Бакы дювлят университети илащиййат факцлтясинин
Yüklə 8,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
V.VƏLİYEV 62 Əbdü Manafın liderlik məharətini və nüfuzunu nəzərə alaraq, ona parlamentar səlahiyyəti verdilər ki, onları barışdırsın. Və o da onların qəlblərindən ədavət və nifrətin səbəblərini çıxarıb atmaq, fitnə alovunu söndürmək və iki yaxın müttəfiqi barışdırmaq məqsədi ilə onlara aşağıdakı xütbə ilə müraciət etdi”. 1.“Ey insanlar! Biz İbrahimin nəsliyik. İsmayılın törəmələriyik. Ən- Nədru-bin Kinənin və Qusay bin Kiləbin övladlarıyıq. Biz Məkkənin söz sahibləriyik, müqəddəs Kəbənin sakinləriyik. Biz ləyaqət, əsil-nəcabət zirvəsinə və şan-şöhrət mənbəinə malikiq”. 2.“Hər kəsin hər kəslə (qəbilələr nəzərdə tutulur) ittifaqı var ki, qəbiləyə asi olmaq və qohumluğa xələl gətirən çağrışlardan başqa bütün çağrışlara (birgə müdafiəyə) müsbət cavab versin və yardım etsin. Ey Qusay övladları! Siz bir ağacın iki budağısınız. Onlardan biri sınarsa, müttəfiqi (dostu) tənha qalar. Qılınc qınından ayrı saxlanmaz. Əşirətinə ox atan öz oxuna tuş gələr. Daima düşmənçilik edəni düşmənçilik zülm yoluna aparıb çıxarar. 3. Ey insanlar! Tədbirli davranış şərəfdir. Səbr zəfərdir. Xeyirxahlıq tükənməz xəzinədir. Comərdlik şan-şöhrətdir. Cahillik axmaqlıqdır. Günlər gəldi-gedəndir. Zaman ibrətdir. Kişi hərəkətinə bağlıdır və əməli ilə qəbul olunar. Yaxşılıq edin ki, həmd qazanasınız. Qarayaxalıqdan (höcətdən) əl çəkin ki, səfehlər sizdən uzaqlaşsın. Sizinlə ortaq olanlara ehtiram göstərin ki, sizin ətrafınızda birləşsinlər, sizinlə təmasda olanları qoruyun və bağış- lamağı bacarın ki, sizin yanınızda olmağa rəğbət göstərsinlər. Onlarla insaf- la davranın ki, öz haqlarının hamısını alsınlar və sizə etimad göstərsinlər. Ləyaqət və əxlaqa riayət edin ki, o ucalıqdır. Özünüzü pis əxlaqdan qoruyun, çünki o şərəfi alçaldır və şöhrəti aşağılayır. Cahilin cahilliyini qabaqlamaq (önləmək) onun cinayətindən daha asandır. Qəbilənin başçısı onun ağırlıq- larını (çiynində) daşıyır. Səbr sahibinin məqamı fayda götürmək istəyənə öyüddür. Onlar dedilər: Ey Əbu Nadla (onun künyəsi belə idi) səninlə razıyıq və barışdılar” 6 . 6 Ali Muhammədil-Cumbulati, Abdul-Azizi-s-Seyyidi-l Misri, Muhammad İbrahim Nasr, əl- "Ədəbu ba-n-Nususu, 1981, 1982. Şifahi ərəb ədəbiyyatinda İslamaqədərki nəsr nümunələrinin izi ilə... 63 Bu xütbənin mətninin heç bir təhrifə və dəyişikliyə uğramadan orijinal olaraq bizə gəlib çatmasını iddia etmək sadəlövhlük olardı. Yəqin ki, uzun zaman ərzində ağızdan ağıza keçən, nəql olunan və üzü köçürülən vaxt mətndə bəzi təhriflər və dəyişikliklər olmuşdur. Lakin əminliklə demək olar ki, onun əsas özəyi və nüvəsi dəyişməz olaraq qalmışdır. Çünki bunu o zamanlardan qalmış başqa