XIII mühazirə
484
qurtuluş hərəkatına başçılıq etməyə başlamışdı. Naxçıvanda
işlədiyi müddətdə Heydər Əliyev müstəqilliyimizin ilk
addımlarının atılmasının rəhbəri oldu və Azərbaycanın qurtuluş
mücadiləsinə başçılıq etdi. Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə:
1.
Muxtar respublikanın adından «Sovet Sosialist» sözü
çıxarıldı.
2.
Naxçıvan Muxtar Respublikasının «Ali Soveti» «Ali
Məclis» adlandırıldı.
3.
ADR-ın üç rəngli bayrağı ilk dəfə Naxçıvan Muxtar
Respublikasının dövlət bayrağı kimi qəbul olundu.
4.
Kommunist Partiyasın və onun yerli orqanlarının fəaliyyəti
dayandırıldı.
5.
SSRİ-nin saxlanılması barədə referendumdan imtina edildi.
6.
20 yanvar faciəsinə Muxtar Respublikanın Ali Məclisində
ilk dəfə siyasi qiymət verildi.
7.
31 Dekabr Dünya azərbaycanlılarının həmrəylik gününün
qeyd olunması barədə qərar qəbul edildi.
Beləliklə, belə cəsarətli addımların atılması Naxçıvanı
qurtuluş mücadiləsinin önünə çıxartdı.
Azərbaycanın nicatını və qurtuluşunu məhz Heydər
Əliyevdə görən Azərbaycan ziyalılarının 91 nəfəri 1992-ci il
oktyabrın 16-da «Səs» qəzeti vasitəsilə Heydər Əliyevə
«Azərbaycan Sizin sözünüzü gözləyir» - deyə müraciət etdi.
Həmin müraciətdə Yeni Azərbaycan Partiyasının yaradılması
və ona Heydər Əliyevin rəhbərlik
etməsi təkidlə xahiş
olunurdu. Azərbaycan ziyalılarının müraciətinə diqqətlə və
hörmətlə yanaşan Heydər Əliyev dərhal oktyabrın 24-də cavab
göndərdi. Heydər Əliyevin göndərdiyi cavab əslində tarixi bir
sənəddir. 5 bənddən ibarət olan bu tarixi sənəddə göstərilirdi ki,
əsas vəzifə dövlətin formalaşmasını, müstəqil Azərbaycanın
suverenliyini, təhlükəsizliyini təmin etmək və vətəndaşlara
azad, xoşbəxt, firavan həyat şəraiti yaratmaqdan ibarətdir.
Heydər Əliyev bu tarixi sənəddə əslində Azərbaycanın ictimai,
Müstəqil Azərbaycan Respublikasının
yaranması, onun daxili və хариъи сийасяти
485
siyasi, sosial, iqtisadi və hərbi-strateji vəziyyətinin konkret
təhlilini verdi və bildirdi ki, yaradılacaq YAP müstəqil
dövlətimizin «ictimai-siyasi həyatında fəal
iştirak edərək yeni,
müstəqil Azərbayan dövlətinin möhkəmləndirilməsində və
inkişafında tarixi rol oynaya bilər». Beləliklə, dahi öndər YAP-
ın fəaliyyətində fəal iştirak etməyə hazır olduğunu rəsmən
bildirdi.
YAP-ın təsis konfransının Bakıda keçirilməsinə imkan
vermədilər. Buna görə də konfrans 1992-ci il noyabrın 21-də
Naxçıvan şəhərində keçirildi. Təsis konfransıda Azərbaycanın
müxtəlif regionlarından təəssübkeş qrupların 550-dən çox
nümayəndəsi iştirak edirdi. YAP-ın təsis konfransını giriş sözü
ilə təşkilat komitəsinin sədri Heydər Əliyev açdı. Konfrans
YAP-ın yaradılması haqqında qərar qəbul etdi. YAP-ın şəxsən
Heydər Əliyev tərəfindən hazırlanmış proqram və nizamnaməsi
qəbul edildi. Heydər Əliyev yekdilliklə YAP-ın sədri seçildi.
YAP-ın rəhbər orqanları olan siyasi şura, təftiş komissiyası və
12 nəfərdən ibarət idarə heyəti yaradıldı. Beləliklə, Heydər
Əliyevin rəhbərliyi ilə YAP-ın yaradılması Azərbaycan
xalqının ictimai-siyasi həyatında və tarixi müqəddəratında
mühüm rol oynadı. YAP-ın
vəzifələri, məqsədi və prinsipləri
geniş şərh edildi və göstərildi ki, YAP dövlət müstəqillyinin
möhkəmləndirilməsi, ərazi bütövlüyü, sivilizasiyalı, hüquqi,
demokratik dövlətin yaradılması, möhkəm əmin-əmanlıq və
ictimai həmrəylik, sabit və sosial istiqamətli iqtisadiyyat
yaratmaq, bütün vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının
hərtərəfli inkişafı və etibarlı müdafiəsini təmin etmək
məqsədilə geniş demokratik islahatların həyata keçirilməsi
uğrunda çıxış edən parlament tipli siyasi partiyadır.
