Бакы дювлят университети илащиййат факцлтясинин

Hz. Ömər Dövründə Azərbaycan 
85 
axınlar, Rus çarı Svyatoslavın Xəzərlərə təməlli bir şəkildə qalib gəlməsinə 
qədər davam etmişdir.
31
 
Müsəlmanlar, Hz. Ömər dövründə  Dərbəndi alaraq şimaldan gələcək 
təhlükələrdən  əmin olmuşdular. Hətta bəzi qaynaqlara görə bu dövrdəki 
Qafqazın Dağıstan  ərazisində olan bəzi  şəhərlər də müsəlmanların 
hakimiyyəti altına daxil olmuşdu.
32
 Bu regionun fəthi ilə Ərdəbil ilə Dərbənd 
arasında  əlaqə qurulmuş  və  hər  şeydən  əvvəl  İslam ordularının hərəkət 
sahəsi genişləyərək, burada olan və Arrana keçidi təmin edən Varsan kimi 
sərhəd şəhərlərinin də ələ keçməsiylə, Azərbaycanın cənub hissəsi şimaldan 
gələcək hücumlardan qorunmuşdu. Regionun sahildə olması səbəbiylə, dəniz 
ticarətinin olması da bu bölgəyə əhəmiyyət qazandırırdı. 
Müsəlmanların, Hz. Ömər dövründən sonrakı Hz. Osman hakimiyyəti 
zamanında Azərbaycana və Qafqazdakı  dıgər yerlərə  hərbi yürüşlər təşkil 
etməsi, burada baş göstərən üsyan və irtidadlar səbəbi ilə olmuşdur.
33
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
                                                 
31
 A. Caferoğlu , Azərbaycan, İstanbul, 1940, s. 10. 
32
 Nəcib, Fayiz İskəndər, əl-Futuhatul İslamiyyə li biladil Qurc, İskəndəriyyə, 1988,  
33
 Xəlifə İbn Xəyyat, Tarix, (nəşr: Süheyl Zəkkar), Beyrut, 1993, s. 135. 

---

 i.e.n. Qoşqar SƏLİMLİ 
86 
 
 
ƏDƏBİYYAT 
 
əl-Bələzuri,  Əbül Abbas Əhməd  İbn Yəhya, Fütuhul büldan, (thq: 
Ridvan Muhəmməd Ridvan), Beyrut, Darul Kutubul İlmiyyə, 1978. 
Caferoğlu, A., Azərbaycan, İstanbul, 1940. 
əd-Diyarbəkri, Hüseyn İbn Muhəmməd., Tarixul Xamis fi əhvali ənfusi 
nəfis, Misir, 1283. 
əl-Haydarabadi, Muhəmməd., Məcmuatul vəsaiqis siyasiyyə lil ahdin 
nəbəvi vəl xüləfair raşidə, Qahirə, 1956. 
əl-Hindi, Əlauddin Əli., Kənzul-Ümmal fi sünənil-əqval vəl əfal, Beyrut, 
1413, I-XVI. 
Əbul Fida, İmaduddin İsmail İbn Nurəddin., əl-Muxtasar fi axbaril bəşər, 
I-IV, İstanbul, 1286. 
Əliyev,  İqrar., Azərbaycan Tarixi (ən qədim dövrlərdən XX. əsrin 
əvvəllərinə qədər), Bakı, 1993. 
İbn Habib, Muhəmməd., Kitabul muxabbar, Beyrut, Darul afaqil cədidə, 
tarixsiz. 
İbn Hubeyş, Kitabul qazavat, Beyrut, tarixsiz, I-II. 
İbnul  Əsir,  İzzuddin  Əli  İbn Muhəmməd.,  əl-Kamil fit tərix, I-XII, 
Leyden, 1876. 
İpek, Ali., İlk  İslami Dönemde Azerbaycan, (Nəşr olunmamış 
doktorantura işi), İstanbul Universitesi S. B. E., İstanbul, 1999. 
əl-İsfahani, Həmzə  İbn  əl-Həsən., Tərixu sini mülukil-ərz vəl  Ənbiya, 
Berlin, 1340. 
əl-Kalkaşəndi,  Əbul Abbas Əhməd  İbn  Əli., Subhul əşa fi sinaətil inşa 
(nəşr: M. Hüseyin Şəlsuddin), Qahirə, 1913, I-XIV. 
Kmosko. M., Araplar ve Hazarlar, (trc: Cemal Köprülü), İstanbul, 
Türkiyat Mecmuası, 1935, III. 
Minorskiy. V., A History of Sharvan and Darband, Cambridge, 1958. 
Minorskiy. V., Tarixi Təbriz, (Farsca tərcümə: Abduləli Karinq), Təbriz, 
1337. 
Nəcib, Fayiz İskəndər.,  əl-Futuhatul  İslamiyyə li biladil Qurc, 
İskəndəriyyə, 1988. 

