Бакы дювлят университети илащиййат факцлтясинин
Yüklə 10,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
f.e.n. Salman SÜLEYMANOV 70
İnsandır ən böyük qüvvə cahanda (8, 8).
Və yaxud: Göyün şöhrətidir yerin insanı (8, 9).
Başqa bir yerdə şair insana dünyanın ən qiymətli varlığı kimi önəm verərək onu göylərə qaldırır. Qaranlıq, soyuq, dar məzara insana görə qiymət verən şair yazır:
Soyuq məzara da zinnətdir insan (8, 8). Belə misalları istənilən qədər artırmaq olar. Səməd Vurğunun yaradıcılı- ğını öyrəndikcə yeni-yeni aforizmlər üzə çıxır. Onun yaradıcılığını araşdırarkən aşıq şeiri üslubunda yazılan şeirləri də diqqəti cəlb edir. Onları oxuduqca bu şeirləri şifahi xalq ədəbiyyatı nümunə- lərindən seçmək çox çətindir:
Əzəldən məsəldir: taleyi, bəxti Cehizdə sınarlar, bu bir adətdi. Vurğunam sənə mən, fələk nə etdi? Məhəbbət ümidim əlimdən getdi (7, 26).
Şairin şeirləri onun xalqın psixologiyasına, düşüncə tərzinə, təfəkkürünə yaxından bələd olduğunu göstərir. Onun «Yadıma düşdü», «Ala göz-lər», «Gülə-gülə», «Dağlar», «Bənövşə», «Ceyran», «Yada sal məni» və s. qoşma və gəraylıları aşıq poeziyası üslubunda yazılmasına baxmayaraq, xalqın həyat tərzindən, etnoqrafiyasından da xəbər verir:
Göylərə baş çəkir Göyəzən dağı, Axşam açıq olur ayın qabağı; Bizim gəlinlərin bayramqabağı Fəsəli yaymağı yadıma düşdü (7, 284). Və yaxud da şair «Danışmaq» rədifli qoşmasında yazır: Qoy söz alım bir günahsız dodaqdan,
Səməd Vurğun yaradıcılığında şifahi xalq ədəbiyyatının izləri 71
Düşmən baxıb həsəd çəksin uzaqdan, Yar bəzənib çıxan zaman otaqdan, Başındakı güllü şaldan danışaq (7, 307).
Paşa Əfəndiyevin təbirincə desək, «gəraylı da, qoşma da musiqi ilə bağ- lıdır. Hecaların, sözlərin quruluşu elədir ki, onlar musiqi üstündə getmə-lidir; belə olmasa, o, qoşma, yaxud gəraylı olmaz» (5, 66). Bu fikrə arxalanaraq deyə bilərik ki, Səməd Vurğunun əsərlərinin bö-yük əksəriyyətinə mahnı bəstələnib. Aşıq poeziyası üslubunda yazdığı əsərləri isə bir çox aşıqların dilində əzbər olmuş, onlar belə əsərləri «Qəhrəmani», «Dü- beyti», «Orta sarıtel» havaları üstündə oxumuşlar. Yuxarıdakı misallardan da göründüyü kimi, Səməd Vurğun bütün ya-ra- dıcılığı boyu şifahi xalq ədəbiyyatından, xalq yaradıcılığından bəhrələnmiş və öz əsərlərində onlardan geniş şəkildə istifadə etmişdir.
f.e.n. Salman SÜLEYMANOV 72
ƏDƏBİYYAT 1.
Abdullayev Bəhlul. Haqqı səsi. Bakı,1989 2.
Azərbaycan Folklor Antalogiyası. V kitab, Qarabağ folkloru, Bakı, 2000 3.
Azərbaycan Folklor Antalogiyası. XII kitab, Zəngəzur folkloru, Bakı, 2005 4.
5.
Əfəndiyev Paşa. Səməd Vurğun və xalq yaradıcılığı. Bakı, 1992 6.
Uşaq Ensikolopediyası. 3 cilddə, I cild, Bakı, 1987 7.
Səməd Vurğun. Əsərləri. 7cilddə, I cild, Bakı, 1985 8.
Səməd Vurğunun aforizmləri. Bakı, 1987 9.
Səməd Vurğun. Əsərləri. 7cilddə, III cild, Bakı, 1986 10.
