Baki döVLƏt universiteti

XIII mühazirə 
 
 
484
qurtuluş  hərəkatına başçılıq etməyə başlamışdı. Naxçıvanda 
işlədiyi müddətdə Heydər  Əliyev müstəqilliyimizin ilk 
addımlarının atılmasının rəhbəri oldu və Azərbaycanın qurtuluş 
mücadiləsinə başçılıq etdi. Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə: 
1.
 
Muxtar respublikanın adından «Sovet Sosialist» sözü 
çıxarıldı. 
2.
 
Naxçıvan Muxtar Respublikasının «Ali Soveti» «Ali 
Məclis» adlandırıldı. 
3.
 
ADR-ın üç rəngli bayrağı ilk dəfə Naxçıvan Muxtar 
Respublikasının dövlət bayrağı kimi qəbul olundu. 
4.
 
Kommunist Partiyasın və onun yerli orqanlarının fəaliyyəti 
dayandırıldı. 
5.
 
SSRİ-nin saxlanılması barədə referendumdan imtina edildi. 
6.
 
20 yanvar faciəsinə Muxtar Respublikanın Ali Məclisində 
ilk dəfə siyasi qiymət verildi. 
7.
 
31 Dekabr Dünya azərbaycanlılarının həmrəylik gününün 
qeyd olunması barədə qərar qəbul edildi. 
Beləliklə, belə  cəsarətli addımların atılması Naxçıvanı 
qurtuluş mücadiləsinin önünə çıxartdı. 
Azərbaycanın nicatını  və qurtuluşunu məhz Heydər 
Əliyevdə görən Azərbaycan ziyalılarının 91 nəfəri 1992-ci il 
oktyabrın 16-da «Səs» qəzeti vasitəsilə Heydər  Əliyevə 
«Azərbaycan Sizin sözünüzü gözləyir» - deyə müraciət etdi. 
Həmin müraciətdə Yeni Azərbaycan Partiyasının yaradılması 
və ona Heydər  Əliyevin rəhbərlik etməsi təkidlə xahiş 
olunurdu. Azərbaycan ziyalılarının müraciətinə diqqətlə  və 
hörmətlə yanaşan Heydər Əliyev dərhal oktyabrın 24-də cavab 
göndərdi. Heydər  Əliyevin göndərdiyi cavab əslində tarixi bir 
sənəddir. 5 bənddən ibarət olan bu tarixi sənəddə göstərilirdi ki, 
əsas vəzifə dövlətin formalaşmasını, müstəqil Azərbaycanın 
suverenliyini, təhlükəsizliyini təmin etmək və  vətəndaşlara 
azad, xoşbəxt, firavan həyat  şəraiti yaratmaqdan ibarətdir. 
Heydər Əliyev bu tarixi sənəddə əslində Azərbaycanın ictimai, 
Müstəqil Azərbaycan Respublikasının  
yaranması, onun daxili və хариъи сийасяти 
 
