisteminin iki boru
kəmərindən – Şimal və Qərb kəmərlərindən ibarət olması
qərara alındı.
Şimal sistemi Sənqəçal terminalından Novorossiyskə
qədər, Rusiya Federasiyasının boru kəmərləri sistemi daxil
olmaqla 1411 kilometr məsafədən ibarətdir. Rusiya –Azər-
baycan sərhədinədək olan 224 km-lik məsafənin 198 kilometlik
hissəsinin mövcud boru kəmərindən istifadə olunması, 26 km
məsafə üzrə isə yeni boru
kəmərinin çəkilməsi qərara
alınmışdır. Boru kəməri gündə 105 min barrel (ildə 5 milyon
ton) neftin nəqli üçün nəzərdə tutulmuş, neftin həcmini ölçən,
uçotunu aparan nəzarət stansiyaları, Mərkəzi Dispetçer İdarəsi
bütün xətt boyu sızmaların aşkar olunması üçün monitorinq
sistemi və kompyuter rabitəsi ilə təchiz edilmişdir.
Marşrutun Qərb sisteminin də buraxılış gücü gündə 105
min barreldir. Sənqəçaldan Qara dənizədək (Supsa limanına
qədər) boru kəmərinin uzunluğu 926 kilometrdir. Layihəyə
görə 788 kilometrlik boru hissəsinin mövcud kəmərdən istifadə