Бакы дювлят университети илащиййат факцлтясинин
Yüklə 10,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
Mövlana Cəlaləddin Ruminin Məsnəvisində bir hədisin şərhi 33
və bəlağətə malik olması vəsf edilir, Allah kəlamının dərinliyi, fikir tutumu, ayələrdə məna içərisində məna olduğu, insanın onları tamamilə qavraya bil- məkdən aciz olması ümmətə bildirilir. Bunlardan biri də Qur’anın zahiri və batini olduğunu, onun batininin çox dərin olduğunu bildirən hədisdir. Pey- ğəmbərimizin müxtəlif hədis toplularında və kitablarında müxtəlif cür rəva- yət edilən həmin hədisinin əslinə müraciət edək: “İnnə lil Qur’ani batnən va zahran va libatnihi batnən ilə səv’əti əvtun” (4,31;4,58;5,459). “Qur’anın batini və zahiri var, batinini də batini var. O batin yeddiyə qədərdir.” Qeyd etmək lazımdır ki, hədisdəki 7 rəqəmi adi, konkret sayı deyil, qə- dim ərəblərin dilində işlənən böyük, intəhasız çoxluq mənasındadır (6,20). Mövlana Cəlaləddin Rumi Məsnəvidə bu hədisi aşağıdakı kimi şərh edir:
Hərf-e Qor’an ra vedan ker zaher əst, Zir- e zaher bateni bəs qaher əst. Zir-e an vaten yeki bəmn-e dovom, Ke dər u dərdəd xerədha comle qom. Bətn-e çarom əz nəvi xod kəs nədid, Coz xoda-ye binəzir o binədid. To ze Qor’an ey pesər zahir məbin, Div Adəm va nəbinəd cöz ke tin. Zaher-e Qor’an ço şəxs-e adəmist, Ke noqişəş zaher o canəş xəbist. Mərd ra səd sal əmm o xal-e u, Yek sər-e muyi nəvinəd hal-e u. (Məsnəvi; 11896-11902- ci beytlər) “Bil ki, Qura’anın hərfinin (sözünün) zahiri var, O zahirin altında da çox çətin bir batin var. O batinin altında bir batin, (daha sonra) üçüncü batin vardır ki, Onda (onu dərk etməkdə) ağıllar itib-batar (çaş-baş qalar). Dördüncü batini isə heç bir peyğəmbər bilməz, Onu yalnız bənzəri və oxşarı olmayan Allah bilər. Oğlum sən Qur’anın ancaq zahirini görməklə qalma, Şeytan da Adəmi ancaq palçıq olaraq görmüşdür. Qur’anın zahiri insanın surəti kimidir,
Q.T.MƏMMƏDƏLİYEVA 34
Beləki, onun şəkli (bədəni) meydanda, ruhi (canı) isə gizlidir. Bir kəsin əmisi, dayısı ona yüz il baxsa (onunla bir yerdə olsa belə), Onun halını (daxili aləmini) bir baş tükü qədər anlayıb bilməz!”