xütbə və öyüd-nəsihət məqsədi ilə söylənilmiş xütbələrin mətnləri ilə müqayisə edəndə anlamamaq mümkün deyil. Belə ki, islama qədərki və hətta islamın ilk illərində söylənilmiş xütbələrin müəllifləri xütbələrini yığcam, lakonik söyləməklə bərabər, onları aforizm və hikmətli kəlamlarla bəzəyirdilər. Az sayda sözlə və qısa cümlələr vasitəsilə böyük məram və məqsədlər ifadə edirdilər. Heç şübhəsiz, bu onlara fitrətdən verilmiş lütfün sayəsində ortaya çıxan məharət idi. Çünki onlar yunan filosof və natiqləri kimi akademiyalarda oxumamışdılar. Lakin bu kiçik informasiya xarakterli yazının məqsədi xütbənin bədii xüsusiyyətlərini və dil cəhətdən məziyyətini açmaq deyil. Məqsəd onun tarixiliyini və xütbəçinin diplomatik və natiqlik məharətini nəzərə çatdırmaqdır. Mətndən göründüyü kimi, Haşim bin Əbdu Manaf tale yüklü xütbəsini mahir bir diplomat səviyyəsində quraraq, öncə hər iki qəbilənin müqəddəs ulu əcdadlarını xatırlayır. Sonra Qureyş qəbiləsinin yaxın ulularını yada salır və sonra öz qövmünün ərəblər arasında şan-şöhrət sahibi olan nəhəng şəxslərini sadalayır. Eyni zamanda, qəbiləsinin o zamankı Məkkədə malik olduğu önəmli məqama işarə edir. Xütbənin ikinci bölməsində Qureyşin Xuraa qəbiləsi ilə müttəfiq olmasını xatırlayaraq, o qəbilənin də önəmini dinləyicilərə bəyan edir. Hər iki qəbilənin bir ağacın iki budağı kimi yaxın və bir-birlərinə bağlı olduqlarını söyləyir. Üçüncü hissədə qədim atalar sözlərindən, aforizm və hikmətli kəlamlardan istifadə edərək onlara təlqin edir ki, zəif sülh, qanlar və qurbanlarla dolu olan müharibədən daha əfzəldir. Qəbilə başçılarının ağır məsuliyyətlərini xatırlatmaqla onları tədbirli olmağa, hərəkətlərini və əməllərini yüz ölçüb bir biçməyə səsləyir ki, onların düşünülməmiş əməlləri ağır qırğın və talanlara səbəb olmasın. Digər bir xütbə Peyğəmbərin (s.a.s.) babası Əbdül Müttəllib bin Haşimə məxsusdur. Bu xütbə də ərəb xalqının çox ağır bir durumundan üzü ağ V.VƏLİYEV 64 çıxmağı münasibəti ilə söylənilmişdir. Belə ki, həbəş orduları Əbrəhənin sərkərdəliyi altında Yəməni işğal edir. Və o müqəddəs Məkkəni də dağıtmağa cəhd göstərir. Lakin Seyf bin Qiyəzən qılıncı qəsbkarları məğlub edib geri oturdur və Yəməni azad edir. Bu xoş münasibətlə yəmənliləri alqışlayıb təbrik etmək üçün dost qəbilələrin nümayəndə heyətləri Yəmənə axışırdılar. Və bu səfərdə Qureyş qəbiləsinin başçısı, peyğəmbərin babası Əbdül-Müttəlib Yəmən hökmdarının şərəfinə çox təmtəraqlı bir təbrik xütbəsi söyləyir. Bu xütbələrin müəlliflərinin həyat və yaradıcılıqları barədə qısa da olsa görkəmli ədəbiyyatşünas Hənnə-əl-Fəxurinin “ Ərəb ədəbiyyatının tarixi” kitabında əks olunmaması təəccüb və təəssüf doğurur. Yüklə 8,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|