485
siyasi, sosial, iqtisadi və  hərbi-strateji vəziyyətinin konkret 
təhlilini verdi və bildirdi ki, yaradılacaq YAP müstəqil 
dövlətimizin «ictimai-siyasi həyatında fəal iştirak edərək yeni, 
müstəqil Azərbayan dövlətinin möhkəmləndirilməsində  və 
inkişafında tarixi rol oynaya bilər». Beləliklə, dahi öndər YAP-
ın fəaliyyətində  fəal iştirak etməyə hazır olduğunu rəsmən 
bildirdi. 
YAP-ın təsis konfransının Bakıda keçirilməsinə imkan 
vermədilər. Buna görə  də konfrans 1992-ci il noyabrın 21-də 
Naxçıvan  şəhərində keçirildi. Təsis konfransıda Azərbaycanın 
müxtəlif regionlarından təəssübkeş qrupların 550-dən çox 
nümayəndəsi iştirak edirdi. YAP-ın təsis konfransını giriş sözü 
ilə  təşkilat komitəsinin sədri Heydər  Əliyev açdı. Konfrans 
YAP-ın yaradılması haqqında qərar qəbul etdi. YAP-ın şəxsən 
Heydər Əliyev tərəfindən hazırlanmış proqram və nizamnaməsi 
qəbul edildi. Heydər  Əliyev yekdilliklə YAP-ın sədri seçildi. 
YAP-ın rəhbər orqanları olan siyasi şura, təftiş komissiyası və 
12 nəfərdən ibarət idarə heyəti yaradıldı. Beləliklə, Heydər 
Əliyevin rəhbərliyi ilə YAP-ın yaradılması Azərbaycan 
xalqının ictimai-siyasi həyatında və tarixi müqəddəratında 
mühüm rol oynadı. YAP-ın vəzifələri, məqsədi və prinsipləri 
geniş  şərh edildi və göstərildi ki, YAP dövlət müstəqillyinin 
möhkəmləndirilməsi,  ərazi bütövlüyü, sivilizasiyalı, hüquqi, 
demokratik dövlətin yaradılması, möhkəm  əmin-əmanlıq və 
ictimai həmrəylik, sabit və sosial istiqamətli iqtisadiyyat 
yaratmaq, bütün vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının 
hərtərəfli inkişafı  və etibarlı müdafiəsini təmin etmək 
məqsədilə geniş demokratik islahatların həyata keçirilməsi 
uğrunda çıxış edən parlament tipli siyasi partiyadır. 
1993-cü ilin yazında Azərbaycanda ictimai-siyasi vəziy-
yət gərginləşdi, hakimiyyət böhranı  dərinləşdi, vətəndaş qarşı-
durması  təhlükəli həddə çatdı  və  əslində  vətəndaş müharibəsi 
təhlükəsi yarandı. 1993-cü ilin may-iyun aylarında Azər-

---

XIII mühazirə 
 
 
486
baycanda yaranan kriminal vəziyyət ölkəni iflic vəziyyətinə 
saldı. Ciddi və  dərin sosial-iqtisadi və  hərbi-siyasi böhran ya-
randı. Artıq vətəndaş müharibəsi başlanmış, günahsız adamlar 
öldürülmüşdü. Cənub bölgəsində «Talış Muğan 
Respublikası»nın yaranması haqqında xəbərlər bütün 
Azərbaycan xalqını ciddi narahat etməyə başladı. Ölkə fəlakət 
qarşısında idi. Azərbaycanın müstəqilliyi sual altında idi. Bir 
çox hakimiyyət strukturları iflic vəziyyətinə düşdü.  İş o yerə 
çatdı ki, Azərbaycanın Baş naziri, Milli Məclisin Sədri, bütün 
güc nazirliklərinin rəhbərləri istefaya getdi. Əslində ölkə heç 
bir qurum tərəfindən idarə olunmurdu. Ölkə od içində idi. 
Gəncədə başlanan qiyam vətəndaş müharibəsinin 
başlanmasından xəbər verirdi. Başlanmış  təhlükəli proseslərin 
qarşısını almaqda gücsüzlüyünü dərk edən iqtidar son anda 
kömək üçün Heydər Əliyevə müraciət etdi. Öz acizliyini duyan 
Ə.Elçibəy xalqın tələbi ilə hesablaşmaq məcburiyyətində 
qalaraq Heydər  Əliyevə müraciət etməli oldu və öz şəxsi 
təyyarəsini Naxçıvana göndərdi. Lakin Heydər Əliyev yenidən 
Azərbaycanda siyasi hakimiyyətə qayıtmaq fikrində olmadığını 
bildirərək bu təklifi qəbul etmədi.  İyunun 7-8-də Naxçıvana 
göndərilmiş xüsusi təyyarə ilə Bakılya gəlməkdən imtina edən 
bu dahi şəxsiyyət respublikada vəziyyətin getdikcə daha da 
gərginləşərək dövlətçilik üçün təhlükəli xarakter kəsb etməsini 
və xalqın arzusunu nəzərə alaraq Ə.Elçibəyin təkidli xahişi ilə 
nəhayət, iyunun 9-da Bakıya gəldi. 
Yaranmış  gərgin tarixi şəraiti xalq, dövlət və bütün 
insanlar çox gözəl anlayırdı. Belə bir zamanda dövlətçiliyi 
qorumağa qadir şəxsiyyət yalnız Heydər  Əliyev ola bilərdi. 
Belə  ağır bir zamanda millətə tarixi və  şanlı keçmişinin 
varlığını anladan, milli yaddaşını oyadan məhz Heydər Əliyev 
şəxsiyyəti- milli lider ola bilərdi. Xalq yanılmamışdır və çox 
gözəl anlayırdı ki, onu belə ağır bəladan ancaq və ancaq Heydər 
Əliyev şəxsiyyəti xilas edə bilərdi. Heydər Əliyev Naxçıvandan 
Müstəqil Azərbaycan Respublikasının  
yaranması, onun daxili və хариъи сийасяти 
 