Çəmənzəminli Y.V. Qızlar bulağı. Bakı, 1987 Səməd Vurğun yaradıcılığında şifahi xalq ədəbiyyatının izləri 73
XÜLASƏ
Şifahi xalq ədəbiyyatına yaxından bələd olan Səməd Vurğun xalqın ya- ratdığı ecakar nümunələrdən yan keçməmiş və hətta xalq yaradıcılığın-dan birbaşa bəhrələnmişdir. Onun yaradıcılığında aforizmləri, məsəlləri, qoş-maları, gəraylıları və s.-ni yazılı ədəbiyyat nümunəsi kimi yox, şifahi xalq ədəbiy- yatının ən gözəl nümunəsi kimi görürük. «Qız qayası», «Aslan qayası», «Bu- laq əfsanəsi», «Ayın əfsanəsi» və s. kimi folklor nümunələri şairin yaradı- cılığında əsas yerlərdən birini təşkil edir. Onun bu əsərləri Azərbaycan ədə- biyyat tarixində əfsanə və rəvayət canrının araşdırılmasında yeni bir mərhələ yaradır.
Being closely acquainted with the folklore, Samad Vurgun didn’t keep apart the miraculous examples created by nation, and he even directly be- nefited by the folk art. We see aphorisms, sayings, poems, garaylies and ot- hers not only as the examples of the written literature, but also as a won- derful example of folklore. “ The girl’s rock ”, “ The lion’s rock ”, “ The spring myth ”, “ The moon myth ” and other folklore examples are take one of the main places in poet’s work. His works open a new stage on inves- tigating the myth and legend genres in the history of the Azerbaijan lite- rature.
Mübariz CAMALOV 74
ƏBDÜLƏZİZ BUXARİYƏ GÖRƏ ƏMR MƏFHUMU ∗
∗
Əmr məfhumu dilçilik, məntiq, bəlağat elmləri ilə yanaşı fiqh üsulunun da mühüm məfhumlarından biridir. Əmrin fiqh üsulu baxımından əhəmiy- yətli olmasının səbəbi dini ehkamın böyük bir qisminin əmr formasında olan nəslərə əsaslanmasıdır. Bununla əlaqədar olaraq məşhur hənəfi fəqihi Sə- raxsi Üsul adlı əsərinə əmr məfhumu ilə başlarkən, kitaba bu mövzuyla başlamasının səbəbini belə izah edir: əmr məfhumu fiqh üsuluna başlanğıc olaraq ən uyğun məfhumdur, çünki əmr məfhumu ilə halallar haramlardan ayrılır və bu şəkildə şəri ehkam bilinir 1 . Buxarinin əmr məfhumuna verdiyi əhəmiyyəti də dörd ciltlik Kəşful-Əsrar adlı məşhur fiqh üsulu əsərinin bir cildini əmr məfhumuna sərf etməsindən anlaya bilərik. Müxtəlif tərifləri olan əmrin Əbdüləziz Buxari tərəfindən də doğru qəbul edilən tərifi belədir: əmr, üstünlük yolu ilə felin tələb olunmasına dəlalət edən sözdür 2 . Bu tərif içərisində üç ünsürə diqqət yetirmək lazımdır. Bunlar söz, fel və felin yerinə yetirilməsini tələb edən, danışanla dinləyən arasındaki münasibət, yəni əmr edənin qarşısındakından mövqe cəhətdən üstün olması. Bu ünsürlər haqqında geniş məlumat vermək daha məqsədəuyğundur. Əmrin ünsürlərindən biri olan söz, əmr etmə felinin söz ilə olduğunu göstərir. Yəni əmrdən danışmaq üçün sözlü bir buyuruğun, kəlamın olması lazımdır. Kəlam xaricindəki ünsiyyət vasitələri yaxud hər hansı bir hərəkətin edilməsi əmr mənasına gələ bilməz. Bununla birlikdə əmrin mahiyyətinin kəlam olduğunu düşünməmək lazımdır. Buxari və bir çox digər üsul aliminin də qeyd etdiyi kimi əmrin həqiqi varlığı insanın daxilində mövcud olan
∗ Bu məqalə 2006-cı ildə Mərmərə universiteti Humanitar Elmlər İnstitutunda müdafiə olunan “Əbdüləziz Buxariyə görə əmr məfhumu” adlı doktorantura dərəcəsi elmi işinin xülasəsidir. ∗ BDU İlahiyyat fakültəsinin müəllimi. 1 Səraxsi,, Əbu Bəkir Məhəmməd ibn Əhməd, Usulus-Səraxsi, thq., Əbul-Vəfa əl- Əfqani, Darul-Kutubil-İlmiyyə, Beyrut, I, 11. 2 Buxari, Kəşful-Əsrar, I, 242. Yüklə 10,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|