Бакы дювлят университети илащиййат факцлтясинин
Yüklə 8,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
Hədislərin mətn baxımından təhlili məsələsi 95 Suyutinin izlədiyi metod da mətn baxımından deyil, məhz isnada nökteyi nəzərindədir. Süyutinin dəlilləri aşağıdakı kimidir: 1. Zəhəbi bu hədisin ravilərindən Osman b. Yəhya haqqında belə deyir: “Osman b. Yəhya, İbn Abbasdan etdiyi rəvayətlərdə saduqdur 28 . Onun hədislərini isə yalnız Muhəmməd b. Talha rəvayət etmişdir.” 29 2. Muhəmməd b. Talha, Yəhya b. Main tərəfindən zəif sayılmasına baxmayaraq o saduqdur. Çünki Şeyxan 30 öz əsərlərində onun rəvayətlərinə yer vermişdir. İbnul-Cəvzinin yuxarıdakı hədisin ravisi Osman b. Yəhya haqqındakı qənaətinə İbn Həcər də belə itiraz edir: “Nəsainin Osman b. Yəhya haqqındakı rəyi müsbətdir və (Cərh və tadil alimi) İbn Əbu Hatim, onun haqqında hər hansı bir cərh ifadəsi istifadə etməmişdir” İbn Həcər öz sözünə “İbnul-Cəvzi onun hədisinə uydurma deməklə isabətli qərar verməmişdir” 31 deyə davam etmişdir. İbnul-Cəvzi və Suyuti ilə yanaşı İbn Həcər də “fəluzəc” hədisi barəsindəki öz rəyini isnada əsaslanaraq dilə gətirmişdir. Yuxarıdakı hədis belə düşünməyə imkan verir: “Fəluzəc” adlı şirniyyat növünü ilk dəfə səhabələr hz. Peyğəmbərdən eşitmişlər. 32 Hz. Peyğəmbər isə bunu ilk dəfə Cəbraildən (a.s) eşitmiş”. Həm Cahiliyyət, həm də hz. Peyğəmbərin dövrünə aid olan bilgilər yuxarıdakı nəticəni dəstəkləmir. Belə ki, İbn Macədən əvvəl yaşayan ənsab alimi İbn Həbib (v.245/860) Qureyş qəbiləsinin tarixinə həsr etdiyi “əl- Munəmmaq” adlı əsərində “fəluzəc” adlı bu şirniyyat növünü Məkkəyə gətirən ilk şəxsin Abdullah b. Cud`an olduğunu xəbər verir. 33 Bu bilgini İbn Macənin müasiri əl-Fakihi (v. 275/888) də “Əxbaru Məkkə” adlı əsərində qeyd edir. 34 Abdullah b. Cud`an Cahiliyyət dövründə yaşamış və Qureyş 28 Saduq-Dördüncü dərəcəli tadil kəlməsidir. Mənası:“Onun Rəvayətləri zəbt xüsusiyyətini daşıyan ravilərin rəvayətinə uyğun olduğu təqdirdə mötəbər sayılır”. 29 Zəhəbi, “Mizan”, Beyrut 1995, V, 75. 30 Muhəmməd b. Talhanın rəvayətlərini yalnız Buxari və Müslim qeyd etmımiş, bununla yanaşı Tirmizi və Əbu Davudun “Sünən”lərində də onun rəvayətləri mövcuddur. (Baxın: Mizzi, “Təhzib” Beyrut 1985 XXV, 417) 31 İbn Həcər “Təhzibut-Təhzib”, Beyrut 1991, IV, 103. 32 İbn Abbas yuxarıdakı rəvayətdə eşitdim deyil, eşitdik kəlməsini ( ﺎﻨﻌﲰ) ifadə etmişdir. 33 İbn Həbib, “əl-Munəmmaq”, Beyrut 1985, s. 372. 34 əl-Fakihi, “Əxbaru Məkkə”, Məkkə 1986, V, 196. i.e.n. Namiq ABUZƏROV 96 qəbiləsinin ən səxavətli şəxslərindən biri olmuş 35 , Bəlazurinin verdiyi bilgiyə görə İslam gəlmədən on il əvvəl ölmüşdür. 