487
Bakıya Azərbaycan dövlətinin rəhbəri kimi deyil, xalqın milli 
lideri kimi, xalqın və dövlətçiliyin xilaskarı kimi gəlmişdi. 
Bakıya gələrkən Heydər  Əliyev çox ciddi və ziddiyyətli 
problemlərlə, ağır siyasi durumla, kəskin ictimai, siyasi və 
iqtisadi böhranla üzləşdi. Ordu yox idi. İqtisadiyyat dağılmışdı, 
cəbhədə  uğursuzluqlar kəskin hərbi-siyasi böhran yaratmışdı, 
könüllü hərbi birləşmələr mərkəzə tabe olmaq istəmirdilər, 
vahid və  mərkəzi komandanlıq yox idi, Bakıda isə güc 
strukturları  və hakimiyyət rəhbərləri öz vəzifələrini 
«dondurmuşdular». Bir sözlə, ölkədə anarxiya və siyasi 
hakimiyyət böhranı hökm sürürdü. Bakıya gələn kimi dərhal öz 
şəxsi həyatını təhlükədə qoyaraq və böyük bir cəsarət nümayiş 
etdirərək Gəncəyə getdi, hadisələrlə yaxından tanış oldu, 
adamlarla görüşdü, ağsaqqal tövsiyyələrini verdi və yaranmış 
problemlərin həlli yollarını müəyyənləşdirdi. Sonra Bakıya 
qayıdıb Ali Sovetdə millət vəkilləri qarşısında ətraflı məlumat 
verdi. Elə həmin gün iyunun 15-də yekdiliklə Ali Sovetin (Milli 
Məclisin) Sədri seçildi. Həmin gün Azərbaycan xalqının 
tarixinə milli Qurtuluş Günü kimi daxil oldu. 1993-cü ilin 
oktyabrın 3-də ümumxalq səsverməsi yolu ilə Azərbaycan 
Respublikasının Prezidenti seçildi. 
Dövlət başçısı kimi fəaliyyətə başladığı ilk gündən 
Heydər  Əliyev ölkəmizin daxili və xarici siyasət proqramını 
hazırladı, dağıdılmış iqtisadiyyatın bərpa və inkişaf 
etdirilməsinin strategiyasını müəyyənləşdirdi, azad bazar 
iqtisadiyyatına doğru dərin və  əhatəli sosial-iqtisadi, siyasi və 
mədəni islahatlar kursunu inkişaf etdirdi. Prezident Heydər 
Əliyev qısa zamanda ölkənin sosial-iqtisadi, siyasi və  mədəni 
inkişafının  əsaslandırılmış proqramını hazırladı. Dünya 
sivilizasiyasının inkişaf proqramından və təcrübəsindən istifadə 
edərək milli iqtisadiyyatın inkişafının spesifik cəhətləri, 
xüsusiyyətləri və milli mentalitetimizə uyğun bütün 
parametrləri nəzərə alınaraq yeni-yeni layihələr və dövlət 

---