Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
78 prosessual hüquq sahəsində hüquqi faktlar kimi çıxış edir və müvafiq olaraq prosessual hüquq münasibətlərinin yaranmasına, dəyişdirilməsinə və ya xitamına səbəb olur. Buna görə də məz- mununu məhkəmənin müəyyənləşdirdiyi əsas maddi-hüquqi münasibətlərə məhkəmə aktının qəbulu nəticəsində prosessual hüquq münasibətləri də qoşulur. Bu münasibətin əsas məz- mununu isə məhkəmə aktına riayət etmək vəzifəsi təşkil edir. Hüququn tətbiqi aktlarından olan məhkəmə qərarı kompleks təbiətə malik olub, eyni zamanda həm fərdi hüquqi tənzimləmə vasitəsi, həm hüquqi fakt kimi çıxış edir, həm də tənzimləyici (hüquqverici), hüquq təminedici (hüquq mühafizə) funksiyaları yerinə yetirir. Beləliklə, hüquqi dövlətdə inzibati orqanların məsuliyyət mexanizmi kimi çıxış edən inzibati məhkəmə icraatının aşağıdakı hüquqi nəticələri fərqləndirə bilərik: 1) məhkəmənin inzibati akt qəbul etmək səlahiyyəti olan qurumdan öz hərəkətlərinin əsaslılığını və qanuniliyini əsaslan- dırmağı tələb etməsi; 2) məhkəmə qaydasında müvəqqəti xarakterli müdafiə tədbirlərinin tətbiq edilməsi; 3) inzibati aktın ləğvi, dəyişdirilməsi, inzibati orqanın üzə- rinə müəyyən hərəkətləri yerinə yetirmək, icranın nəticələrini aradan qaldırmaq, inzibati akt qəbul etmək öhdəliyinin qoyul- ması. Fikrimizcə, inzibati məhkəmələrin səlahiyyət dairəsini inzibati orqanların aktları və hərəkətləri ilə məhdudlaşdırmaq inzibati orqanlara aid olmayan, amma, ictimai xidmətlə məşğul olan qurumların fəaliyyətini diqqətdən kənar qoya bilər. Buna görə də inzibati məhkəmə icraatının aidiyyət dairəsinə yalnız 79 inzibati orqanların aktlarının deyil, ümumiyyətlə inzibati xarak- terli bütün hərəkətlərin aid edilməsi məqsədəuyğun olardı. Təsadüfi deyildir ki, demokratik və qabaqcıl avropa döv- lətlərində qanunvericilik funksiyasını həyata keçirən nüma- yəndə kimi hakim də xalqın hüquq düşüncəsinin ifadəçisi hesab olunur. Bu isə onu göstərir ki, yalnız inkişaf etmiş hüquq düşüncəsinə malik olan xalq məhkəmənin cəmiyyətdəki rolunu dərk edərək onu hüquq qaydasının qoruyucusu kimi qiymət- ləndirə bilər. Yuxarıda qeyd olunanları ümumiləşdirərək belə bir mühüm nəticəyə gəlmək olar ki, inzibati prosesdə məhkəmənin proses iştirakçılarına yardım etmək vəzifəsi özlüyündə inzibati orqan- ların fəaliyyətində qanunçuluğun və intizamın möhkəmləndi- rilməsi üçün məhkəmənin ədalətli və real nəzarət mexanizmi olduğunun bariz sübutudur. Bu cür yardım formal, aydın olmayan tələblər üzündən proses iştirakçılarının öz subyektiv hüquqlarını müdafiə etmək kimi potensial imkanlarından is- tifadə etməmək hallarının qarşısını almağa yönəlmişdir. İnzibati məhkəmə icraatı yalnız formal təşkil olunduğu halda deyil, məhz real icra mexanizminə malik olduğu təqdirdə hüquqi dövlətin zəruri elementlərindən biri kimi çıxış edir. Bunun üçün mükəmməl prosessual təminat və müdafiə tədbirlərindən ibarət olan məhkəmə icraatı formalaşdırılmalıdır. Hüquqi dövlətdə inzibati məhkəmənin mövqeyi maksimum dərəcədə fəal olduğundan inzibati proses obyektiv həqiqətin üzə çıxarılmasına, inzibati orqanların məsuliyyət mexanizminin möhkəmləndirilməsinə zəmin olan hüquqi-psixoloji təsir funksi- yasını da yerinə yetirir. Müəlliflərdən S.R.Hondu haqlı olaraq inzibati məhkəmə icraatında həyata keçirilən məhkəmə baxı- şının psixoloji funksiyasını xüsusi olaraq vurğulayır. Müəllif 80 yazır ki, tərəflər məhkəmə baxışında iddia və etirazlarını şəxsən hakimin hüzurunda anlatmaq imkanına malik olduqları üçün əhəmiyyəti və özəlliyi ilə seçilən cəhətləri daha qabarıq nəzərə çatdıra bildikləri üçün özlərini rahat hiss edirlər 116 . Məhkəmə prosesinin digər növlərində olduğu kimi inzibati prosesdə də hələ qədim romalıların istifadə etdiyi "nemo inauditus damnari potest" (heç kim dinlənilmədən mühakimə oluna bilməz) prinsipi qüvvədədir. Məhkəmədə izahat vermək vəzifəsi inzibati orqanın məsuliyyət mexanizmində mühüm faktorlardan biridir. Məhkəmə işin hallarının tam müəyyən- ləşdirilməsi və obyektiv qiymətləndirilməsi üçün əhəmiyyət kəsb edən bütün yazılı izahatların təqdim olunmasına yardım etməlidir.Yazılı izahatda inzibati orqan iddiaçının tələbinin mahiyyəti ilə əlaqədar olaraq işin halları ilə əlaqədar ona məlum olan məsələlər barəsində məlumat verir. İzahatın inzibati prosesdə sübutetmə funksiyası və məh- kəmədə şəxsən iştirakın təmin olunması kimi iki funksiyası vardır. Sübutetmə izahatın əsas funksiyası olub, mübahisənin mahiyyəti üzrə həlli üçün zəruri olan məlumatların verilməsinə yönəlir. Məhkəmədə şəxsən iştirakın təmin olunması isə inzibati orqanın cavabdeh qismində məhkəmə zalında iştirak etməsinə və bununla da onun izahatının daha mötəbər və inandırıcı olmasına yönəlir. Müəlliflərdən S.S. Kurılyev şəxsi izahatın mahiyyəti ilə əlaqədar olaraq yazırdı ki, məhkəmədə işə bir tərəfin iştirakı olmadan baxılması ona zəngin sübutetmə mənbəyi olmadan 116 Hondu S.R. İdarî Yargılama Usulünde Duruşma Yapılması ve Uygulamadaki Durum // Danıştay Dergisi, 2012, № 89,s. 6 Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|