---

Hz. Ömər Dövründə Azərbaycan 
87 
Nəfisi, Səid., Tarix-i temeddüni İran-i Sasani, I-II, Tehran, 1331. 
Numan  İbn Muhəmməd., Kitabu madənil cevahir bi tarixil Basra vəl 
Cəzair, (nəşr: M. Hamidullah), İslamabad, 1973. 
Qudamə İbn Cəfər., Kitabul xərac və sinaətil kitabə, Bağdad, 1981. 
əs-Səalibi,  Əbu Mansur Əbdülməlik  İbn  Muhəmməd., Qurəru  əxbar 
müluki Fars və siyərihim, (nəşr: H. Zotenberq), Paris, 1900. 
ət-Təbəri, Əbu Cəfər Muhəmməd İbn Cərir., Tarixul Uməm vəl müluk, 
Qahirə, tarixsiz, I-XII. 
əl-Yəqubi,  Əhməd  İbn  Əbu Yəqub  əl-Əxbari., Tərixul Yəqubi, I-II, 
Nəcəf, 1358. 
Буниятов. З., Историческая география Азербайджана, Баку, 1987. 
Себеос,  История  императора  Иракла, (пер:  К.  Патканова),  Санкт-
Петербург, 1862. 
Xəlifə İbn Xəyyat, Tarix, (nəşr: Süheyl Zəkkar), Beyrut, 1993. 
Zeyneloğlu, Cihangir., Muhtasar Azerbaycan tarihi, İstanbul, 1924. 
Wellhausen, Julius., İslamın en eski tarihine giriş, (trc: Fikret Işıltan), 
İstanbul, 1960. 

---

 i.e.n. Qoşqar SƏLİMLİ 
88 
 
 
XÜLASƏ 
 
İslam dininin dünyaya yayılmasının ilk dövrlərində Azərbaycanda da 
qəbul edilməsi məsələsi həm tariximizin öyrənilməsi həm də milli-mənəvi 
dəyərlərimizin müasir günümüzdə gücləndirilməsi baxımından böyük 
əhəmiyyət kəsb etməkdədir.  
Məqaləmizdə ikinci xəlifə olan Hz. Ömər dövründə  İslam ordularının 
Azərbaycana ilk fəth yürüşləri və bunun nəticələri  ələ alınaraq tədqiq 
edilmişdir. Eyni zamanda, o dövr Azərbaycanının geo-siyasi durumuna qısa 
da olsa nəzər salınmışdır. 
Məqaləmizin yazılmasındakı  əsas məqsəd  İslamın Azərbaycana 
yayılması tarixinin araşdırılması  və bu haqdakı  ədəbiyyatın geniş oxuyucu 
kütləsinə tanıtdırılmasıdır. 
 
 
 
 
SUMMARY 
 
In the first times of the Islam religion spreading to the world its 
acceptance problem in Azerbaijan has a great importance from the point of 
learning of our history and strengthening our national-moral values in our 
modern day. 
In our article there was analyzed the first marches of Islamic troops to 
Azerbaijan in second caliph Omar`s time and their results. Besides, in the 
article geo-political state of Azerbaijan in that time was looked through. 
The main purpose of the article writing is to search Islam`s spreading to 
Azerbaijan and to give this information to large reader mass. 
 

---