Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
301 ümumi məhkəmələrdə baxılması onların spesifik məzmununun və subyekt tərkibinin nəzərə alınmaması ilə şərtlənirdi. Bəhs edilən qanun vəzifəli şəxslərin hərəkətlərindən (hərəkətsizliyindən) məhkəmə qaydasında müdafiəni nəzərdə tutsa da, bir çox məsələlərin həlli onun tənzimləmə dairəsindən kənarda qalırdı. Qanun vətəndaşların öz pozulmuş hüquqlarının müdafiəsi üçün iddia deyil, şikayət institutundan istifadə etməsini nəzərdə tuturdu. Şikayət edilə bilən qərarlar, şikayət ərizələrinin məzmunu, ilkin və müvəqqəti müdafiə tədbirləri müəyyən olunmurdu. Qanunverici şikayət edilməli olan hərəkət- lərin siyahısını vermir, sadəcə olaraq bir sıra hallarda bu barədə xüsusi haşiyə nəzərdə tuturdu. Məsələn, “Ölkədən getmək, ölkəyə gəlmək, pasportlar haqqında”(dəqiqləşdirmək) qanunun 9-cü maddəsində deyilirdi ki, pasportun verilməsi haqqında ərizəyə baxılmasının süründürülməsindən və ya bundan imtina edilməsindən məhkəməyə şikayət edilməsi nəzərdə tutulur. 517 Lakin, müəyyən çatışmamazlıqlarına baxmayaraq bu qanun vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının vəzifəli şəxslərin mümkün özbaşınalıqlarından qorunması istiqamətində milli qanunveri- cilikdə atılan mühüm addımlardan biri oldu. Bu sahədə hüquqi mexanizmlərin təkmilləşdirilməsi Azər- baycan Respublikasının Prezidentin 18 iyun 1998-ci il tarixli sərəncamı ilə “İnsan hüquqlarının müdafiəsinə dair” Dövlət Proqramının təsdiqi ilə davam etdi. Proqramda İnsan hüquqları üzrə səlahiyyətli müvəkkil təsisatının yaradılması, Azərbaycan Respublikasının insan hüquqları haqqında beynəlxalq sazişlərə qoşulması, normativ hüquqi aktların insan hüquqlarına dair 517 Азярбайъан Республикасынын ганунлар кцллийаты. ЫЫ китаб. Бакы: Ганун, 1997, s. 235-252 302 beynəlxalq standartlara uyğunluğunun tam şəkildə təmin edil- məsi, hüquqi mexanizmlərin təkmilləşdirilməsi, insan hüquqları sahəsində fəaliyyət göstərən beynəlxalq qurumlarla əmək- daşlığın daha da inkişaf etdirilməsi və digər mühüm məsələlər nəzərdə tutuldu. 518 Məlum olduğu kimi, dünya hüquq məkanına inteqrasiya, beynəlxalq müdafiə mexanizmlərinin qəbul olunması müasir dövlətin hüquqi təsisatlarının inkişafı üçün mühüm amillərdən biridir. Konstitusiya quruculuğunun da özülünü təşkil edən “hüquqlar” anlayışı keçən əsrdə insan hüquqlarının nəinki milli, həm də beynəlxalq müdafiə mexanizmlərinin formalaşdırıl- masına da səbəb oldu. XX əsrin başlanğıcına kimi insan hüquqları yalnız dövlət daxili hüquqla tənzimləndiyi təqdirdə, hazırda beynəlxalq hüququn normaları da milli qanunvericilik sistemlərində mühüm əhəmiyyət kəsb edir, beynəlxalq təşkilat- ların müəyyənləşdirdiyi pinsiplər və standartlar islahatların isti- qamətlərini müəyyənləşdirən önəmli meyar hesab olunur. Belə- liklə, hazırda hüquqi dövlətlərin konstitusiyalarında və beynəl- xalq hüquqi sənədlərdə əks olunmuş insan hüquqları– müasir demokratik cəmiyyətə xas olan etalon və standartların tarixi təkamülünün nəticəsi kimi çıxış edir. Azərbaycan Respublikası 2001-ci il yanvarın 25-də Avropa Şurasının üzvü olmaqla öz məhkəmə sistemini beynəlxalq hüqu- qun tələblərinə uyğun olaraq formalaşdırmaq öhdəliyini üzərinə götürdü. 2001-ci il dekabr ayının 25-də “İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqlarının müdafiəsi haqqında Avropa Konvensiyası və onun 1, 4, 6, 7 saylı Protokolları ratifikasiya olundu. Bildiyimiz 518 http://e-qanun.az/files/framework/data/3/c_f_3635.htm 303 kimi, İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqlarının müdafiəsi haq- qında” Avropa Konvensiyanın əsasında səmərəli nəzarət mexa- nizmi fəaliyyət göstərir. Bu mexanizmlərə əsaslanan iştirakçı- dövlətlər Konvensiyaya və onun əsasında formalaşan presedent hüququna söykənərək bir tərəfdən milli qanunvericiliyi, digər tərəfdən isə dövlət hüquq təsisatlarının fəaliyyətini təkmilləş- dirmək imkanı əldə edir. Qeyd olunan tendensiya Avropa Şura- sına daxil olan bütün dövlətlərdə özünü biruzə verir. 519 Kon- vensiyanın 6-cı maddəsinin zəruri prosessual təminatları haki- miyyətdən özbaşına istifadəyə qarşı müdafiə sisteminin də əhəmiyyətli hissəsini təşkil edir. 520 Onu da qeyd edək ki, İnsan hüquqlarının və əsas azadlıq- larının müdafiəsi haqqında Avropa Konvensiyası iştirakçı döv- lətlərdə spesifik hüquqi statusa malikdir. Məsələn, Niderlandda, Belçikada, Lyuksemburqda və İsveçrədə o, konstitusiyadan üs- tündür, Avstriyada isə konstitusiya statusuna malikdir. Fransada ölkənin konstitusiyası ilə adi qanunlar arasında aralıq yer tutan Konvensiya İtaliya, Yunanıstan və Almaniyada qanun statusuna malikdir. R.P.Arnold qeyd edir ki, Almaniyanın ümumi məhkə- mələri Avropa Konvensiyasını adi qanun kimi tətbiq edirlər. Burada beynəlxalq hüququn normaları adi federal qanunlardan daha yüksək, Əsas Qanundan isə aşağı hüquqi qüvvəyə ma- likdir. 521 519 Səfixanlı A.M. “İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqlarının müdafiəsi haqqında” Avropa Konvensiyasında insan hüquq və azadlıqları ilə bağlı müddəaların Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik sistemində təsbiti. Bakı: Azərnəşr, 2003, s. 3 520 İnsan hüququları üzrə Avropa Məhkəməsinin Bülleteni. Bakı: «Bakı Hüquq Mərkəzi» ММC, 2008, № 4 521 Райнер А.P. Европейская конвенция о защите прав и основных свобод и её влияние на государства Центральной и Восточной Европы. Россия и Совет Европы: перспективы вза- имодействия. Сборник докладов. Москва, 2001/ http://www.echr-base.ru/arnold.jsp Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|