36 Ərəb tarixçisi və ədibi Əbul-Fərəc əl-İsfahani (v. 356/967) “əl-Əğani” adlı əsərində nəql etdiyi bilgiyə görə isə Abdullah b. Cud`an, tacir heyyəti ilə birlikdə Sasani hökmdarının qonağı olmuş və onun yanında fəluzəc adlı bu şirniyyat növünü yemiş. Abdullah b. Cud`an Sasani sarayındakı əyanlara bu şirniyyatın necə hazırlandığı haqqında sual vermiş, onlar da baldan hazırlandığını söyləmişlər. O, “Mənə bunu hazırlayan köləni gətirin demiş” və onu özü ilə Məkkəyə gətirmişdir. Abdullah b. Cud`an köləyə fəluzəc hazırlamağı əmr etmiş və öz xidmətcilərinə 37 Məkkədə bu şirniyyatı yemək istəyən hər kəsi dəvət etməsini tapşırmış. 38 Bəzi alimlərin Əbul-Fərəc əl-İsfahaninin “əl-Əğani” adlı əsərinin tarixi hadisələrə yanaşma tərzi və nəql etdiyi şəxslərin etibarlılığı problemini əsas alaraq ona tarixi bir mənbə kimi ehtiyatla yanaşmanın daha doğru olacağını qeyd etməsinə 39 baxmayaraq, onun fəluzəc ilə əlaqədar nəql etdiyi bilgi başqa mənbələr tərəfindən də dəstəklənir. Hicri beşinci (miladi on birinci) əsrdə yaşamış dilçi alimlərdən Səalibi (v.429/1038) “Fiqhul-Luğa” 40 adlı əsərində “fəluzəc” sözünün etimologiya baxımından Fars mənşəli 41 olduğunu qeyd edərək İsfaninin nəql etdiyi tarixi bilgini təsdiq edir. Digər tərəfdən özündən əvvəl yazılmış bir çox lüğəti görmə imkanını əldə edən Zəbidi (v. 1205/1790) “Tacul-Ərus” adlı əsərində “fəluzəc”in ərəbləşmiş fars mənşəli kəlmə olduğunu, Fars dilində “fəluzeh” (هذولاف), ərəbləşdiyində isə kəlmənin son hərfi “ه”’nin “ج”e çevrildiyini və (جذولاف) surətində oxunduğunu yazır. 42 35 Cavad Əli, “əl-Mufassal”, Beyrut 1968, IV, 97. 36 Bəlazuri, “Ənsabul-əşraf”, Qahirə 1959, I, 180. 37 İbn Həbibin verdiyi məlumata görə Abdullah b. Cud`anın Əbu Sufyan b. Abdul-Əsəd və Əbu Kuhafə adlı Məkkəliləri onun süfrəsinə dəvət etməkdə məsuliyyət daşıyan iki xidmətcisi var idi. (İbn Həbib, e.ə., s.371) 38 Əbul-Fərəc əl-İsfahani, “əl-Əğani”, Beyrut 1927, VIII, 329-330. 39 Hulûsi Kılıç, “Ebûl-Ferec el-İsfahânî” maddəsi, DİA, X, 317. 40 Səalibi, bu əsərini özündən əvvəl yaşamış İbn Şümeyl (v.150/820), Sibəveyh (v.161/779), Xəlil b. Əhməd (v. 174/ 791), Kisai (v.179/806), İbnul-Kəlbi (v.204/820), İbnul-Ərəbi (v.232/ 848), əl-Mübərrəd (v.285/898) ve İbn Cinî (v.392/1002) kimi dilçi alimlərin əsərlərindən istifadə edərək meydana gətirmişdir. (Səalibi, “Fiqhul-Luğa”, Beyrut 1985, s. 13-27.) 41 Səalibi, “Fiqhul-Luğa”, s.317. 42 Zəbidi, “Tacul-Ərus”, Beyrut 1975, IX, 454. Yüklə 8,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|