Mövlana Cəlaləddin Rumi hədisi şərh edərək Qur’anın zahiri və batini olduğunu, sonrakı batinin özündən əvvəlki batin üçün batin hesab edildiyini, dördüncü batində ağılların özünü itirdiyini, onu Allahdan savayı heç kəsin bilə bilmədiyini göstərir. Təbii ki, beşinci, altıncı və yeddinci batinlər də belədir (7, 1102). Mövlananın fikrincə, Quranın zahiri və batini insanın bədəni ilə ruhuna bənzəyir. İnsan zahirdə öz bədəni ilə hamı tərəfindən görülür, lakin onun ruhu, daxili aləmi, dərunu isə heç kəs tərəfindən görünüb dərk edilə bilmir. Məxluqatın ən şərəflisi olan insan Allah tərəfindən bu cür əsrarəngiz yaradılmışdır. Şeytan da insanın ancaq zahirini gördüyü, onun ruhi aləmindən bir şey anlamadığı üçün Adəm torpaqdan yaradılmış adi bir canlı saymış,Allahın əlinə asi olub ona səcdə qılmaqdan imtina etmişdir. Şeytanın qəlb gözü kor oldüğü üçün o, insanın yaradılışının əsl mahiyyətini, onun mənən yer üzünün xəlifəsi olduğunu dərk edə bilməmiş, onu ət və sümükdən yaradılmış adi bir məxluq hesab etmişdir. Əslində isə Allahın ən kamil əsəri olan insan Şeytanın təsəvvür etdiyindən qat-qat üstündür. Ruh, nəfs, ağıl və bədənin vəhdətindən yaranmış insanı tamamilə anlayıb dərk etmək əlçatmaz bir işdir. İnsanın Allahdan savayı, bu və ya digər dərəcədə yenə də insanın özü də dərk edə bilər. Bununla əlaqədar olaraq Peyğəm- bərimiz (s.a.s.) başqa bir hədisində “Özünü anlayıb bilən, Rəbbini də anlayıb bilmiş olar”-deyə buyurmuşdur. Mövlananın Məsnəvidə verdiyi bu son dərəcə gözəl, şairanə şərhindən sonra Peyğəmbər əleyhissəlamın Qur’anın zahiri və batini barəsindəki müba- rək hədisi tam təfsilatı ilə anlaşılır. Məsnəvidə Qur’an ayələri və Peyğəmbər hədislərinin bu cür bədii, poetik izahına çox rast gəlmək olar. Ürfan dəryası, təriqət piri, böyük şair olan Mövlana onları təsəvvüf görüşlərinə uyğun şəkildə şərh edib böyük bir mə- harət və ustalıqla insanlara çatdırmışdır.
Mövlana Cəlaləddin Ruminin Məsnəvisində bir hədisin şərhi 35
İstifadə olunmuş ədəbiyyat
1. İ.Cerrahoğlu. Tebriz tarixi, s.2, Ankara, 1988. 2.
3.
O.Kesikoğlu. Nüzulindən etibarən Kur’ani-Kerim bilgileri, Ankara,1989. 4.
Feyzul-Kasani, Təfsirrus- səfi, c.1, Tevvan, 1416 5.
Cəlaləddin əs-Suyuti. Əl-İtqan fi ulumil Qur’an, s.2,Misir, 1368. 6.
V.M.Məmmədəliyev. Qur’ani-Kərimin tərcüməsi (tərcümə edənlər Z.M.Bünyadov, V.M.Məmmədəliyev, Bakı, “Qismət”,2008) 7.
Q.T.MƏMMƏDƏLİYEVA 36
РЕЗЮМЕ
Бессмертное произведение Джалаладдина Руми Месневи написано на основе толковании многочисленных аятов Корана и изречений Про- рока Мухаммеда. Данная статья посвящена комментарию Дхалаладди- ном Руми в Месневи изречения Пророка: « Коран имеет внутренний и внешний смысл; каждый внутренний смысл имеет свой внутренний смысл, который достигает числа 7 ». Джалаладдин Руми, комментируя данный хадись, указывает на наличие в Коране внутреннего и внешнего смысла; каждый внутренний смысл считается внутренным смыслом для предыдущего. В IV сокровении (следовательно и в дальнейших сокро- вениях) разум потерян и понимание его никому не дано, кроме Все- вышнего. По мнению Джалаладдина Руми, внутренний и внешний смысл, Корана схож с человеческим телом и духом. Человек наблюда- ется всеми окружающими, однако его дух, его внутренний мир скрыт от всех взор и не может быть воспринят ни кем. В связи с этим и Сата- на видел человека с внешней стороны и, не поняв его внутренний мир, не смог уразуметь основную суть творения человека, в силу чего отверг повеление Всевышнего преклонение Адаму.
Yüklə 10,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|