1993-cü ilin yazında Azərbaycanda
ictimai-siyasi vəziy-
yət gərginləşdi, hakimiyyət böhranı dərinləşdi, vətəndaş qarşı-
durması təhlükəli həddə çatdı və əslində vətəndaş müharibəsi
təhlükəsi yarandı. 1993-cü ilin may-iyun aylarında Azər-
XIII mühazirə
486
baycanda yaranan kriminal vəziyyət ölkəni iflic vəziyyətinə
saldı. Ciddi və dərin sosial-iqtisadi və hərbi-siyasi böhran ya-
randı. Artıq vətəndaş müharibəsi başlanmış, günahsız adamlar
öldürülmüşdü. Cənub bölgəsində «Talış Muğan
Respublikası»nın yaranması haqqında xəbərlər bütün
Azərbaycan xalqını ciddi narahat etməyə başladı. Ölkə fəlakət
qarşısında idi. Azərbaycanın müstəqilliyi sual altında idi. Bir
çox hakimiyyət strukturları iflic vəziyyətinə düşdü. İş o yerə
çatdı ki, Azərbaycanın Baş naziri, Milli
Məclisin Sədri, bütün
güc nazirliklərinin rəhbərləri istefaya getdi. Əslində ölkə heç
bir qurum tərəfindən idarə olunmurdu. Ölkə od içində idi.
Gəncədə başlanan qiyam vətəndaş müharibəsinin
başlanmasından xəbər verirdi. Başlanmış təhlükəli proseslərin
qarşısını almaqda gücsüzlüyünü dərk edən iqtidar son anda
kömək üçün Heydər Əliyevə müraciət etdi. Öz acizliyini duyan
Ə.Elçibəy xalqın tələbi ilə hesablaşmaq məcburiyyətində
qalaraq Heydər Əliyevə müraciət etməli oldu və öz şəxsi
təyyarəsini Naxçıvana göndərdi. Lakin Heydər Əliyev yenidən
Azərbaycanda siyasi hakimiyyətə qayıtmaq fikrində olmadığını
bildirərək bu təklifi qəbul etmədi. İyunun 7-8-də Naxçıvana
göndərilmiş xüsusi təyyarə ilə Bakılya gəlməkdən imtina edən
bu dahi şəxsiyyət respublikada vəziyyətin
getdikcə daha da
gərginləşərək dövlətçilik üçün təhlükəli xarakter kəsb etməsini
və xalqın arzusunu nəzərə alaraq Ə.Elçibəyin təkidli xahişi ilə
nəhayət, iyunun 9-da Bakıya gəldi.
Yaranmış gərgin tarixi şəraiti xalq, dövlət və bütün
insanlar çox gözəl anlayırdı. Belə bir zamanda dövlətçiliyi
qorumağa qadir şəxsiyyət yalnız Heydər Əliyev ola bilərdi.
Belə ağır bir zamanda millətə tarixi və şanlı keçmişinin
varlığını anladan, milli yaddaşını oyadan məhz Heydər Əliyev
şəxsiyyəti- milli lider ola bilərdi. Xalq yanılmamışdır və çox
gözəl anlayırdı ki, onu belə ağır bəladan ancaq və ancaq Heydər
Əliyev şəxsiyyəti xilas edə bilərdi. Heydər Əliyev Naxçıvandan
Müstəqil Azərbaycan Respublikasının
yaranması, onun daxili və хариъи сийасяти
487
Bakıya Azərbaycan dövlətinin rəhbəri kimi deyil, xalqın milli
lideri kimi, xalqın və dövlətçiliyin xilaskarı kimi gəlmişdi.
Bakıya gələrkən Heydər Əliyev çox ciddi və ziddiyyətli
problemlərlə, ağır siyasi durumla, kəskin ictimai, siyasi və
iqtisadi böhranla üzləşdi. Ordu yox idi. İqtisadiyyat dağılmışdı,
cəbhədə uğursuzluqlar kəskin hərbi-siyasi böhran yaratmışdı,
könüllü hərbi birləşmələr mərkəzə tabe olmaq istəmirdilər,
vahid və mərkəzi komandanlıq yox idi, Bakıda isə güc
strukturları və hakimiyyət rəhbərləri öz vəzifələrini
«dondurmuşdular».
Bir sözlə, ölkədə anarxiya və siyasi
hakimiyyət böhranı hökm sürürdü. Bakıya gələn kimi dərhal öz
şəxsi həyatını təhlükədə qoyaraq və böyük bir cəsarət nümayiş
etdirərək Gəncəyə getdi, hadisələrlə yaxından tanış oldu,
adamlarla görüşdü, ağsaqqal tövsiyyələrini verdi və yaranmış
problemlərin həlli yollarını müəyyənləşdirdi. Sonra Bakıya
qayıdıb Ali Sovetdə millət vəkilləri qarşısında ətraflı məlumat
verdi. Elə həmin gün iyunun 15-də yekdiliklə Ali Sovetin (Milli
Məclisin) Sədri seçildi. Həmin gün Azərbaycan xalqının
tarixinə milli
Qurtuluş Günü kimi daxil oldu. 1993-cü ilin
oktyabrın 3-də ümumxalq səsverməsi yolu ilə Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti seçildi.
Dövlət başçısı kimi fəaliyyətə başladığı ilk gündən
Heydər Əliyev ölkəmizin daxili və xarici siyasət proqramını
hazırladı, dağıdılmış iqtisadiyyatın bərpa və inkişaf
etdirilməsinin strategiyasını müəyyənləşdirdi, azad bazar
iqtisadiyyatına doğru dərin
və əhatəli sosial-iqtisadi, siyasi və
mədəni islahatlar kursunu inkişaf etdirdi. Prezident Heydər
Əliyev qısa zamanda ölkənin sosial-iqtisadi, siyasi və mədəni
inkişafının əsaslandırılmış proqramını hazırladı. Dünya
sivilizasiyasının inkişaf proqramından və təcrübəsindən istifadə
edərək milli iqtisadiyyatın inkişafının spesifik cəhətləri,
xüsusiyyətləri və milli mentalitetimizə uyğun bütün
parametrləri nəzərə alınaraq yeni-yeni layihələr və dövlət